«Santa Ana kalea (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    No edit summary
    No edit summary
     
    (2 erabiltzailek tartean egindako 42 berrikusketa ez dira erakusten)
    1. lerroa: 1. lerroa:
    {{Osatu barik}}
    ==Kokapena==
    ==Kokapena==
    Santa Ana kalea Labaderogainetik ([[Udaletxea (eu)|Udaletxetik]]) [[Olea zubia (eu)|Olea zubiraino]] doan kalea da. 403 metro luze ditu.
    Santa Ana kalea Labaderogainetik ([[Udaletxea (eu)|Udaletxetik]]) [[Oleako zubia (eu)|Oleako zubiraino]] doan kalea da. 403 metro luze ditu.


    Gaur eguneko Santa Anak tarte askok osatu dute historian zehar:
    Gaur eguneko Santa Anak tarte hiru alditan osatu da historian zehar:
    * Kalegoen izandakoa. Labaderogainetik 13. zenbakirainokoa (Kontulan aholkularitza). 50 metro luze eta 4 metro zabalekoa.  
    * [[Kalegoen (eu)|Kalegoen]] izandakoa. Labaderogainetik 13. zenbakirainokoa (Kontulan aholkularitza). 50 metro luze eta 4 metro zabalekoa.  
    * Santa Ana komentu inguruko auzoa. Kontulan aholkularitzatik [[Errekaldeko zubia (eu)|Errekaldeko zubiraino]]koa. 136 metro luze eta 7-8 metro zabalekoa.
    * [[Santa Ana komentua (eu)|Santa Ana komentu]] inguruko auzoa. Kontulan aholkularitzatik [[Errekaldeko zubia (eu)|Errekaldeko zubiraino]]koa. 136 metro luze eta 7-8 metro zabalekoa.
    * Olearako bidea. Errekalde zubitik Oleako zubirainokoa. 228 metro luze eta 4-8 metro zabalekoa. Zati hau ez da laua, aldapatsua baizik: gora hasten da, tarte bat laua eta behera egiten du Olea zubiraino.
    * Oleako bidea. Errekalde zubitik [[Oleako zubia (eu)|Oleako zubirainokoa]]. 228 metro luze eta 4-8 metro zabalekoa. Zati hau ez da laua, aldapatsua baizik: gora hasten da, tarte bat laua eta behera egiten du [[Oleako zubia (eu)|Oleako zubiraino]].


    {{#display_map:
    {{#display_map:
       |centre = 43.174575,-2.413309
       |centre = 43.173347,-2.412542
       |lines  = 43.174271,-2.413203: 43.173957,-2.413048: 43.173861,-2.412995~Santa Ana~(Kalegoen)~yellow~ ~10
       |lines  = 43.173861,-2.412995: 43.173423,-2.412636: 43.173347,-2.412542: 43.173010,-2.411801~Santa Ana~ ~orange~ ~10;
       |zoom = 18 | height = 600 | type = earth
                43.174271,-2.413203: 43.173957,-2.413048: 43.173861,-2.412995~Santa Ana~(Kalegoen)~yellow~ ~10;
                43.173010,-2.411801: 43.172948,-2.411517: 43.172801,-2.411056: 43.172674,-2.410439: 43.172553,-2.410198:
                43.172289,-2.409491: 43.172126,-2.409300~Santa Ana~(Olerako bidea)~yellow~ ~10
       |zoom = 17 | height = 600 | type = earth
    }}
    }}


    ==Argazkiak==
    ==Argazkiak==
    ''(handitzeko, sakatu gainean)''
    ''(handitzeko, sakatu gainean)''
    <gallery>
    <gallery>
       Soraluzeko_ikuspegia_(Joseph_Lamot_1756).jpg                   | Soraluze <br> (Florencio Lamot 1756)
       Soraluzeko_ikuspegia_(Joseph_Lamot_1756).jpg   | Soraluze <br> (Florencio Lamot 1756)
       Kaleak._Kalebarren_01_(Indalecio_Ojanguren).jpg                 | Kalebarren <br> (Indalecio Ojanguren)
       Santa_Ana_kalea._Arkua_01.jpg                  | Santa Anako arkua
       Deba_ibaia._Kalebarren_aldera_01_(Indalecio_Ojanguren_1930).jpg | Deba ibaiarako etxaurreak <br> (Indalecio Ojanguren 1930)
      Santa_Ana_kalea._Arkua_02.jpg                  | Santa Anako arkua
      06_Komentuko_ortuak._Lehen.jpg                | Kalea eta komentuko ortuak
      03_Santa_Ana_kalea_(komentua)._Lehen.jpg      | Santa Ana komentua bota berria
      Santa_Ana_kalea._Prentsa_kioskoa.jpg          | Prentsa kioskoa
      Santa_Ana_kalea._15_zenbakia_eraikitzen_01.jpg | 15 zenbakia eraikitzen
      Santa_Ana_kalea._15_zenbakia_eraikitzen_02.jpg | 15 zenbakia eraikitzen
      Santa_Ana_kalea._Kamioia_trabatuta_(Diario_Vasco_2016).png | Kamioia trabatuta Olea inguruan <br> (Diario Vasco 2016)
      03_Santa_Ana_kalea_(komentua)._Orain_(Kontrargi_2018).jpg | Komentuko etxe berriak <br> (Kontrargi 2018)
       06_Komentuko_ortuak._Orain_(Kontrargi_2018).jpg | Komentuko ortuko etxe berriak <br> (Kontrargi 2018)
    </gallery>
    </gallery>


