«Teknologia: atzekarga armak (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    No edit summary
    No edit summary
    (Erabiltzaile berak tartean egindako 14 ekarpen ez dira erakusten)
    6. lerroa: 6. lerroa:




    ==Jaurtigaiak==
    ==Jaurtigaiak: kartutxoak==
    [[Fitxategi: Atzekarga_jaurtigaiak.jpg | thumb | 300px | right | Atzekarga jaurtigai historikoak]]
    ::<small>Gehiago jakiteko, begira [[Teknologia: atzekarga jaurtigaiak (eu) | ''hemen'']].</small>
    ===Aurrekariak===
    XXI mende hasieran [[Teknologia: pistoi giltza (eu)|pistoi-giltza]] asmatu zuten, eta orduan sortu ziren inoizko aurrekarga armak.


    Baina fusilak hobetzeaz gain, pistoiak polbora-zorroei erantsi zieten, hainbat diseinu bitxi sortzen: Dreyse, Demondion, Gallager & Glandig edo Silas Crispin.  
    [[Fitxategi: Lefaucheaux_kartutxoak.png | thumb | right | 300px | Lefaucheaux kartutxoak]]
    Atzekarga sistemen garapena jaurtigaiekin batera egin zen, paraleloan.


    Sistema hauek ez zuten arrakasta handirik izan, presio handieei eusten ez zielako: zorroak paperezkoak ziren, edota leherkaria alde batetik jotzen zen, edota...
    Oinarria [[Teknologia: pistoi giltza (eu)#Pistoi giltza | pistoia]] hartuta, ederto ikusi zituzten pistoiak polbora-zorroei eransteko abantailak, eta hainbat diseinu bitxi sortzen: Dreyse, Demondion, Gallager & Glandig, Silas Crispin...


    Dena dela, paperezko zorroak zirenak kartoizkoak bilakatu ziren ehiza eskopetetarako.
    Sistema hauek ez zuten arrakasta handirik izan, baina aurki nabarmendu ziren kartutxo modernoen ezaugarriak: polbora-zorro metalikoa, pistoia zorro ipurdian, balak kono formadunak eta kerik gabeko polbora.


    ===Fusilen jaurtigaiak===
    Kartutxoek aurrekargako armen arazo asko bideratzen zituen, baina arazo tekniko berria sortu ere: fulminantea ganbara barruan geratzen zenez, kanpotik eragiteko sistema berria (giltza berria) behar zen.
    Kartutxoek hiru osagai biltzen zituzten: fulminantea, bolbora eta jaurtigaia.


    Kartutxoek aurrekargako armen arazo asko bideratzen zituen, baina arazo tekniko berria sortu ere: fulminantea ganbara barruan geratzen zenez, kanpotik eragiteko sistema berria behar zen.


    Atzekarga armentzako diseinu arrakastatsuak lau ezaugarri zituen:
    ==Fusilak==
    * Polbora-zorroa metalikoa zen, presio askoz altuagoa jasatzeko gauza zela.
    ===Eskuzko itxitura===
    * Pistoia zorroaren ipurdian zegoen, tiroa jotzeko mekanismoa erraztuz.
    Aurreneko itxiturak eskuz erabiltzen ziren; hau da, tiradoreak eskuz zabaltzen zuen errekamara, jaurtigaia sartu eta eskuz itxi.
    * Azkenik, balak borobilak izan beharrean, kono forma eman zitaien: alde motza zorroaz eusteko eta alde puntaduna aerodinamismoa hobetzeko.
     
    * eta polbora bera, polbora beltza izan beharrean kerik gabekoa asmatu zuten, indar handiagoa zuena.
    Sistema desberdinak garatu ziren: Chassepot, [[Arma museoa. Atzekarga fusilak (eu)#Remington fusilak (1871 eredua) | Remington]], [[Teknologia: atzekarga armak (eu)#Lefaucheaux sistema | ''Lefaucheux'']], Smith & Wesson...
     
    [[Fitxategi: Fusila._Mauser_itxitura.png | thumb | 400px | left | Mauser itxitura]]
    ===Errepetizio fusilak===
    1860 inguruan Winchester-ek ''errepetizio fusila'' sortu zuen. Palanka baten bitartez, tiradoreak zikloa osatzen zuen atzera-aurrera mugimendu batez: atzerakoan polbora zorroa egotzi eta aurrerakoan jaurtigai berria errekamaran sartu.
     
    Aurki antzeko sistemak sortu ziren: Mauser (Alemania), Lebel (Frantzia), Krag-Jorgensen, Mosin (Errusia), Springfield (EEBB), Lee (EEBB), SML (Britania Handia)...
     
    XX mendean kargadore automatikoak sortu ziren: Polbora gasen indarra erabiliz, zikloa modu automatikoan egiten zen.
     
