View source for Bilakaera urbanistikoa. XVIII eta XIX mendeetako herri lanak (eu)

::<small>''Bilakaera urbanistiko osoa ikusteko, [[Bilakaera urbanistikoa (eu)]]''</small>

==Aurrekariak. Aro modernoa==
::<small>''Gehiago jakiteko, [[Bilakaera urbanistikoa. Aro modernoa (eu)]]''</small>

1756 urtean Florencio Josepf de Lamot-ek, Erret Lantegietan kontulari berak, [[Mapa Topographica de Plasencia (eu) | Mapa Topographica de Plasencia]]sortu zuen. Bertan herriaren orduko ikuspegia erakusten da.

XV mendeko Soraluzerekin alderatuta, herria asko hazi zen. Etxe berriak erregebideen ondoan egin ziren, auzo edota kale berriak sortuz: Baltegieta, Errabal, Atxuri, Errekalde, Gabolats eta Elizburu.

Etxe berri dotoreak eta jauregiak egin ziren: [[Uribarri dorretxea (eu)|Uribarri dorretxea]], [[Abadetxea (eu)|Enparan jauregia]], [[Zupide jauregia (eu)|Zupide]] jauregia, [[Intxaurdieta etxea (eu)|Intxaurdieta]] etxea, [[Mendikute dorretxea (eu)|Mendikute]] dorretxea eta [[San Salvador ermita (eu)|San Salvador]] ermita.

XVIII mendearen lehen erdialdean [[Udaletxea (eu)|Udaletxe]] berria eraiki zuten ere, [[Kalegoen (eu)|Kalegoeneko]] bi etxe botata. Eta Udaletxe berriaren aurrean hirugarren etxea bota zuten, enparantza sortzeko.

XVI mende hasieran zubi berria ere egin zen, gaur egungo tokian, garai bateko ibitik 15 bat metro gorago.

Auzo eta etxe berriak egiteaz gain, hiru eraikin-multzo handi sortu ziren: [[Erregetxe zaharra (eu)| Erret Lantegia]] (Uribarri dorretxean), [[Santa Maria la Real eliza (eu)|eliza nagusia]] (bere kapera, eliz-ataria eta dorrerarekin), eta [[Santa Ana komentua (eu)| Santa Ana komentua]].


==XVIII mendeko herri lanak==
1734 urtean Espainiako Armadak [[Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia (eu) | Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia]] zena bitartekari bakarra izendatu zuen, eta halaxe izan zen 1784 arte. Orduan Filipinetako Errege Konpainia zenak ordezkatu zuen, beste hamar urtez, Frantziako Konbentsio Gerra sortu zen arte (1794).

Soraluzeko armagileei prezioak ondo estutu bazizkien, ordainketak askoz fidagarriagoak izan ziren, lantegi txikien egoera ekonomikoa hobetuz. Gainera, ekoizpena handitu zenez, lan gehiago sortu zuen lantegiak ugaritzeko eta eskulana ere erakartzeko.

Beraz, XVIII mendeko garaiak oso oparoak izan ziren, eta herrian egin ziren herri lanetan igarri zen.

XVIII mendearen lehen erdian [[Udaletxea (eu)|Udaletxe]] berria egin zuten, eta aurreko etxea bota enparantza sortzeko. Honetaz gain, zubi berria eraiki zuten, hiru arkuduna, gaur egunera iritsi dena (konponduta eta zabalduta). [[Errebote-frontoia (eu)|Errebote-frontoia]] ere 1788 egin zuten; Miguel Antonio de Jauregik proiektua egin zuen, eta bi familik ordaindu: Egizabaldarrek (indianoak) eta Aldasorotarrek.

Hiru urte lehenago, 1785an, Miguel Antonio de Jauregi berak [[Erregetxe bigarrena (eu)|Erregetxe berri bat]] egiteko proiektua egin zuen, baina ez zen gauzatu.

1794 urtean, Frantziako Konbentzio gerran, frantsesek Soraluze hartu zuten. Nahiz eta herria errespetatu (ez zuten erre, Eibar eta Ermua moduan) eraginak latzak eta sakonak izan ziren, oso orduan bukatu zire eta garai oparoak.

Dena dela, hamar urte geroago, 1804 urtean, [[Erregetxea (eu)|Erregetxe berriari]] ekin zioten. Lanek bost urte iraun zuten eta 1809an orduko gobernuari eman zioten.


==Erregebide berria==
::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [Komunikabideak. XVIII mendeko errepide berria (eu) | ''hemen''].</small>

Erregebideen trazadura aintzinatik zetorren, eta oso menditsua zen, batez ere iparraldetik: San Roketik Elgoibarrera joateko, Iruretik Eibarra joateko. Bide hauek hobetzeko lanak etengabe egiten ziren; esateko, 1761 urtean San Salvador ermitaren parean zegoen harkaitza apurtu zuten bidea nasaitzeko.

Goitik beherako hobekuntza baten atzetik, 1776 urtean Soraluzeko Erret Lantegiek eta Soraluze, Bergara, Eibar eta Elgoibarreko Udalek erregebide berria egiteko eskatu zuten, Bergaratik Alzolako porturaino.

Erregebide berri hau Maltzagatik egin zuten, Iruretik eta San Roketik pasatzen zirenak ordezkatuz. Ordaintzeko ardau eta mistelei zerga berezia ezarri zieten, gutxienez 1816 urte arte iraun zutela.