    ==Historia==
    Santa Ana herriko kale zaharrenetakoa da, ''Placencia de Soraluce'' modu ofizialean sortu baino lehenagokoa. Izatez, 1343. urtean Alonso Jauna Erregeak Soraluze eta Herlaibiako biztanleak biltzeko agindu zuen, eta herriari harresiak emateko. Santa Ana (Kalegoen orduan) harresi barruan geratu zen.
    Hasieran Kalegoen [[Argate baserria (eu)|Argate]] baserritik datorren errekaraino heltzen bazen ere, ostera Santa Ana komentua egin zuten, eta inguruari Santa Ana auzoa esaten zitzaion. Denborarekin, XIX menderaino Santa Ana izenak kale osoa hartu zuen, Kalegoen aipamenak bakarrik eskrituretan agertzen zirela (eskriturak ''kopiatu/ itsatsi'' direnez...)


    ==Historia==
    Garai hauetan Santa Ana kalea mojen komentuko arkuraino heltzen zen (komentu barrutik ortuetara kale gainetik joaten zena). Oraindik gordetzen da zezena bertatik pasatzen zen oroimena (''[[Zezena dator arkupetik (eu) | Zezena dator arkupetik]]...'').
    Kalebarren herriko kale zaharrenetakoa da, ''Placencia de Soraluce'' modu ofizialean sortu baino lehenagokoa. Izatez, 1343. urtean Alonso Jauna Erregeak Soraluze eta Herlaibiako biztanleak biltzeko agindu zuen, eta herriari harresiak emateko. Kalebarren harresi barruan geratu zen.
     
    Azkenik, Oleako bidean tailerrak eta etxeak egiten hasi zirenean, kaleak Olearaino zubiraino hartu zuen.
     
     
    [[Fitxategi: Santa_Ana_kalea._Errekaldetik_(Mikel_Valero_2018).jpg | thumb | 800px | center | Santa Ana kaleko etxeak erreka aldetik (Mikel Valero 2018)]]
     
    ==Etxe eta atariak. Zenbaki bakoitiak==
    Aurreko zatia aspaldiko [[Kalegoen (eu)|Kalegoeni]] dagokio. Kalegoeneko etxe gehienek, Udaletxea kenduta, ezaugarri berberak dituzte: zabalera berekoak, Santa Ana kaletik Galipotera heltzen dira, eta lehengo pisuak Galipoterako irteera dauka. Gainera, lehengo solairua kalearen gainera etortzen zen, txapela moduan: alboko hormak aurera egiten zuten, eta bere artean arku moduko batzuen bidez lehengo pisua eraikitzen da. nahiz eta Kalebarrenen oraindik gorde, eraikuntza modu hau aspaldi galdu zen Kalegoenen, baina toki askotan alboko hormak aurreratuta daude: itxura denez, etxeak berregiterakoan ez ziren ausartu lehengo moduan egiten.
     
    Jatorrizko etxe gehienek bi solairu zituzten, eta hormak harrizkoak. Hortik gorakoak geroago jaso ziren, egurrez eta adreiluz. Etxe batzuk harria bistan daukatenez, errez nabarmendu daiteke.
     
