«Teknologia: suharri giltza (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

14:15, 10 martxoa 2024(e)ko berrikuspena

Errobera giltzaren moduan, suharri giltzak argi-mukiaren premia desagertarazten du, baina sistema askoz fidagarriago batekin.

Soraluzen egindako txispa-fusila: giltza (XIX mendea)

Teknologiaren beharra

Argi-mukizko armak lehertzeko arrisku handia zuten. Gainera, argi-mukia beti piztuta izan behar zuten, eta erretzerakoan usain handia botatzen zuenez, ustegabeko erasoak ezinezkoak ziren; eta euria ari zenean edota umeltasuna handia zenean argi-mukia piztea ia ezinezkoa zen.

Horretarako, armaren almetxa hobetu zuten, behin kargatuta ezin zela zabaldu tiroa bota barik. Eta 1.515 urtean errobera sistema asmatu zuten Alemanian, txinpartak sortzeko edozein eguraldiarekin.

Baina sistema honek ez zuen arrakasta handirik izan, arrazoi askorengatik. Alde batetik, garestia zen; mekanismoa oso konplexua zuen, eta armagile oso trebeak behar ziren eraikitzeko; erabilera oso motela zuen (argi-mukizko sistemaren bi minutuak baino gehiago behar zuen); eta, azkenik, mantentze-lan arduratsuak eskatzen zituen.

Suharri-sistema

Suharri giltzaz gain, txispa giltza eta txinparta giltza ere esan diote.

Suharri giltzaren hastapenak XVI. mende bigarren erdikoak dira. Granadako Alpujarretako oldarraldian (1568-1571), Al-Tuzani moriskoaren azalpena egiterakoan esaten zen: ...ezpata on bat tahali onean eta bere arrastelu-eskopeta, berak ondo erabiltzen zuena, Valentzia eta Xativan askotan egon zelako...^[1].

Arrastelu edo de rastrillo eskopeta eta arkabuzak Sebastian de Santoyaren ondare zerrendan aipatzen dira, 1585.eko martxokoa, Simón Marquarte "zaharra"k eginak. Gordetzen diren lehen suharri-giltzak (de rastrillo edo de patilla) Madrilgo Erret Armategian daudenharresi-mosketetan agertzen dira. Simón Marquarte "gaztea"k 1625.ean egin zituen, Lucas de Ros-ek eta Pedro de Santiagok lagunduta.

Errobera giltzaz oinarrituta, hiru sistema garatu ziren nahikoa paraleloan: snaphance (Holanda inguruan), mikelete-giltza (Espainian) eta doglock izenekoa. Eta hiruron bilakaera moduan suharri giltza klasikoa lortu zen.

Giltzak suharri zatia eusten du mailu motz baten muturrean. Mailu hau atzera botatzen da arma amartillatzeko^[2].

Katua sakatu eta gero, malguki batek mailua aurrera bultzatzen du, eta suharriak rastillo izeneko pieza bat jotzen du. Aldiberean, Mailuak rastrilloa aurrera bultzatzen du, polbora duen almetxa^[3] zabalduz.

Suharriak rastrilloa jotzerakoan txinpartak sortzen dira, eta almetxara pasatzen direnak bertako polbora mehea pizten dute. Sortutako sugarra kainoi barrura pasatzen da, bertako polbora pizten eta tiroa eraginez.

Sistema honi esker tiroa egiteko erritmo biziagoa lortzen zen, eta argi-mukia desagertu zen betiko, zeuzkan arriskuekin.

Marin le Bourgeoys

Marin le Bourgeoys-en hobekuntza

Marin de Bourgeoys frantsesak diseinua hobetu zuen, tarteko posizioa asmatzen: segurua. Posizio berri honetan ezin zen tiro egin, baina bai almetxa polboraz kargatu.

Behin almetxa rastrilloaz itxi eta gero, mailua atzera bota behar zen arma amartillatzeko, tiroa egiteko prest uzteko.

Sistema hau 1610 eta 1615 urteen artean asmatu bazuen ere, aurki Europa osoan zabalduta zegoen.

Erabilera

Suharri giltzak moskete eta pistoletan erabili ziren. Beste teknologiekin batera, mosketeak txispa-fusilak bilakatu zituzten.

Erreferentziak

Castra in Lusitania. Y los mosquetes aún más letales. Amo del Castillo.