    ===Bokatxa===
    Tiro egiterakoan, atzerako indarrek tiradorearen sorbalda min dezakete. Berau arintzeko, tutuaren puntarako ''bokatxak'' asmatu ziren, bertatik ateratzen diren gasak talka moduan aprobetxatzeko.
     
     
    ==Inguruko sistema nagusiak==
    Soraluze inguruko sistema nagusiak Lefaucheaux, Chassepot eta Remington izan ziren.


    [[Fitxategi: Lefaucheaux_kartutxoak.png | thumb | left | 400px | Lefaucheaux kartutxkoak]]
    ===Lefaucheaux sistema===
    ===Lefaucheaux sistema===
    Casimir Lafacheoux-ek asmakizuna aurrekargako armen diseinuan oinarritzen zen. Mota honetako kartutxoek ziria zuten alboan, eta nahikoa zen garai bateko "belarritik" ziri gainean jotzea fulminantea detonatzeko eta honek bolbora pizteko.
    [[Fitxategi: Lefaucheaux_errebolberra.png | thumb | right | 400px | Lefaucheaux errebolberra]]
    Casimir Lafaucheaux<ref>Lefaucheaux, Lefacheaux, Lefaucheux edota Lefacheux ere.</ref> frantsesak 1836. urtean asmatu zuen ''alboko leherkaria'' zuen kartutxoa edo ''galburu''<ref>Galburu kartutxoa, cartouche à broche, cartucho de espiga.</ref> kartutxoa<ref>[https://es.wikipedia.org/wiki/Cartucho_Lefaucheux Cartucho Lefaucheux]. Wikipedia (gazteleraz).</ref>. Asmakizuna aurrekargako armen diseinuan oinarritzen zen. Mota honetako kartutxoek ziria zuten alboan, eta nahikoa zen ziri gainean jotzea (garai bateko "belarritik", esaterako) fulminantea detonatzeko eta honek bolbora pizteko.


    Kartutxo hauek konplexuak eta garestiak izateaz gain, kokapen bakarra onartzen zuten, ziria "belarriak" sartu ahal izateko. Hala ere, urte batzuetan arrakasta izan zuen, agian "tradizionaletik" gertu zegoelako.
    Kartutxo hauek konplexuak eta garestiak izateaz gain, kokapen bakarra onartzen zuten, ziria "belarriak" sartu ahal izateko. Hala ere, urte batzuetan arrakasta izan zuen, agian "tradizionaletik" gertu zegoelako. Ia hogei urte geroago (1854) Eugène Gabriel Lefaucheux semeak sistema ezarri zuen errebolbetan.


    Erabilitako balazorroa ateratzean arazoak izaten ziren, tiradoreari denbora galarazten edo, trabatzen bazen, arma eta tiradore bera ezerezten. [[Ybarra aita-semeak (eu)#Luis Raimundo Ybarra Cortazar | Luis Raimundo Ibarra y Cortazar]] soraluzetarra, artean tenientea zela, errebolberretako balazorroak automatikoki berez irtetzeko sistema asmatu zuen. 1876 urtean "asmakizunaren babesa" <ref>"Privilegio de invención", patentea.</ref> eskatu zuen Espainian, eta 1878an Estatu Batuetan patentatu zuen sistema.
    Erabilitako balazorroa ateratzean arazoak izaten ziren, tiradoreari denbora galarazten edo, trabatzen bazen, arma eta tiradore bera ezerezten. [[Ybarra aita-semeak (eu)#Luis Raimundo Ybarra Cortazar | Luis Raimundo Ibarra y Cortazar]] soraluzetarra, artean tenientea zela, errebolberretako balazorroak automatikoki berez irtetzeko sistema asmatu zuen. 1876 urtean "asmakizunaren babesa" <ref>"Privilegio de invención", patentea.</ref> eskatu zuen Espainian, eta 1878an Estatu Batuetan patentatu zuen sistema.
    XIX. mendea bukatu arte Lefaucheaux sistemako errifle eta errebolber asko eta asko ekoiztu zituzten Europa osoan, tartean Soraluze La Euscaldunan.


    Aipatutako arazoak zirela eta, Lefaucheaux sistema poliki poliki atzera egin zuen eta, azkenean, desagertu egin zen.
    Aipatutako arazoak zirela eta, Lefaucheaux sistema poliki poliki atzera egin zuen eta, azkenean, desagertu egin zen.


    ===Eraztun-kolpekatzea===
    [[Fitxategi: Fusila._Chassepot_11_(Euscalduna_1866_eredua).png | thumb | 800px | center | Chassepot fusila (Euscalduna 1866 eredua)]]
    Lefaucheaux sistemako kartutxoek kokapen zehatza eskatzen zuten arma kargatzerakoan. Traba hau ekiditzeko, eraztun-kolpekatze sistema asmatu zuen.