    Kalegoeneko etxeak eta atariak honako hauek dira:
    * '''1. zenbakia'''. Hemen [[Udaletxea (eu)|Udaletxea]] dago. Goitik behera harri landuzko etxea, 1.722 urtean bukatua, kaleko onena duda barik.
    * '''3. zenbakia'''. Bi izenekin ezagutua: ''Beiztegi-egotza'' eta ''Lazkanokoa''. Etxe honen beheko plantan sasoi batean ''Arzabalaga'' janari denda egon zen. Gaur egun, Udaleko zein epaitegiko bulegoek erabiltzen dute.
    * '''5. zenbakia'''. Etxe honi ''Frantxotenekoa'' esaten zitzaion. Garai batean herriko lehen estankoa hemen zegoen, ''Maria Cochero''-rena. Gaur egun Partidu Sozialistaren egoitza dago (''Herriko Etxea/ Casa del Pueblo''), aurrekaldean taberna dutela.
    * '''7. zenbakia'''. Etxe honek bi izen zituen, ''Taukiñekoa'' eta ''Txarandelgoa''. Aspaldian denda bat egon zen, baina urteetan hutsik. gerora ileapaindegia zabaltzeko prestatu zuten, baina ezin. Urte askotan ''Gogortuz'' fisioterapia zentroa egon da, 2.016 urtean Baltegietara aldatu zuten arte. Gaur egun hutsik dago.
    * '''9. zenbakia'''. Uste asko eta askotan ''Osuma'' denda biltegia egon zen, baserrirako horniduratan aritzen zirenak. Gaur egun ''Negabi'' ileapaindegia dago bertan.
    * '''11. zenbakia'''. Gaur egun hutsik, urte askotan ''Salon'' janari denda egon da bertan.
    * '''13. zenbakia'''. Dagokion tokiaren arabera, ''Kantoikoa'' esaten zitzaion; baita ere ''Eskolakoa'' eta ''Aiusonekoa''. ''Kontulan'' aholkularitza bertan dago azken urteetan. Aurretik Ayuso ahizpak denda izan zuten, eta hortik izena.


    Garai hartan Soraluzeko herri-kaskoa gaurkoa baino txikiagoa zen, eta Kalebarren laburragoa, Zabaleta<ref>Halaxe esaten zaio izen bereko baserri ingurutik datorrelako, ez garai bateko Zabaleta botika azpitik pasatzen delako.</ref> errekaraino heltzen zen. Gaur egun erreka hau estalita dago: Erregetxe aldetik dator, eta Kalebarren 7aren azpitik pasa da. Parean geratzen diren bi etxeak, Kalebarren 14 eta 16 zenbakidunak, estuagoak eta txikiagoak dira, kaleko azkenak zirelako.
    Behin Kalegoen zatia bukatuta, Santa Ana kalea zabaltzen da, alde bakoitienetik hain zuzen. Puntu honetan dago ''Labegaineko pasabidea'', [[Galipota (eu)|Galipotekin]] eta [[Frontoia (eu)|Frontoirako]] igogailuarekin lotzen duena.


    Ostera, erreka estali zenean etxe berriak egin ziren, eta beste muturrean Plaza Zaharra sortu zuten, Irure jaunaren jauregiraino.
    Errekalde zubiraino dauden etxe eta atariak hauek dira:
    * '''15 zenbakia'''. Etxebizitzak, azpian Ufala tabernaren ''vending''a egon zen. Etxe hau egiteko bi etxe bota ziren:
    ** ''Santa Ana 15''. Bertan Santa Anako okindegia zegoen, eta etxeari ''Labekoa'' esaten zitzaion; labearen gainean ''Labegain'' elkartea zen, pasabideari izena eman ziona. Etxea botatzerakoan elkartea ere bota zuten. Etxe zaharrak balkoi ederrak zituen alboko lorategira, txaleteko lorategia; baina lege barruan ez zirenez, etxe berria egin zutenean desagertu ziren.
    ** ''Frontoia 2''. Etxe honetara Frontoitik sartzen zen. Etxe berria egiterakoan sarrera bakarra egin zioten, Santa Ana kaletik.
    * '''17 zenbakia'''. Txaleta. Madinatarrek egin zuten, eta gero Larrañagak (''Aispua'') erosi zuten. Gaur egun Unamunotarrena da. Santa Ana kalean garajea eta sarrera dauka, eta bigarren sarrera Frontoitik. Iparraldera lorategi txikia dauka, eta hegoaldera beste bat ederragoa, frontoiaren azpian, Larrañagatarrek mojei erositako lurretan egindakoa. Honen parean, Santa Ana kalean bertan, udal baskula egon zen.
    * [[Giza Eskubideen plaza (eu)|'''Giza Eskubideen plaza''']] eta bertarako eskilarak. Hauen parean [[Santa Ana arkua (eu)|Santa Ana arku]] famatua egon zen, komentua ortuekin lotzen zuena. Ostera, prentsa kioskoa ere jarri zuten, baina aspaldi kendu zuten.
    * '''21, 23 eta 25 zenbakiak'''. Etxebizitza hauek komentuko ortuetan eraiki ziren, mojek alde egin eta gero. Hortatik izena: ''Konbentokoa''.


    Hortik aurrera, eta Oleako zubia arte, etxe bakarra dago:
    * '''27 zenbakia'''. XX mende bukaeran egindako etxea, Tere Guenetxeak zeramika eta eskultura estudio moduan erabilita.


    ==Zenbaki bakoitiak==
    Etxe gehienek ezaugarri berberak dituzte: zabalera berekoak, Kalebarrenetik Etxaburueta (edota Goikokaletara) heltzen dira. Gainera, lehengo solairua kalearen gainera dator, txapela moduan: alboko hormak aurera egiten dute, eta bere artean arku moduko batzuen bidez lehengo pisua eraikitzen da. Azken zenbakietan ez da halaxe pasatzen, baina alboko hormak aurreratuta daude: itxura denez, etxeak berregiterakoan ez ziren ausartu lehengo moduan egiten.


