Konbentzioaren Gerra (eu)
(1789-1793) Gerra aurreko urteak
Frantziako Iraultza
XVIII. mende bukaeran Frantzian ez zen girorik: uzta txarrak, lan falta, gosea, oldarraldiak... Luis XVI.ak 1789.eko maiatzean Batzar Orokorrak (États Généraux) deitu zituen.
Bertaratuak (kapareak, elizgizonak eta gainontzekoak) ez ziren ados jartzen, eta 1789.eko uztailak 14ean, Parisko herritarrek Bastilla erret espetxea hartu zuten. Egun horretan hasi zen Frantziako Iraultza[1]. Aurki feudalismoaren bukaera, elizaren pribilejioa kentzea, erret konstituzioa... etorri ziren eta kanpotik Austria, Prusia... Frantziaren kontrako gerra hasi zuten.
1792.eko irailean frantsesak egundoko garaipena lortu zuten, Valmyn, eta errepublika aldarrikatu zuten. 1793.eko urtarrilak 21ean gillotinatu zuten.
Orduan Frantziako kontrako elkartea handitu zen, Britainia Handia, Portugal eta Espainia bildu zirela. Azken hau oso haserre zegoen, Frantziako eta Espainiako erregeak Borboiak ziren eta, beraz, "lehengusuak". Konbentzioaren Gerra[2] hasi zen
Soraluzeko abade frantsesak
- Gehiago jakiteko, sakatu hemen.
1791. urtean Frantziako Errepublika Elizaren kontra hasi zen. Hainbat abade eta prailek erbesteratu ziren, haietako asko Espainiara.
Soraluzera hiru abade euskaldun etorri ziren (1791). Eta Espainiako gobernuak meza ematea debekatu zienean, Udalak eta gainontzeko abadeek salbuespena egiteko eskatu zuten, oso lan mesedegarria egiten zutelako.
(1793-1794) Gerraren lehen urtea
Soraluzeko hiru konpainiak
Soraluzen hiru konpainia eratu ziren, errepublikar frantsesei aurre egiteko. Hirugarren konpainiaren kapitaina Manuel Silvestre de Mendiola Yturralde (Soraluze, 1775/01/01 - 1856/03/28) izan zen. Maisu kainoigilea, politikan nabarmendu zen: Gipuzkoako diputatu orokorra (Hondarribia 1802), Eibarko alkatea (1805), berriro ditutatu orkorra (Errenteria 1814). Diputazioak Fernando VII.ari armak oparitu zizkionean, berak parte hartu zuen. Josefa Zumaran Lizaranzu andrearekin ezkondu zen, Eibarren (1804/09/12). Josefa Soraluzen hil zen (1855/04/13).
Gerraren bilakaera
1793.eko apirilean Espainiako gudarostea Roselló (Katalunia) inbaditu zuen, garaipenak lortuz eta hainbat gotorleku hartu.
Pirineetako beste aldean, muga inguruan borroka txikiak izan ziren, baina eragin handirik gabe.
Bestela izan zen 1794.ean. Frantziako Errepublikak egundoko errekrutamendua egin ostean, erasora pasa zen bi aldetan[3].
(1794-1795) Errepublikarrak Gipuzkoan
Martxoan Filipinetako Konpainiak bertan behera utzi zuen bere jarduera, tartean Erret Lantegien kudeaketa. Ondorioz, Soraluzeko armagileak lan (eta diru) barik geratu ziren.
Uztailan hasi ziren erasoak: Nafarroako iparra hartu zuten lehena (Elizondo eta Doneztebe), Hondarribia gero eta abuztuak 3an, defendatzeko indarrik ez zuenez, Donostiak ateak pare-parean zabaldu zizkien.
Nafarroako erregeordea eta mugako gudarostearen jeneral burua zen Colomerako kondeak gidatutako 4.000 laguneko gudarosteak gogor ekin zien frantsesei Tolosan, baina abuztuaren 9an atzera egin zuen Lekunberrira.
Julian de Churrucaren espedizioak
Donostia kapitulatu zuela jakiterakoan, Julián de Churruca Mutrikuko alkateak[4] bertako zein inguruko 400 gizon bildu zuen eta Soraluzeraino eraman zituen bertan armatzeko asmoz, gero Colomerako kondearen gudarostearekin bat egiteko.