    Kartutxo mota hauetan fulminantea oinarrian zegoen, buelta guztian banatuta (eraztun modukoa sortzen); eta ez zuten inolako ziririk behar. Modu honetan kartutxoa edozein posizioan sar zitekeen ganberan, erabilera erraztuz.
    ===Chassepot sistema===
    [[Fitxategi: Fusila._Chassepot_1867_(Euscalduna_1866_eredua).jpg | thumb | 400px | right | Chassepot fusila, Cahen-Lyon y Cie-rako egina]]
    1866. urtean Antoine Alphonse Chassepot frantsesak izen bereko zarraila-fusila asmatu zuen.


    [[Fitxategi: George_Henry_Daw._Patentea_(1862).png | thumb | right | 300px | George Henry Daw jaunaren patentea (1862)]]
    Errekamara ixteko kautxozko seilua erabiltzen zuen, eta paperezko [[Teknologia: atzekarga jaurtigaiak (eu)#Chassepot sistema|kartutxoak]] erabiltzen zituen. Fusilen irismena 1.300 m zen.  
    ===Daw sistema===
    Sistema honetako kartutxoek fulminantea oinarriaren erdi erdian daroate, eta fulminantea detonatzeko nahikoa da perkutore batzekin jotzea. Gaur egun erabiltzen den sistema da.


    Sistema honen balazorroak askoz sinpleagoak dira, eta ziria (perkutorea) armaren zatia izanik, zurrunago era gogorrago egin daiteke. Bala kargatzea erreza da, ez du kokapen zehatzik eskatzen eta.
    ''El Imparcial'' egunkariaren arabera (1867/05/30), La Euscaldunak Frantziako armadarentzako 30.000-35.000 Chassepot fusil egiteko eskaera jaso zuen. Gutxi gorabeherako prezioa 60 franko ziren errifle bakoitzeko, sable-baioneta gabe. Eskaera 1868ko abuztuaren amaieran entregatu behar zen. Bitartekari baten bidez lortu zen kontratua, eta honek 84.000 frankoko komisioa eskatu zion Merkataritza Auzitegiari. Sable baionetak beste bitartekari baten bidez azpikontratatu ziren, eta ziurrenik Schnitzler & Kirschbaum enpresak fabrikatu zituen Solingen-en (Alemania).


    1861 urtean George Henry Daw armagile londondarrak François Schniderren patentea erosi zuen eta, honetu ondoren, 1862.ean patentatu zuen.
    [[Fitxategi: Chassepot_sistema._Errekamara_eta_orratza.jpg | thumb | 350px | left | Chassepot sistema: errekamara eta orratza]]
    Hilabete bat lehenago, ''La Esperanza'' egunkariak azaldu zuen Frantziako gobernuak saria agindu ziola Zuazubizcar jaunaren Soraluzeko lantegiari, 35.000 Chassepot errifleen emate-epea laburtzeko. Lantegia jo eta ke ari zen, bi tandatan, kontratua betetzeko<ref>El gobierno francés ha ofrecido un bonus extra a la fábrica del Sr. Zuazubizcar, en Placencia, para acortar el plazo de entrega del contrato para la fabricación de 35.000 rifles Chassepot. La fábrica está trabajando día y noche en dos turnos para cumplir el contrato (La Esperanza 1867/04/27).</ref>. Eskaria premiazkoa zenez <ref>Prusiarekiko gerra 1870.eko uztailean lehertu zen.</ref>, urrian (1867/10/14) ''La Esperanza'' berak nabarmendu zuen Frantziako gobernuak fusil bakoitzeko 30 erreal gehiago eskaini zizkiola ''Zuazubizcar, Isla y Cía'' enpresari, hitzartutako data baino lehen entregatzen zuen Chassepot fusil bakoitzeko.


    Sistema ona zenez, hurrengo urtetan saiatu zen munizioaren ekoizpena monopolizatzen, patentea erabiliz. Baina Eley Brothers Ltd. Enoresak auzitan sartu eta azkenean irabazi zion, patentea armei zegokiolakoan, eta ez kartutxoei. Ondorioz, munizio ekoizle denak hasi ziren erdiko kolpekatze sistemako kartutxoak egiten.
    Prusiarekiko gerran (1870) frantsesek Chassepot 1866 fusilak eman zizkien eliteko tiratzaileei.


    ===Eskopeten jaurtigaiak===
    1874. urtean Bras jeneralak egokitu zuen diseinua: orratza moztu, zarrailan zorroak erauzi eta egozteko sistema ezarri eta orratza tiro egiteko prest utzi. Paperezko zorroen beharrean, metalikoak ere diseinatu zituen. Fusil berrituaren izena ''Chassepot/Gras modèle 1866 / 1874'' izan zen, eta munizioa ''11x59 R Gras''.
    Honez gain, eskopeta kartutxoak garatu ziren.