    Jatorrizko etxe gehienek bi solairu zituzten, eta hormak harrizkoak. Hortik gorakoak geroago jaso ziren, egurrez eta adreiluz. Etxe batzuk harria bistan daukatenez, Kalebarrenen zein Goikokaletan, errez nabarmendu daiteke.
    [[Fitxategi: Santa_Ana_kalea._Terrazak_(Mikel_Valero_2018).jpg | thumb | 800px | center | Santa Ana kaleko terrazak (Mikel Valero 2018)]]


    ==Etxe eta atariak. Zenbaki bikoitiak==
    Santa Ana 2 dagokion etxea [[Labaderogain (eu)|Labaderogainean]] dago. 2022. urtean bota zuten, erortzekotan zegoelako.


    ===1. zenbakia===
    Alde honetan ere, aurreneko etxeak garai bateko [[Kalegoen (eu)|Kalegoeni]] dagozkio. Lurraren egitura dela eta, etxe guzti hauek sotoa daukate, eta erreka aldera terrazak (garai bateko ortuak). Hasiera batean solairu batekoak edo bikoak ziren, baina gerora hazi ziren: gehienak hiru, lau edo bost solairukoak dira, 14. eta 16. zenbakiak ezik. Erreka aldetik gehienak galeria dute: hasieran egurrezko balkoia, komuna albo batean zutela, gero balkoia zabaldu eta itxi, eta azkenik etxe barrura ekarri.
    Udaletxea


    ===3. zenbakia===
    Kalearen beste aldeko etxeekin alderatuz, zenbatik bikoitia dutenak askoz estuagoak dira. Eraikitzeko orduan ere osagai arruntak erabili zituzten: egurra eta adreiluak; harria, izatekotan, sotoetan eta behe solairuan bakarrik. [[Ormaetxea jauregia (eu)|Ormaetxea jauregia]]ren etxaurrea kenduta, etxe eskasagoak dira.
    Etxe hau ez da Etxaburuetaraino heltzen, erdibidean geratzen da.  


    Kalegoeneko etxeak eta atariak honako hauek dira:
    * '''4. zenbakia'''. Etxe honek izen asko izan ditu: ''Intxaustikoa'', ''Pintorekoa'', ''Lakuestanekoa'' eta ''Pasiegokoa''. [[Labaderogain (eu)|Labaderogain]] aldera ere ematen du, eta bertan dauka sarrera. Sarreratik ezkerraldea Alejo Artolazabalen harategia egon zen. Gaur egun marimar harategia dago. Eskuman, aldiz, Marcial Txurrukaren (''Muneta'') drogeria, eta gero Bergarako Bolintxok okindegia zabaldu zuen.
    * '''6. zenbakia'''. ''Trebiñonekoa''. Hemen ''Kulunka'' goxotegia egon zen, eta aurretik ''Trebiño kirolak''. 2022. urtean bota zuten, erortzekotan zegoelako.
    * '''8. zenbakia'''. Garai batean Marciano Barrutiak harategia zuen, eta gero taberna zabaldu zuen leku bertan. Franco hil zenean, EAJk batzokia euki bertan zuen, plaza Zaharreko [[Batzokia (eu)|Batzokia]] berreskuratu artean. Azken urteetan ''Akelarre'' izeneko taberna egon zen bertan. 2022. urtean bota zuten, erortzekotan zegoelako.
    * '''10. zenbakia'''. ''Amañakoa''. Kinielak eta loteria denda. Aurretik ''Pastoriza'' zapataria egon zen.
    * '''12. zenbakia'''. [[Ormaetxea jauregia (eu)|''Ormaetxea  jauregia'']], ''Ybañezkoa'', ''Bañezkoa'', ''Argaratenekoa'', ''Ezekielanekoa'' edota ''Amañakoa''. Gaur egun bazarra dago. Kaleko beste aldera pasa baino lehen, ''Casa del Pueblo'' hemen egon zen.