Soraluzera abuztuak 10ean heldu ziren, baina bertan ez zuten armarik aurkitu, ez eta inolako langilerik ere, egun horretan bertan alde egin zutelako, frantsesek fusilatukomzituzten beldur.
Orduan, Julian de Churrucak gertatukoaren agiria eskatu zuenez, herriko eskribaua zen Manuel Antonio de Larreateguik akta modukoa jaso zuen, Julian berak eta Joaquin Lorenzo de Lascurain Soraluzeko alkateak sinatu zutena[5].
Egun batzuk geroago, Julianek jakin zuen Altzolako biltegietan Soraluzetik bidalitako arma multzoa zegoela, frantsesek bahitua. Abuztuak 18ko iluntzean bertaratu zen bere saldoarekin eta, nahiz eta frantsesak Debako bidean zeudela zabaldu, biharamunean denak jaso zituen. Bide batez Elgoibarren zeuden beste armak ere jaso zituen, frantsesek Tolosara bidaltzeko agindu zutela[6].
Frantsesen zigor espedizioa
Hainbat tokitan, Azpeitia eta Deba esateko, errepublikarren aldekoak agertu ziren. Baina frantsesek babestu ezin zutenez, irainak eta erasoak jasan zituzten.
Jakin zuenean, Pinet gudaroste buruak lau herri erretzea agindu zuen. Beraz, hiru batailoi irten ziren Tolosatik abuztuak 27an. Errezil, Azpeitia, Azkoitia eta Elgoibar pasa ostean, beti etsaien kontra borrokatan, 29an Eibarrera heldu eta su eman zioten; gauza bera egin zuten Ermuarekin.
Soraluzen, bitartean, Domingo de Zarandona[7] polbora eta jaurtigaiak ezkutatu zituen, frantsesek ez topatzeko. Espero bezela, frantsesek Soraluzera pasa ziren 29an bertan, baina ez zuten polbora eta jaurtigaiak topa. Hala ere, ez zen falra zer apurtu eta zer erre, tartean Mariaren Sorkunde Guztiz Garbiaren kofradiaren Sortze, Kontu eta Bisiten liburu zaharra.
Soraluze atzean lagata, Bergara, Antzuola, Urretxu eta Ordiziatik Tolosara itzuli ziren, abuztuak 31ko iluntzean heldu zirela.
Bitartean Shilt, beste batailoi batekin, kostaldera abiatu zen, eta Ondarroa eta Berriatuari su eman zien.
Azpeitia neguko gotorlekua
Azaroak 29an frantsesek atzera egin zuten bidea, Antzuolatik Berfaran sartuz. Eta orduan herria harpilatu zuten.
Itzuleran, Azpeitia eta Azkoitiaz jabetu ziren, eta bertan ezarri zuten eskumako gudarostea negua pasatzeko, hartuezineko gotorlekua zelakoan.
Negu hartan fronte lerroa modu honetan geratu zen: Itziarretik hegoaldera Debarroa eta Urola arroaren artean, eta gero Sakanatik Orreagaraino. Lekunberri eta Gorriti inguruan borrokak izan ziren.
Momentu hartan 6.000 lagunek osatzen zuten Frantziako gudarostea, eta hurrengo hilabeteetan negua berak, elikagaien faltak, bizitokien egoera eskasak eta negu arroparen faltak ederki kaltetu zuten.
Abuztutik aurrera, Gipuzkoako Diputazioak independentzia aldarrikatu zuen, eta bake negoziazioa eskatu zion Frantziako Errepublikari. Hauek bertan sartzea departamentu moduan eskani zuten.
(1795) Gerra bukaera
Sin embargo, al llegar la primavera también llegaron los refuerzos franceses, y así se reunieron en total unos hombres en suelo español.
