«1765.eko izurritea (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
No edit summary |
||
| 1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
[[Fitxategi: | [[Fitxategi: Baztanga_gaixoa.jpg | thumb | left | Baztangaz kutsatutako gaixoa]] | ||
==1765.eko lehen hilabeteak== | ==1765.eko lehen hilabeteak== | ||
| 7. lerroa: | 7. lerroa: | ||
[[Fitxategi: | [[Fitxategi: 1765eko_izurritea._Bi_urteko_heriotzak.png | thumb | right | 400px | Bi urteko heriotzak]] | ||
==Hasiera== | ==Hasiera== | ||
Irailean izurritea heldu zen Soraluzera. Jende asko gaixotu zen, eta hilabete honetan bost hildako izan ziren, 4 ume eta heldu bat. | Irailean izurritea heldu zen Soraluzera. Jende asko gaixotu zen, eta hilabete honetan bost hildako izan ziren, 4 ume eta heldu bat. | ||
| 16. lerroa: | 16. lerroa: | ||
[[Fitxategi: | [[Fitxategi: San_Roque_ermita._San_Roque_txiki._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | thumb | 200px | left | San Roke Txiki irudia]] | ||
==Hilabete gogorrenak== | ==Hilabete gogorrenak== | ||
Baina txarrena oraindik ez zen heldu. Hurrengo bi hilabetetan izurriteak gogor jo zuen Soraluze, | Baina txarrena oraindik ez zen heldu. Hurrengo bi hilabetetan izurriteak gogor jo zuen Soraluze, 99 hildako eraginez. Mutil (eta gizonen) artean 61 izan ziren hildakoak; neskatan (eta emakumetan), berriz, 38. | ||
Abenduan, berriz, hildakoen kopurua asko apaldu zen, 14 besterik ez. Eta hurrengo urterako izurritea desagertua zen herritik. | Abenduan, berriz, hildakoen kopurua asko apaldu zen, 14 besterik ez. Eta hurrengo urterako izurritea desagertua zen herritik. | ||
==Azterketa== | ==Azterketa== | ||
Inolako dudarik gabe, 1765.eko izurritea Soraluzen inoiz izen den izurri gogorrena eta hilgarriena izan zen. | |||
===Hildakoen adina=== | |||
Datuak erakusten dutenez, segururena baztanga<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Baztanga Baztanga edo nafarreria]. Wikipedia (euskaraz).</ref>, elgorria edo nafarreria izango zen; garai hartan ''umeen labana'' esaten zioten: agerraldi gogorrenetan umeen hilkortasun-tasa %15era iritsi zen eta. | |||
Hildakoak jaiotako urtearen arabera sailkatzen badugu, | |||
::{| class="wikitable col1cen col2cen col3cen col4cen" | |||
! width= "100 px" style="background:Tan" | Jaioturtea | |||
! width= "80 px" style="background:Tan" | Jaioak | |||
! width= "80 px" style="background:Tan" | Hildakoak | |||
! width= "80 px" style="background:Tan" | Ehunekoa | |||
|- | |||
| 1765 || 67 || 20 || %30 | |||
|- | |||
| 1764 || 62 || 25 || %40 | |||
|- | |||
| 1763 || 65 || 16 || %25 | |||
|- | |||
| 1762 || 48 || 3 || %6 | |||
|- | |||
| 1761 || 61 || 6 || %10 | |||
|- | |||
| 1760 || 61 || 9 || %15 | |||
|- | |||
| 1755-1759 || 281 || 19 || %7 | |||
|- | |||
| 1754 artekoa || || 18 || | |||
|- | |||
| Ezezaguna || || 18 || | |||
|} | |||
Adinaren arabera aztertzen badugu, Hildakoen artean jaioberri eta ume ugari izan zirenez, | |||
Hildakoen arabera, gizonezkoak gehiago jotzen zituen (74 hildako) emakumezkoak baino (44). Eta batez ere jende gaztea eta umeak jotzen zituen. | Hildakoen arabera, gizonezkoak gehiago jotzen zituen (74 hildako) emakumezkoak baino (44). Eta batez ere jende gaztea eta umeak jotzen zituen. | ||
Ez da ezagutzen zehatz-mehatz zer motako izurritea zen. Ezin izan zen izurri bubonikoaren kasua, [[1598ko izurritea (eu)|1598.eko izurritearen]] moduan, Europako azken agerpena 1720ean gertatu zelako, Marsella eta Proventzan. | Ez da ezagutzen zehatz-mehatz zer motako izurritea zen. Ezin izan zen izurri bubonikoaren kasua, [[1598ko izurritea (eu)|1598.eko izurritearen]] moduan, Europako azken agerpena 1720ean gertatu zelako, Marsella eta Proventzan. | ||
[[Fitxategi: 1765eko_izurritea._Heriotzak_hileko.png | thumb | right | 400px | Bi urteko heriotzak]] | |||
01:12, 23 urtarrila 2022(e)ko berrikuspena
1765.eko lehen hilabeteak
Aurreko urtetako gari uztak oso eskasak izan ziren, bai Euskal Herrian zein Gaztelan. 1765. urtean Carlos III.ak gari merkatua liberalizatu zuen, eta prezioak asko igo zuten, gosea eraginez.