    ==Zenbaki bikoitiak==
    [[Fitxategi: Santa_Ana_kalea._1834ko_ufalaren_plaka_01.jpg | thumb | 300px | right | 1834ko ufalaren plaka, ''Ufala Irish Pub''-en horman]]
    Lurraren egitura dela eta, etxe guzti hauek sotoa daukate, eta erreka aldera terrazak (garai bateko ortuak). Hasiera batean solairu batekoak edo bikoak ziren, baina gerora hazi ziren: gehienak hiru, lau edo bost solairukoak dira, 14. eta 16. zenbakiak ezik. Erreka aldetik gehienak galeria dute: hasieran egurrezko balkoia, komuna albo batean zutela, gero balkoia zabaldu eta itxi, eta azkenik etxe barrura ekarri.
    Behin [[Kalegoen (eu)|Kalegoen]] zatia bukatuta, eta [[Errekaldeko zubia (eu)|Errekaldeko zubia]] arteko etxeak honako hauek dira:
    * '''14 zenbakia'''. Hemen Aranguneko taillerra egon zen. Etxe hau eta hurrengoa (16 zenbakia) bota zituzten Arangureneko etxeak egiteko. Gaur egun ''Postetxea'' hemen dago, eta alboan ''Tanger'' janari denda, aurretik ''Merce'' zapatadenda izandakoa.
    * '''16 zenbakia'''. Etxe honek, ''Armendietxea'' izenekoa, ikur beltza zuen beheko solairuaren lehio baten gainean, [[Deba ibaia. Ufalak (eu)#1834ko ekainak 30ko ufala | 1834eko ufala]] norainokoa izen zen erakusteko<ref>Txantxetako istorio batek dioenez, horma apurtu zutenean lehioa egiteko ikurra leiho gainera eruan omen zuten...</ref>. 14 zenbakiarekin batera bota zuten, eta gaur egun ''Ufala Irish Pub'' bertan dago. 1834eko ufalen ikur berria zutabe baten gainean jarri zuten.
    * '''18 zenbakia'''. Hiru izenez ezagutua: Kalegoena, Zarangoa eta Txitakoa. Bertan ''Laboral Kutxa'' (aurretik jolas aretoa egon zen) eta ''Edurtza'' taberna daude.
    * '''20 zenbakia'''. Etxe honek ere hiru izen ditu: Irusagarreta, Usatorre eta Meltxorrenekoa. Garai batean Meltxor Arizagak jatetxea izan zuen, oso famatua. Hura ixterakoan, ''Darwin'' ileapaindegia (gero harutzago joan zena) eta egun ''Ana'' zapatadenda zabaldu ziren.
    * '''22. zenbakia'''. Garai batean [[Santa Ana komentua (eu)|''Santa Ana komentua'']]. 1978 urtean bota eta etxebizitzak egin zituzten, hiru atarirekin: 22A, 22B eta 22C. Hinbat komertzio daude: ''Txuritxu'' gozotegia, ''Josu'' bitxidenda, ''Arkupe'' arropadenda, ''Txip eta Txop'' goxokiak, ''Mariaje'' arropadenda, ''Lakuesta'' optika (gaur egun itxita), eta burnidenda (itxita hau ere).
    * '''24 zenbakia'''. ''Azkaratenekoa'' etxe tailerra; hau da, tailerra azpian eta etxebizitzak goiko solairuetan.
    * '''26 zenbakia'''. Hau ere etxe tailerra, Barrenetxea familiarena. Gaur egun ''Benito haltzariak'' bertan dago.


    Kalearen beste aldeko etxeekin alderatuz, zenbatik bikoitia dutenak askoz estuagoak dira. Eraikitzeko orduan ere osagai arruntak erabili zituzten: egurra eta adreiluak; harria, izatekotan, sotoetan eta behe solairuan bakarrik. [[Jauregi etxea (eu)|Jauregi etxea]] kenduta (gaur eguneko Abadetxea), etxe eskasagoak dira.
    [[Fitxategi: Atxuriko_zubia._Santa_Aldeko_arkupea.jpg | thumb | 300px | right | Atxuriko zubia: Santa Ana aldeko arkupea]]
    Errekalde zubitik Oleako zubiraino, berriz, gehienak tailerrak izandakoak dira:
    * '''28 zenbakia'''. Lete lantegia (zatia). Gaur egun Udal Biltegia.
    * '''30 zenbakia'''. [[Lete lantegia (eu)|Lete etxe lantegia]]. Gaur egun garaje moduan prestatuta dago.
    * '''32 zenbakia'''.
    * '''34 zenbakia'''. Garai batean inguru honetan egon zen ''Olalde'' baserria (''Olasarte'' ere), 1940. urtean bota zutena. Hirugarren izena ere badu etxeak: ''Kaskantenekoa''. Atzean, erreka aldera, tailerra dauka.
    * '''36 zenbakia'''.
    * '''38 zenbakia'''. Tailerra.
    * '''40 zenbakia'''. Beste etxe lantegi, kasu honetan Viuda de Azcárate S.A. Goiko aldean bi etxebizitza ditu.




    ===2. zenbakia===
    ==Etorkizuna==
    Marimar harategia
    2016 urtean Hiri Antolamenduko Plan Orokorra (''Plan General de Ordenación Urbana'') onartu zen.