    Zorroa kartoizkoa, eta balaren ordez perdigoi multzoa zuten barruan.
    [[Fitxategi: Fusila. Remington 06 (Euscalduna).jpg | thumb | center | 800px | Remington fusila (Euscalduna, 1871 eredua)]]


    ===Remington sistema===
    1867.ean E. Remington and Sons (Remington Arms) enpresak Remington Rolling Block sistema patentatu zuten, eta 1867-1918 epean ekoiztu.


    [[Fitxategi: Fusila._Chassepot_11_(Euscalduna_1866_eredua).png | thumb | 800px | center | Chassepot fusila (Euscalduna 1866 eredua)]]
    Garaiko sistema onena eta aurreratuena zen. Aurrekargako armak birmoldatzeko sistemetako bat ere izan zen, erraza eta sendoa. Hainbat herrialdetan fabrikatu zuten, kalibre eta kartutxo desberdinekin, eraztun-perkusiokoa eta perkusio zentralekoa.
    ==Fusilak==
    ===Eskuzko itxitura===
    Aurreneko itxiturak eskuz erabiltzen ziren; hau da, tiradoreak eskuz zabaltzen zuen errekamara, jaurtigaia sartu eta eskuz itxi.
     
    Sistema desberdinak garatu ziren: Chassepot, [[Arma museoa. Atzekarga fusilak (eu)#Remington fusilak (1871 eredua) | Remington]], [[Teknologia: atzekarga armak (eu)#Lefaucheaux sistema | ''Lefaucheux'']], Smith & Wesson...


    [[Fitxategi: Fusila._Mauser_itxitura.png | thumb | 400px | left | Mauser itxitura]]
    Errege Aginduaren bidez (1871/02/24) Espainiako armadarako Remington fusila aukeratu zuten (1871 eredua). Oviedoko fabrikan egin zuten, kalibrea .43 (11 mm) eta kartutxoa 11,15 x 57 R zituela.  
    ===Errepetizio fusilak===
    1860 inguruan Winchester-ek ''errepetizio fusila'' sortu zuen. Palanka baten bitartez, tiradoreak zikloa osatzen zuen atzera-aurrera mugimendu batez: atzerakoan polbora zorroa egotzi eta aurrerakoan jaurtigai berria errekamaran sartu.


    Aurki antzeko sistemak sortu ziren: Mauser (Alemania), Lebel (Frantzia), Krag-Jorgensen, Mosin (Errusia), Springfield (EEBB), Lee (EEBB), SML (Britania Handia)...
    1871. urte amaieran, armadak 4.000 errifle egiteko eskatu zion [[S.A. Euscalduna (eu)|La Euscaldunari]]. 1872ko ekainaren 12an, Pedro Zuazubizcarrek Gerra ministroari (Fernando Fernández de Córdoba y Valcárcel, Mendigorriako bigarren markesa) 1871 modeloko 20.000 Remington fusil fabrikatzea eskaini zion. Une hartan ez zen fabrikatzeko halako ahalmena zuen beste enpresarik.


    XX mendean kargadore automatikoak sortu ziren: Polbora gasen indarra erabiliz, zikloa modu automatikoan egiten zen.
    Ekoizpena hasita, 1873ko urtarrilean Jasotze Batzordea eratu zuten, Eugenio de la Sala teniente koronela buru zela. Baina karñistek Soraluzeko lantegia hartu zuten, eta eskaera zapuztu egin zen.


    ===Bokatxa===
    Erabilera zibilerako Debarroan hainbat arma mota egin ziren: pistolak (kainoi bateko zein bikoak), eskopetak (hauek ere kainoi bateko zein bikoak) eta marratutako karabinak. Ekoizleen artean baziren soraluzetarrak ([[S.A. Euscalduna (eu)|La Euscalduna S.A.]] eta Juan Arluciaga) eta azpeitiarrak (La Azpeitiana), baina gehienak eibartarrak ziren: P. Guisasola, Ibarzabal, Orbea Hermanos, Eguilus, Uriarte Hermanos, Marcos Aulestiarte, Larrañaga Garate y Cia., Garate-Ucín...
    Tiro egiterakoan, atzerako indarrek tiradorearen sorbalda min dezakete. Berau arintzeko, tutuaren puntarako ''bokatxak'' asmatu ziren, bertatik ateratzen diren gasak talka moduan aprobetxatzeko.
    Bigarren Karlistadan (1872-1876) armagile gehienek Remington fusilak egin zituzten karlistentzat, 11 mm kalibrekoak eta 11,15 x 58 R kartutxoendako (Spanish Remington 1869).