Soraluzen, aurreko urteak normalak izan ziren osasun aldetik: 1760 (29 hildako), 1761 (42), 1762 (41), 1763 (29) eta 1764 (33). Eta lehen zortzi hilabeteetan ere 21 hildako errejistratu ziren, nahikoa normala.
Hasiera
Irailean izurritea heldu zen Soraluzera. Jende asko gaixotu zen, eta hilabete honetan bost hildako izan ziren, 4 ume eta heldu bat.
Soraluzetarrak, kezkatuta, San Roke Txiki ekartzea erabaki zuten, irailak 29an, betiko moduan bederatziurrena egiteko:
- Eliz-batzarrari baimena eskatu eta horrek eman ondoren, hiri honetako gaixotasun gaiztoekin bukatzeko, hainbeste jende hiltzen dutenak, Gurutze Santuko ermitatik San Roke jauna ekartzea erabaki da, gaixotasunen abokatua baita, eta bera parrokiako elizan daukagunean bederatziurrena egingo zaio, gaixotasun horiekin bukatzeko.
Hilabete gogorrenak
Baina txarrena oraindik ez zen heldu. Hurrengo bi hilabetetan izurriteak gogor jo zuen Soraluze, 99 hildako eraginez. Mutil (eta gizonen) artean 61 izan ziren hildakoak; neskatan (eta emakumetan), berriz, 38.
Abenduan, berriz, hildakoen kopurua asko apaldu zen, 14 besterik ez. Eta hurrengo urterako izurritea desagertua zen herritik.
Azterketa
Inolako dudarik gabe, 1765.eko izurritea Soraluzen inoiz izen den izurri gogorrena eta hilgarriena izan zen.
Hildakoen adina
Datuak erakusten dutenez, segururena baztanga[1], elgorria edo nafarreria izango zen; garai hartan umeen labana esaten zioten: agerraldi gogorrenetan umeen hilkortasun-tasa %15era iritsi zen eta.
Hildakoak jaiotako urtearen arabera sailkatzen badugu,
Jaioturtea Jaioak Hildakoak Ehunekoa 1765 67 20 %30 1764 62 25 %40 1763 65 16 %25 1762 48 3 %6 1761 61 6 %10 1760 61 9 %15 1755-1759 281 19 %7 1754 artekoa 18 Ezezaguna 18
Adinaren arabera aztertzen badugu, Hildakoen artean jaioberri eta ume ugari izan zirenez,
Hildakoen arabera, gizonezkoak gehiago jotzen zituen (74 hildako) emakumezkoak baino (44). Eta batez ere jende gaztea eta umeak jotzen zituen.
Ez da ezagutzen zehatz-mehatz zer motako izurritea zen. Ezin izan zen izurri bubonikoaren kasua, 1598.eko izurritearen moduan, Europako azken agerpena 1720ean gertatu zelako, Marsella eta Proventzan.
Eragina
Izurritearen eraginez, 1765 izan zen hildako gehien errejistratu zen urtea (138). Urruti geratzen dira 1795 (97 hildako), 1809 (99) eta 1864 (69).
Ramiro Larrañagaren arabera[2], 1766.ean Soraluzek 1.356 biztanle zituen. Beraz, aurreko urtean izurriteak biztanleriaren ia hamarrena hil zuen.
Heriotzek eragin ekonomiko handiak izango zituzten eta, agian honengatik, hurrengo urtean soraluzetar asko Elgoibarretik zetozen matxinoei batu zitzaien.
Osasun aldetik, baztanga epidemia honek txertoen ikerketa eta erabilera bultzatu zuen, Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen eskutik. Hurrengo baztanga izurritean, hogei urte geroago (1785), Bergaran lehen kasuak agertu orduko bertako ilustreek beren seme-alabak inokulatu zituzten, kutsadura saihesteko asmoz. Inokulatutakoen artean Soraluzeko Erret Lantegiaren zuzendariaren semea zegoen.
Erreferentziak
- Datuen Excela ekartzeko Biltegi digitalera joan.
- ↑ Baztanga edo nafarreria. Wikipedia (euskaraz).
- ↑ Soraluze. Monografía histórica. Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993).