    ===4. zenbakia===
    Bertan planifikatutakoa gauzatzen bada, Santa Ana kalearen azken zatia goitik behera aldatuko da: Errekaldeko zubitik Oleako zubiraino dauden etxe eta tailerrak bota, etxe berriak egin erreka eta trenbide artean, Santa Ana kale berria erreka aldetik ekarri, Errekaldeko zubia bota eta berria eraiki pixkat gorago.
    Txutxufletas





    Hauxe da oraingo bertsioa, 19:43, 31 uztaila 2022 data duena

    Kokapena

    Santa Ana kalea Labaderogainetik (Udaletxetik) Oleako zubiraino doan kalea da. 403 metro luze ditu.

    Gaur eguneko Santa Anak tarte hiru alditan osatu da historian zehar:

    • Kalegoen izandakoa. Labaderogainetik 13. zenbakirainokoa (Kontulan aholkularitza). 50 metro luze eta 4 metro zabalekoa.
    • Santa Ana komentu inguruko auzoa. Kontulan aholkularitzatik Errekaldeko zubirainokoa. 136 metro luze eta 7-8 metro zabalekoa.
    • Oleako bidea. Errekalde zubitik Oleako zubirainokoa. 228 metro luze eta 4-8 metro zabalekoa. Zati hau ez da laua, aldapatsua baizik: gora hasten da, tarte bat laua eta behera egiten du Oleako zubiraino.
    Mapa kargatzen...

    Argazkiak

    (handitzeko, sakatu gainean)

    Historia

    Santa Ana herriko kale zaharrenetakoa da, Placencia de Soraluce modu ofizialean sortu baino lehenagokoa. Izatez, 1343. urtean Alonso Jauna Erregeak Soraluze eta Herlaibiako biztanleak biltzeko agindu zuen, eta herriari harresiak emateko. Santa Ana (Kalegoen orduan) harresi barruan geratu zen.

    Hasieran Kalegoen Argate baserritik datorren errekaraino heltzen bazen ere, ostera Santa Ana komentua egin zuten, eta inguruari Santa Ana auzoa esaten zitzaion. Denborarekin, XIX menderaino Santa Ana izenak kale osoa hartu zuen, Kalegoen aipamenak bakarrik eskrituretan agertzen zirela (eskriturak kopiatu/ itsatsi direnez...)

    Garai hauetan Santa Ana kalea mojen komentuko arkuraino heltzen zen (komentu barrutik ortuetara kale gainetik joaten zena). Oraindik gordetzen da zezena bertatik pasatzen zen oroimena ( Zezena dator arkupetik...).

    Azkenik, Oleako bidean tailerrak eta etxeak egiten hasi zirenean, kaleak Olearaino zubiraino hartu zuen.


    Santa Ana kaleko etxeak erreka aldetik (Mikel Valero 2018)

    Etxe eta atariak. Zenbaki bakoitiak

    Aurreko zatia aspaldiko Kalegoeni dagokio. Kalegoeneko etxe gehienek, Udaletxea kenduta, ezaugarri berberak dituzte: zabalera berekoak, Santa Ana kaletik Galipotera heltzen dira, eta lehengo pisuak Galipoterako irteera dauka. Gainera, lehengo solairua kalearen gainera etortzen zen, txapela moduan: alboko hormak aurera egiten zuten, eta bere artean arku moduko batzuen bidez lehengo pisua eraikitzen da. nahiz eta Kalebarrenen oraindik gorde, eraikuntza modu hau aspaldi galdu zen Kalegoenen, baina toki askotan alboko hormak aurreratuta daude: itxura denez, etxeak berregiterakoan ez ziren ausartu lehengo moduan egiten.

    Jatorrizko etxe gehienek bi solairu zituzten, eta hormak harrizkoak. Hortik gorakoak geroago jaso ziren, egurrez eta adreiluz. Etxe batzuk harria bistan daukatenez, errez nabarmendu daiteke.

    Kalegoeneko etxeak eta atariak honako hauek dira:

    • 1. zenbakia. Hemen Udaletxea dago. Goitik behera harri landuzko etxea, 1.722 urtean bukatua, kaleko onena duda barik.
    • 3. zenbakia. Bi izenekin ezagutua: Beiztegi-egotza eta Lazkanokoa. Etxe honen beheko plantan sasoi batean Arzabalaga janari denda egon zen. Gaur egun, Udaleko zein epaitegiko bulegoek erabiltzen dute.
    • 5. zenbakia. Etxe honi Frantxotenekoa esaten zitzaion. Garai batean herriko lehen estankoa hemen zegoen, Maria Cochero-rena. Gaur egun Partidu Sozialistaren egoitza dago (Herriko Etxea/ Casa del Pueblo), aurrekaldean taberna dutela.
    • 7. zenbakia. Etxe honek bi izen zituen, Taukiñekoa eta Txarandelgoa. Aspaldian denda bat egon zen, baina urteetan hutsik. gerora ileapaindegia zabaltzeko prestatu zuten, baina ezin. Urte askotan Gogortuz fisioterapia zentroa egon da, 2.016 urtean Baltegietara aldatu zuten arte. Gaur egun hutsik dago.
    • 9. zenbakia. Uste asko eta askotan Osuma denda biltegia egon zen, baserrirako horniduratan aritzen zirenak. Gaur egun Negabi ileapaindegia dago bertan.
    • 11. zenbakia. Gaur egun hutsik, urte askotan Salon janari denda egon da bertan.
    • 13. zenbakia. Dagokion tokiaren arabera, Kantoikoa esaten zitzaion; baita ere Eskolakoa eta Aiusonekoa. Kontulan aholkularitza bertan dago azken urteetan. Aurretik Ayuso ahizpak denda izan zuten, eta hortik izena.