↑ Una buena espada en un buen tahalí, y su escopeta de rastrillo muy buena la qual él entendía muy bien, porque avia estado muchas veces en Valencia y en Xativa.... Segunda parte de las guerras civiles de Granada (Ginés Pérez de Hita, 1610).
↑ Amartillatu edo katua jaso. Arma tiro egiteko prest utzi.
↑ Almetxa edo kazoleta. Polbora mehea jartzen zen tokia.

[1] Una buena espada en un buen tahalí, y su escopeta de rastrillo muy buena la qual él entendía muy bien, porque avia estado muchas veces en Valencia y en Xativa.... Segunda parte de las guerras civiles de Granada (Ginés Pérez de Hita, 1610).

[2] Amartillatu edo katua jaso. Arma tiro egiteko prest utzi.

[3] Almetxa edo kazoleta. Polbora mehea jartzen zen tokia.

[1]

[2]

[3]

@@ 14. lerroa: / 14. lerroa: @@
 Suharri giltzaz gain, txispa giltza eta txinparta giltza ere esan diote.
-Suharri giltzaren hastapenak XVI mende bigarren erdikoak dira. Granadako Alpujarretako oldarraldian (1568-1571), Al-Tuzani moriskoaren azalpena egiterakoan esaten zen:"...ezpata on bat tahali onean eta bere arrastelu-eskopeta, berak ondo erabiltzen zuena, Valentzia eta Xativan askotan egon zelako...<ref>''Una buena espada en un buen tahalí, y su escopeta de rastrillo muy buena la qual él entendía muy bien, porque avia estado muchas veces en Valencia y en Xativa...''. Segunda parte de las guerras civiles de Granada (Ginés Pérez de Hita, 1610).</ref>. "Arrasteltu" edo "de rastrillo" eskopeta eta arkabuzak Sebastian de Santoyaren ondare zerrendan aipatzen dira, 1585.eko martxokoa, Simon Marquarte "zaharra" eginak.
+Suharri giltzaren hastapenak XVI. mende bigarren erdikoak dira. Granadako Alpujarretako oldarraldian (1568-1571), Al-Tuzani moriskoaren azalpena egiterakoan esaten zen: ''...ezpata on bat tahali onean eta bere arrastelu-eskopeta, berak ondo erabiltzen zuena, Valentzia eta Xativan askotan egon zelako...''<ref>''Una buena espada en un buen tahalí, y su escopeta de rastrillo muy buena la qual él entendía muy bien, porque avia estado muchas veces en Valencia y en Xativa...''. Segunda parte de las guerras civiles de Granada (Ginés Pérez de Hita, 1610).</ref>.
+''Arrastelu'' edo ''de rastrillo'' eskopeta eta arkabuzak Sebastian de Santoyaren ondare zerrendan aipatzen dira, 1585.eko martxokoa, Simón Marquarte "zaharra"k eginak. Gordetzen diren lehen suharri-giltzak (''de rastrillo'' edo ''de patilla'') Madrilgo Erret Armategian daudenharresi-mosketetan agertzen dira. Simón Marquarte "gaztea"k 1625.ean egin zituen, Lucas de Ros-ek eta Pedro de Santiagok lagunduta.
 Errobera giltzaz oinarrituta, hiru sistema garatu ziren nahikoa paraleloan: ''snaphance'' (Holanda inguruan), ''mikelete-giltza'' (Espainian) eta ''doglock'' izenekoa. Eta hiruron bilakaera moduan suharri giltza klasikoa lortu zen.
@@ 28. lerroa: / 30. lerroa: @@
-Las primeras llaves “de rastrillo” o “de patilla” que se conservan pueden fecharse en 1.625 en
-mosquetes de muralla conservados en la Armería Real de Madrid firmados por Simón Marquarte
-“El Joven” con su ayudante Lucas de Ros y su discípulo Pedro de Santiago
 [[Fitxategi: Mosketeak._Marin_Le_Bourgeoys.jpg | thumb | left | 200px | Marin le Bourgeoys]]
 ==Marin le Bourgeoys-en hobekuntza==
 Marin de Bourgeoys frantsesak diseinua hobetu zuen, tarteko posizioa asmatzen: ''segurua''. Posizio berri honetan ezin zen tiro egin, baina bai almetxa polboraz kargatu.