    82. lerroa: 91. lerroa:


    ===Snider sistema===
    ===Snider sistema===
    Jacob Snider estatubatuarraren Snider sistema (1860) bloke birakaria zen, eta malguki-kisketak finkatutako lerroan banda bat zuen. Bloke horrek orratza zuen, eta mekanismo osoa eskuinerantz irekitzen zen; hala, erabilitako kartutxoa atera eta berri bat sar zitekeen.
    Jacob Snider estatubatuarrarak asmatutako sistema (1860). Bloke birakaria zen, eta malguki-kisketak finkatutako lerroan banda edo txarnela bat zuen. Bloke horrek orratza zuen, eta mekanismo osoa eskuinerantz irekitzen zen, modu honetan erabilitako kartutxoa atera eta berri bat sartzeko.
     
    1866. urtean Armada Britaniarrak onartu zuen Enfeld aurrekarga fusilak (1853 eredua) birmoldatzeko. Hurrengo urtetan (1871 arte) 300.000 fusil baino gehiago egokitu zituzten, Indiako Armadak XIX. mende bukaera arte erabili zituela.
     
    14,7 mm kalibrekoa (.577), kaskiloa eskuz atera behar zen edo, askotan, fusila altzatzen zen kaskiloa berez erortzeko. 550 metroko irismena (600 iarda) zuen eta minutuko 10 tiro egiten zituen.


    [[Fitxategi: Fusilen_zaharberritzea._Snider_sistema.jpg | thumb | center | 600px | Jatorrizko Snider sistema]]
    [[Fitxategi: Fusilen_zaharberritzea._Snider_sistema.jpg | thumb | center | 600px | Jatorrizko Snider-Enfeld sistema]]


    1867ko otsailaren 9an, Zuazubizcar, Isla y Cía.k  bost urterako patentea erregistratu zuen (asmatze-pribilegioa 4.222), ''errekamaratik kargatzen den suzko armaren sistema, gerra eta ehizarako armentzat erabilgarri''. Snider sistemaren bilakaera zen.
    1867.ko otsailaren 9an, [[S.A. Euscalduna (eu)|Zuazubizcar, Isla y Cía.k]] bost urterako patentea erregistratu zuen (asmatze-pribilegioa 4.222), ''errekamaratik kargatzen den suzko armaren sistema, gerra eta ehizarako armentzat erabilgarri''. Snider sistemaren bilakaera zen.


    [[Fitxategi: Fusilen_zaharberritzea._Snider-Ybarra_sistema.jpg | thumb | center | 600px | Snider-Ybarra sistema]]
    [[Fitxategi: Fusilen_zaharberritzea._Snider-Ybarra_sistema.jpg | thumb | center | 600px | Snider-Ybarra sistema]]
    95. lerroa: 108. lerroa:
    1867. urtean Hiram Berdam amerikarrak beste sistema asmatu zuen, txarnela edo banda sistema izenekoa. Erreza eta eraginkorra zen, tiroa egiterakoan gasen presioek ezin baitzuten ireki, atzeranzko bultzadak are gehiago finkatzen zuelako.
    1867. urtean Hiram Berdam amerikarrak beste sistema asmatu zuen, txarnela edo banda sistema izenekoa. Erreza eta eraginkorra zen, tiroa egiterakoan gasen presioek ezin baitzuten ireki, atzeranzko bultzadak are gehiago finkatzen zuelako.


    Atzekargako fusilak birmoldatzeko, Espainiako Errege Artilleriak sistema hau aukeratu zuen. Berdam beharrean, Berdan Trapdoor (txarnela) edo Berdan sistema moduan ezagutzen zen.
    Espainiako Errege Artilleriak sistema hau aukeratu zuen aurrekargako fusilak birmoldatzeko. Horretarako 1859 ereduko fusilei rekaramra gainekaldea kendu eta bertan pieza berria ezarri, banda edo txarnela bidez gorantz zabaltzen zena. 1867-1870 tartean 100.000 fusil baino gehiago bilmoldatu ziren: Eibarko Ignacio Ibarzabal eta Mateo Orbea (50.000), Oviedoko Arma Lantegia eta José de Sar Caballero (40.000) eta Soraluzeko [[S.A. Euscalduna (eu)|La Euscalduna]] (10.000).
     
    Berdam beharrean, sistema hau Espainian Berdan Trapdoor (txarnela) edo Berdan sistema moduan ezagutzen zen.


    [[Fitxategi: Armagintza_Soraluzen._Berdan_sistema.jpg | thumb | center | 600px | Berdan sistema (txarnela sistema)]]
    [[Fitxategi: Armagintza_Soraluzen._Berdan_sistema.jpg | thumb | center | 600px | Berdan sistema (txarnela sistema)]]

    21:41, 25 martxoa 2024(e)ko berrikuspena

    Ahotik kargatu beharrean, atzetik (errekamaratik) kargatzen diren suzko armak dira.