    Behin Kalegoen zatia bukatuta, Santa Ana kalea zabaltzen da, alde bakoitienetik hain zuzen. Puntu honetan dago Labegaineko pasabidea, Galipotekin eta Frontoirako igogailuarekin lotzen duena.

    Errekalde zubiraino dauden etxe eta atariak hauek dira:

    • 15 zenbakia. Etxebizitzak, azpian Ufala tabernaren vendinga egon zen. Etxe hau egiteko bi etxe bota ziren:
      • Santa Ana 15. Bertan Santa Anako okindegia zegoen, eta etxeari Labekoa esaten zitzaion; labearen gainean Labegain elkartea zen, pasabideari izena eman ziona. Etxea botatzerakoan elkartea ere bota zuten. Etxe zaharrak balkoi ederrak zituen alboko lorategira, txaleteko lorategia; baina lege barruan ez zirenez, etxe berria egin zutenean desagertu ziren.
      • Frontoia 2. Etxe honetara Frontoitik sartzen zen. Etxe berria egiterakoan sarrera bakarra egin zioten, Santa Ana kaletik.
    • 17 zenbakia. Txaleta. Madinatarrek egin zuten, eta gero Larrañagak (Aispua) erosi zuten. Gaur egun Unamunotarrena da. Santa Ana kalean garajea eta sarrera dauka, eta bigarren sarrera Frontoitik. Iparraldera lorategi txikia dauka, eta hegoaldera beste bat ederragoa, frontoiaren azpian, Larrañagatarrek mojei erositako lurretan egindakoa. Honen parean, Santa Ana kalean bertan, udal baskula egon zen.
    • Giza Eskubideen plaza eta bertarako eskilarak. Hauen parean Santa Ana arku famatua egon zen, komentua ortuekin lotzen zuena. Ostera, prentsa kioskoa ere jarri zuten, baina aspaldi kendu zuten.
    • 21, 23 eta 25 zenbakiak. Etxebizitza hauek komentuko ortuetan eraiki ziren, mojek alde egin eta gero. Hortatik izena: Konbentokoa.

    Hortik aurrera, eta Oleako zubia arte, etxe bakarra dago:

    • 27 zenbakia. XX mende bukaeran egindako etxea, Tere Guenetxeak zeramika eta eskultura estudio moduan erabilita.


    Santa Ana kaleko terrazak (Mikel Valero 2018)

    Etxe eta atariak. Zenbaki bikoitiak

    Santa Ana 2 dagokion etxea Labaderogainean dago. 2022. urtean bota zuten, erortzekotan zegoelako.

    Alde honetan ere, aurreneko etxeak garai bateko Kalegoeni dagozkio. Lurraren egitura dela eta, etxe guzti hauek sotoa daukate, eta erreka aldera terrazak (garai bateko ortuak). Hasiera batean solairu batekoak edo bikoak ziren, baina gerora hazi ziren: gehienak hiru, lau edo bost solairukoak dira, 14. eta 16. zenbakiak ezik. Erreka aldetik gehienak galeria dute: hasieran egurrezko balkoia, komuna albo batean zutela, gero balkoia zabaldu eta itxi, eta azkenik etxe barrura ekarri.

    Kalearen beste aldeko etxeekin alderatuz, zenbatik bikoitia dutenak askoz estuagoak dira. Eraikitzeko orduan ere osagai arruntak erabili zituzten: egurra eta adreiluak; harria, izatekotan, sotoetan eta behe solairuan bakarrik. Ormaetxea jauregiaren etxaurrea kenduta, etxe eskasagoak dira.