A finales de junio de 1795 los franceses disponían de tres divisiones. La que se encontraba en Azpeitia, camino de Deva y Guetaria, entró en Vizcaya por Elgoibar, y como los españoles recibieron la orden de retirarse, no encontró dificultad alguna en conquistar el Señorío sin haver disparado un fusilazo
Gerra ostekoak
===Eibar
Eibar erre zuten (29 de agosto de 1794). Durante el mes de noviembre (día 30) de 1796 se cursó a los pueblos vecinos de Eibar una carta relativa al acuerdo alcanzado en la Junta celebrada en Segura en 1796, en la que se les pedía costeasen con donativos y otros tipos de ayuda la reconstrucción de Éibar. Las respuestas fueron desiguales. Placencia dio respuesta negativa: <<me veo imposibilitada de poder suministrar para el dia 1º de Noviembre proximo con cantidad alguna para otro efecto, mediante la decadencia y cortedad de propios, y arbitrios con que me hallo>>.
Garia ordaintzekoak
Larralde Betbeder familia Dentro de la familia Betbeder, destaca Antonio de Betbeder, nacido en 1725 en Arudy, en el valle bearnés de Ossau, aunque residente en Bayona, que abandonó en 1740, momento en el que estableció residencia fi ja en San Sebastián. A la edad de quince años se había trasladado a San Juan de Luz, a casa de su tío el mercader Jean Pagez o Pagés, hermano de su madre, para aprender el ofi cio de comerciante. En 1754 se casó en Saint-Pée-sur-Nivelle con Louise Lassegue, con quien se estableció en San Sebastián y tuvo siete hijos, dos varones y cinco mujeres, una de las cuales, la ya mencionada María Baptista de Betbeder, casó en Hernani el 2 de octubre de 1788 con Nicolás François Xavier d’Arcangues, tercer marqués de Iranda. Sus familiares los Pagez, aunque originarios de la localidad labortana de Ascain, residían en San Sebastián desde 1760, más que probablemente como apoderados de los propios Betbeder; ese es el caso al menos de Martín Pagez o Pagés Donostia. Pedro Larralde, casado en 1784 con Marie Betbeder —hija de Antonio o Antoine Betbeder—, quien habiendo enviudado dos años después se volvió a casar con Nicolás de Aragorri o d’Arcangues, tercer marqués de Iranda (1753-1826) en 1788. Saca: garia kanpotik ekarrik bertan saldu eta lortutako urrea Espainiatik ateratzeko baimena. Francisco de Larralde Betbeder, hijo de Pedro Larralde y de María Betbeder, como heredero de Antonio de Betbeder en 1832, junto a Bernardo y Miguel D’Arcangües, todos ellos vecinos de Bayona, en Francia, seguían reclamando al Ayuntamiento de Placencia el importe del trigo que este mandó a la villa de Placencia. Archivo de la Real Chancillería de Valladolid (ARCHV), Civiles, Pérez Alonso, Olvidados, Caja 1050.0003.
Erreferentziak
- ↑ Frantziako Iraultza. Wikipedia (euskaraz).
- ↑ Konbentzioaren Gerra Euskal Herrian. Wikipedia (euskaraz).
- ↑ 1794.eko udabarrian elkarren segidan hil ziren Kataluniako jeneral espainiarra era bere bigarrena. Uda hasieran frantsesek galdutakoa berreskuratuzuten eta irailerako Katalunian sartu ziren. Ez atzera ez aurrera ibili ostean, 1795.eko otsailean Rosas hartu zuten. Baina ekainerako espainiarrak muga zeharkatu zuten atzera, herri batzuk hartuz.
- ↑ Cosme Damián de Churruca famatuaren anaia, familia jatorriz soraluzetarra zuen.
- ↑ Euskal-Erria XVII urtea, XXXV alea, 584 zbk. (123 eta 124 orrialdeak 1996/09/30)
- ↑ Manifiesto histórico de los servicios que ha hecho el M.N. y M.L. Señorío de Vizcaya en la ultima guerra con la Francia / escrito de órden del mismo, en el año de 1795. José Agustín Ibáñez de la Renteria (Imprenta Francisco de San Martin 1798).
- ↑ Hurrengo urteetan Domingo maisu arkabuzgilea izan zen (1793-1797), eta eskopeta bat egin zuen Maria Luisa erreginarentzat, ibiltzeko makila bihurtzen zela.