    Abantaila asko dituzte, horietako bat tiro kadentzia altuagoa. Aurrekargakoetan ahotik sartu behar da polbora, zapaldu, bala, zapaldu atzera... tiro egin baino lehen. Atzekargakoetan, jaurtigaiak pieza bakarrekoa izanik, nahikoa da errekamaran sartzea eta tiro egitea.

    Beste abantaila garrantzitsua lortzen duten presioa da. Balak atzetik sartuta, errekamara ondo itxita geratzen da eta, polbora lehertzerakoan, ez da indarrik galtzen; modu honetan, balak askoz urrutiago hel daitezke.


    Jaurtigaiak: kartutxoak

    Gehiago jakiteko, begira hemen.
    Lefaucheaux kartutxoak

    Atzekarga sistemen garapena jaurtigaiekin batera egin zen, paraleloan.

    Oinarria pistoia hartuta, ederto ikusi zituzten pistoiak polbora-zorroei eransteko abantailak, eta hainbat diseinu bitxi sortzen: Dreyse, Demondion, Gallager & Glandig, Silas Crispin...

    Sistema hauek ez zuten arrakasta handirik izan, baina aurki nabarmendu ziren kartutxo modernoen ezaugarriak: polbora-zorro metalikoa, pistoia zorro ipurdian, balak kono formadunak eta kerik gabeko polbora.

    Kartutxoek aurrekargako armen arazo asko bideratzen zituen, baina arazo tekniko berria sortu ere: fulminantea ganbara barruan geratzen zenez, kanpotik eragiteko sistema berria (giltza berria) behar zen.


    Fusilak

    Eskuzko itxitura

    Aurreneko itxiturak eskuz erabiltzen ziren; hau da, tiradoreak eskuz zabaltzen zuen errekamara, jaurtigaia sartu eta eskuz itxi.

    Sistema desberdinak garatu ziren: Chassepot, Remington, Lefaucheux, Smith & Wesson...

    Mauser itxitura

    Errepetizio fusilak

    1860 inguruan Winchester-ek errepetizio fusila sortu zuen. Palanka baten bitartez, tiradoreak zikloa osatzen zuen atzera-aurrera mugimendu batez: atzerakoan polbora zorroa egotzi eta aurrerakoan jaurtigai berria errekamaran sartu.

    Aurki antzeko sistemak sortu ziren: Mauser (Alemania), Lebel (Frantzia), Krag-Jorgensen, Mosin (Errusia), Springfield (EEBB), Lee (EEBB), SML (Britania Handia)...

    XX mendean kargadore automatikoak sortu ziren: Polbora gasen indarra erabiliz, zikloa modu automatikoan egiten zen.

    Bokatxa

    Tiro egiterakoan, atzerako indarrek tiradorearen sorbalda min dezakete. Berau arintzeko, tutuaren puntarako bokatxak asmatu ziren, bertatik ateratzen diren gasak talka moduan aprobetxatzeko.


    Inguruko sistema nagusiak

    Soraluze inguruko sistema nagusiak Lefaucheaux, Chassepot eta Remington izan ziren.

    Lefaucheaux sistema

    Lefaucheaux errebolberra

    Casimir Lafaucheaux[1] frantsesak 1836. urtean asmatu zuen alboko leherkaria zuen kartutxoa edo galburu[2] kartutxoa[3]. Asmakizuna aurrekargako armen diseinuan oinarritzen zen. Mota honetako kartutxoek ziria zuten alboan, eta nahikoa zen ziri gainean jotzea (garai bateko "belarritik", esaterako) fulminantea detonatzeko eta honek bolbora pizteko.

    Kartutxo hauek konplexuak eta garestiak izateaz gain, kokapen bakarra onartzen zuten, ziria "belarriak" sartu ahal izateko. Hala ere, urte batzuetan arrakasta izan zuen, agian "tradizionaletik" gertu zegoelako. Ia hogei urte geroago (1854) Eugène Gabriel Lefaucheux semeak sistema ezarri zuen errebolbetan.

    Erabilitako balazorroa ateratzean arazoak izaten ziren, tiradoreari denbora galarazten edo, trabatzen bazen, arma eta tiradore bera ezerezten. Luis Raimundo Ibarra y Cortazar soraluzetarra, artean tenientea zela, errebolberretako balazorroak automatikoki berez irtetzeko sistema asmatu zuen. 1876 urtean "asmakizunaren babesa" [4] eskatu zuen Espainian, eta 1878an Estatu Batuetan patentatu zuen sistema.