    Kalegoeneko etxeak eta atariak honako hauek dira:

    • 4. zenbakia. Etxe honek izen asko izan ditu: Intxaustikoa, Pintorekoa, Lakuestanekoa eta Pasiegokoa. Labaderogain aldera ere ematen du, eta bertan dauka sarrera. Sarreratik ezkerraldea Alejo Artolazabalen harategia egon zen. Gaur egun marimar harategia dago. Eskuman, aldiz, Marcial Txurrukaren (Muneta) drogeria, eta gero Bergarako Bolintxok okindegia zabaldu zuen.
    • 6. zenbakia. Trebiñonekoa. Hemen Kulunka goxotegia egon zen, eta aurretik Trebiño kirolak. 2022. urtean bota zuten, erortzekotan zegoelako.
    • 8. zenbakia. Garai batean Marciano Barrutiak harategia zuen, eta gero taberna zabaldu zuen leku bertan. Franco hil zenean, EAJk batzokia euki bertan zuen, plaza Zaharreko Batzokia berreskuratu artean. Azken urteetan Akelarre izeneko taberna egon zen bertan. 2022. urtean bota zuten, erortzekotan zegoelako.
    • 10. zenbakia. Amañakoa. Kinielak eta loteria denda. Aurretik Pastoriza zapataria egon zen.
    • 12. zenbakia. Ormaetxea jauregia, Ybañezkoa, Bañezkoa, Argaratenekoa, Ezekielanekoa edota Amañakoa. Gaur egun bazarra dago. Kaleko beste aldera pasa baino lehen, Casa del Pueblo hemen egon zen.
    1834ko ufalaren plaka, Ufala Irish Pub-en horman

    Behin Kalegoen zatia bukatuta, eta Errekaldeko zubia arteko etxeak honako hauek dira:

    • 14 zenbakia. Hemen Aranguneko taillerra egon zen. Etxe hau eta hurrengoa (16 zenbakia) bota zituzten Arangureneko etxeak egiteko. Gaur egun Postetxea hemen dago, eta alboan Tanger janari denda, aurretik Merce zapatadenda izandakoa.
    • 16 zenbakia. Etxe honek, Armendietxea izenekoa, ikur beltza zuen beheko solairuaren lehio baten gainean, 1834eko ufala norainokoa izen zen erakusteko[1]. 14 zenbakiarekin batera bota zuten, eta gaur egun Ufala Irish Pub bertan dago. 1834eko ufalen ikur berria zutabe baten gainean jarri zuten.
    • 18 zenbakia. Hiru izenez ezagutua: Kalegoena, Zarangoa eta Txitakoa. Bertan Laboral Kutxa (aurretik jolas aretoa egon zen) eta Edurtza taberna daude.
    • 20 zenbakia. Etxe honek ere hiru izen ditu: Irusagarreta, Usatorre eta Meltxorrenekoa. Garai batean Meltxor Arizagak jatetxea izan zuen, oso famatua. Hura ixterakoan, Darwin ileapaindegia (gero harutzago joan zena) eta egun Ana zapatadenda zabaldu ziren.
    • 22. zenbakia. Garai batean Santa Ana komentua. 1978 urtean bota eta etxebizitzak egin zituzten, hiru atarirekin: 22A, 22B eta 22C. Hinbat komertzio daude: Txuritxu gozotegia, Josu bitxidenda, Arkupe arropadenda, Txip eta Txop goxokiak, Mariaje arropadenda, Lakuesta optika (gaur egun itxita), eta burnidenda (itxita hau ere).
    • 24 zenbakia. Azkaratenekoa etxe tailerra; hau da, tailerra azpian eta etxebizitzak goiko solairuetan.
    • 26 zenbakia. Hau ere etxe tailerra, Barrenetxea familiarena. Gaur egun Benito haltzariak bertan dago.
    Atxuriko zubia: Santa Ana aldeko arkupea

    Errekalde zubitik Oleako zubiraino, berriz, gehienak tailerrak izandakoak dira:

    • 28 zenbakia. Lete lantegia (zatia). Gaur egun Udal Biltegia.
    • 30 zenbakia. Lete etxe lantegia. Gaur egun garaje moduan prestatuta dago.
    • 32 zenbakia.
    • 34 zenbakia. Garai batean inguru honetan egon zen Olalde baserria (Olasarte ere), 1940. urtean bota zutena. Hirugarren izena ere badu etxeak: Kaskantenekoa. Atzean, erreka aldera, tailerra dauka.
    • 36 zenbakia.
    • 38 zenbakia. Tailerra.
    • 40 zenbakia. Beste etxe lantegi, kasu honetan Viuda de Azcárate S.A. Goiko aldean bi etxebizitza ditu.


    Etorkizuna

    2016 urtean Hiri Antolamenduko Plan Orokorra (Plan General de Ordenación Urbana) onartu zen.

    Bertan planifikatutakoa gauzatzen bada, Santa Ana kalearen azken zatia goitik behera aldatuko da: Errekaldeko zubitik Oleako zubiraino dauden etxe eta tailerrak bota, etxe berriak egin erreka eta trenbide artean, Santa Ana kale berria erreka aldetik ekarri, Errekaldeko zubia bota eta berria eraiki pixkat gorago.


    Erreferentziak

    1. Txantxetako istorio batek dioenez, horma apurtu zutenean lehioa egiteko ikurra leiho gainera eruan omen zuten...