    XIX. mendea bukatu arte Lefaucheaux sistemako errifle eta errebolber asko eta asko ekoiztu zituzten Europa osoan, tartean Soraluze La Euscaldunan.

    Aipatutako arazoak zirela eta, Lefaucheaux sistema poliki poliki atzera egin zuen eta, azkenean, desagertu egin zen.

    Chassepot fusila (Euscalduna 1866 eredua)

    Chassepot sistema

    Chassepot fusila, Cahen-Lyon y Cie-rako egina

    1866. urtean Antoine Alphonse Chassepot frantsesak izen bereko zarraila-fusila asmatu zuen.

    Errekamara ixteko kautxozko seilua erabiltzen zuen, eta paperezko kartutxoak erabiltzen zituen. Fusilen irismena 1.300 m zen.

    El Imparcial egunkariaren arabera (1867/05/30), La Euscaldunak Frantziako armadarentzako 30.000-35.000 Chassepot fusil egiteko eskaera jaso zuen. Gutxi gorabeherako prezioa 60 franko ziren errifle bakoitzeko, sable-baioneta gabe. Eskaera 1868ko abuztuaren amaieran entregatu behar zen. Bitartekari baten bidez lortu zen kontratua, eta honek 84.000 frankoko komisioa eskatu zion Merkataritza Auzitegiari. Sable baionetak beste bitartekari baten bidez azpikontratatu ziren, eta ziurrenik Schnitzler & Kirschbaum enpresak fabrikatu zituen Solingen-en (Alemania).

    Chassepot sistema: errekamara eta orratza

    Hilabete bat lehenago, La Esperanza egunkariak azaldu zuen Frantziako gobernuak saria agindu ziola Zuazubizcar jaunaren Soraluzeko lantegiari, 35.000 Chassepot errifleen emate-epea laburtzeko. Lantegia jo eta ke ari zen, bi tandatan, kontratua betetzeko[5]. Eskaria premiazkoa zenez [6], urrian (1867/10/14) La Esperanza berak nabarmendu zuen Frantziako gobernuak fusil bakoitzeko 30 erreal gehiago eskaini zizkiola Zuazubizcar, Isla y Cía enpresari, hitzartutako data baino lehen entregatzen zuen Chassepot fusil bakoitzeko.

    Prusiarekiko gerran (1870) frantsesek Chassepot 1866 fusilak eman zizkien eliteko tiratzaileei.

    1874. urtean Bras jeneralak egokitu zuen diseinua: orratza moztu, zarrailan zorroak erauzi eta egozteko sistema ezarri eta orratza tiro egiteko prest utzi. Paperezko zorroen beharrean, metalikoak ere diseinatu zituen. Fusil berrituaren izena Chassepot/Gras modèle 1866 / 1874 izan zen, eta munizioa 11x59 R Gras.

    Remington fusila (Euscalduna, 1871 eredua)

    Remington sistema

    1867.ean E. Remington and Sons (Remington Arms) enpresak Remington Rolling Block sistema patentatu zuten, eta 1867-1918 epean ekoiztu.

    Garaiko sistema onena eta aurreratuena zen. Aurrekargako armak birmoldatzeko sistemetako bat ere izan zen, erraza eta sendoa. Hainbat herrialdetan fabrikatu zuten, kalibre eta kartutxo desberdinekin, eraztun-perkusiokoa eta perkusio zentralekoa.

    Errege Aginduaren bidez (1871/02/24) Espainiako armadarako Remington fusila aukeratu zuten (1871 eredua). Oviedoko fabrikan egin zuten, kalibrea .43 (11 mm) eta kartutxoa 11,15 x 57 R zituela.

    1871. urte amaieran, armadak 4.000 errifle egiteko eskatu zion La Euscaldunari. 1872ko ekainaren 12an, Pedro Zuazubizcarrek Gerra ministroari (Fernando Fernández de Córdoba y Valcárcel, Mendigorriako bigarren markesa) 1871 modeloko 20.000 Remington fusil fabrikatzea eskaini zion. Une hartan ez zen fabrikatzeko halako ahalmena zuen beste enpresarik.

    Ekoizpena hasita, 1873ko urtarrilean Jasotze Batzordea eratu zuten, Eugenio de la Sala teniente koronela buru zela. Baina karñistek Soraluzeko lantegia hartu zuten, eta eskaera zapuztu egin zen.

    Erabilera zibilerako Debarroan hainbat arma mota egin ziren: pistolak (kainoi bateko zein bikoak), eskopetak (hauek ere kainoi bateko zein bikoak) eta marratutako karabinak. Ekoizleen artean baziren soraluzetarrak (La Euscalduna S.A. eta Juan Arluciaga) eta azpeitiarrak (La Azpeitiana), baina gehienak eibartarrak ziren: P. Guisasola, Ibarzabal, Orbea Hermanos, Eguilus, Uriarte Hermanos, Marcos Aulestiarte, Larrañaga Garate y Cia., Garate-Ucín...

    Bigarren Karlistadan (1872-1876) armagile gehienek Remington fusilak egin zituzten karlistentzat, 11 mm kalibrekoak eta 11,15 x 58 R kartutxoendako (Spanish Remington 1869).


    Arma zaharren birmoldaketa

    Atzekargako fusilak agertu zirenean, Europako armadak sistema berriaren abantailez baliatzen saiatu ziren. Alde batetik, arma zaharrenak ordezkatu zituzten eta, aldi berean, aurrekargako fusil zaharrak atzekargako bihurtu zituzten.

    Snider sistema

    Jacob Snider estatubatuarrarak asmatutako sistema (1860). Bloke birakaria zen, eta malguki-kisketak finkatutako lerroan banda edo txarnela bat zuen. Bloke horrek orratza zuen, eta mekanismo osoa eskuinerantz irekitzen zen, modu honetan erabilitako kartutxoa atera eta berri bat sartzeko.

    1866. urtean Armada Britaniarrak onartu zuen Enfeld aurrekarga fusilak (1853 eredua) birmoldatzeko. Hurrengo urtetan (1871 arte) 300.000 fusil baino gehiago egokitu zituzten, Indiako Armadak XIX. mende bukaera arte erabili zituela.

    14,7 mm kalibrekoa (.577), kaskiloa eskuz atera behar zen edo, askotan, fusila altzatzen zen kaskiloa berez erortzeko. 550 metroko irismena (600 iarda) zuen eta minutuko 10 tiro egiten zituen.

    Jatorrizko Snider-Enfeld sistema

    1867.ko otsailaren 9an, Zuazubizcar, Isla y Cía.k bost urterako patentea erregistratu zuen (asmatze-pribilegioa 4.222), errekamaratik kargatzen den suzko armaren sistema, gerra eta ehizarako armentzat erabilgarri. Snider sistemaren bilakaera zen.

    Snider-Ybarra sistema

    Kalkuluen arabera, La Euscalduna fabrikak 30.000 eta 35.000 fusil artean birmoldatu zituen Snider sistemekin.

    Berdan sistema

    1867. urtean Hiram Berdam amerikarrak beste sistema asmatu zuen, txarnela edo banda sistema izenekoa. Erreza eta eraginkorra zen, tiroa egiterakoan gasen presioek ezin baitzuten ireki, atzeranzko bultzadak are gehiago finkatzen zuelako.

    Espainiako Errege Artilleriak sistema hau aukeratu zuen aurrekargako fusilak birmoldatzeko. Horretarako 1859 ereduko fusilei rekaramra gainekaldea kendu eta bertan pieza berria ezarri, banda edo txarnela bidez gorantz zabaltzen zena. 1867-1870 tartean 100.000 fusil baino gehiago bilmoldatu ziren: Eibarko Ignacio Ibarzabal eta Mateo Orbea (50.000), Oviedoko Arma Lantegia eta José de Sar Caballero (40.000) eta Soraluzeko La Euscalduna (10.000).

    Berdam beharrean, sistema hau Espainian Berdan Trapdoor (txarnela) edo Berdan sistema moduan ezagutzen zen.

    Berdan sistema (txarnela sistema)


    Ehiza eskopetak

    Eskakizunak askoz apalagoak dituztenez, ehiza eskopetek ez dute izan fusilen garapen teknologikoa.

    Kartutxoak oraindik eskuz sartu behar dira, esateko. Eta atzerako indarrak askoz txikiagoak direnez, bokatxa modukorik ez dute.

    Dena dela, XX mende hasieratik bi kainoitako eskopetak gailendu dira.


    Erreferentziak

    1. ↑ Lefaucheaux, Lefacheaux, Lefaucheux edota Lefacheux ere.
    2. ↑ Galburu kartutxoa, cartouche à broche, cartucho de espiga.
    3. ↑ Cartucho Lefaucheux. Wikipedia (gazteleraz).
    4. ↑ "Privilegio de invención", patentea.
    5. ↑ El gobierno francés ha ofrecido un bonus extra a la fábrica del Sr. Zuazubizcar, en Placencia, para acortar el plazo de entrega del contrato para la fabricación de 35.000 rifles Chassepot. La fábrica está trabajando día y noche en dos turnos para cumplir el contrato (La Esperanza 1867/04/27).
    6. ↑ Prusiarekiko gerra 1870.eko uztailean lehertu zen.
    "http://www.sorapedia.eus/index.php?title=Teknologia:_atzekarga_armak_(eu)&oldid=31212"(e)tik jasota