==1820ko kale izendegia==
Herriko biztanleen errolda batean (1820/10/15) orduko kaleen izenak agertzen dira:
* [[Gabolats kalea (eu)|Gabolats]] kalea (''Calle de Gabolas'').
* [[Errabal kalea (eu)|Errabal]] kalea (''Calle del Rabal'').
* [[Kalebarren (eu)|Kalebarren]] (''Calle de Calebarren'').
* [[Baltegieta kalea (eu)|Baltegieta]] kalea (''Calle de Balteguieta'').
* [[Kalegurutze (eu)|Kalegurutze]] (''Calle de Cruzada'').
* [[Atxuri kalea (eu)|Atxuri]] kalea (''Calle de Achuri'').
* [[Santa Ana kalea (eu)|Santa Ana]] kalea (''Calle de Santa Ana'').
* [[Errekalde kalea (eu)|Errekalde]] kalea (''Calle de Recalde'').
* [[Etxaburueta kalea (eu)|Etxaburueta]] kalea (''Calle de Echaburueta'').
* [[Elizburu kalea (eu)|Elizburu]] kalea (''Calle de Elizburu'').

XX. mendearen bigarren erdia arte ez da kale berririk sortu Soraluzen.



==XIX mendeko herri lanak==
Frantziako Konbentzio gerrak gainbehera hasi besterik ez zuen egin. Ostera Espainiako Independentzia gerra (1808-1814) etorri zen, lehen karlistada gero (1833-1840), 1834ko ufal handia, Oviedo eta Trubiako lantegien konkurrentzia...

Baina, 1830 hamarkada hasieran egoera ekonomikoa lasaitu zela aprobetxatuz, herri lan garrantzitsuak egin ziren: Kalebarreneko hiru etxe bota ziren Plaza Barria egiteko (1831), [[Ipiñarrieta baserria (eu)|Ipiñarrietatik]] ura ekarri zuten plazara, bertan iturri ederra eraiki, eta Udaletxe aurreko plaza azpian Labaderoa egin zen.

Hiru urte geroago, lehen karlistada hasi berria, egundoko ufala izan zen: hainbat etxe eta sutegi eraman zituen, [[San Salvador ermita (eu)|San Salvador ermita]] eta [[Zubi Nagusia (eu)|zubi Nagusiaren]] bi arku. Gainera, urak [[Santa Ana komentua (eu)|Santa Ana komentua]] hartu eta guztiz hondatu zuen.

Hurrengo urteetan zubia berreraiki zuten, arku zabal batekin. Ezin zuten segituan egin, bildutako dirua gudaroste liberalak eraman zuen eta. Santa Ana komentuko hegoaldean babes borobil potorra egin zuten, hurrengo ufaletatik babesteko.


==Hurrengoak. Kañoi fabrikak==
::<small>''Gehiago jakiteko, [[Bilakaera urbanistikoa. Kañoi fabrikak (eu)]]''</small>

Sistema gremiala desegin zutenean [[Ybarra aita-semeak (eu)|José Ignacio de Ibarra e Iribecampos]] jaunak enpresa handi eta modernoa egitea erabaki zuen. Horretarako, 1860ko urriak 16an Villalegre eta San Millán-go markesari (Luciano Porcel y Valdivia jaunari) txara inguruko lurrak erosi zizkion, gaur egun [[Arane kiroldegia (eu)|kiroldegia]] dagoen tokia, hain zuzen. Hurrengo urtean [[S.A. Euscalduna (eu)|La Euscalduna]] enpresa sortu zuen, eta [[Fabrika zaharra (eu)|''Fabrika zaharra'']] eraiki. ''Euscalduna'' fabrika ere esaten zioten.

Durango-Zumarraga trenbidea 1888 urtean zabaldu zuten. Trenbidea ibaiaren eskumako ertzetik egin zuten eta, herri kaskoa sahiesteko, ibai-kotatik nahikoa gora egin zuten trenbidea. Elizaren atzekaldean [[Tren geltokia (eu)|geltokia]] eraiki, eta aurrean enparantza zabaldu zuten. Geltokira bertara heltzeko [[Erregetxea (eu)|Erregetxetik]] hasita [[Kotxebidea (eu)|Kotxebidea]] zabaldu zuten.

[[Fabrika zaharra (eu)|Fabrika zaharrean]] leku falta zela, eta irisgarritasun eskasa zuenez, lantegi berri bat (Nueva Fábrica de Placencia de las Armas) eraikitzea erabaki zuten. 1916-1926 urteetan fabrika berriaren eraikin nagusiak sortu zituzten (bi nabe, bulegoak, prensa lantegia eta ajuste lantegia). Gerra ostean eraikin laguntzailekin osatu zuten: biltegia (1938), ekonomatoa (1941), babes antoaereoa (1942) eta kainoi probalekua (1946-1953).

Gerra aurretik, eta ostean ere, lantegi txikiak hazten hasi ziren, eta eraikin berriak egin zituzten: Sacia, Amuchastegui, Aranguren...

Aldi honetan ere bi erakunde publiko sortu eta beren egoitzak egin zituzten: Babesetxe-Ospitalea 1896 urtean Atxuri kaleko Mendizabal etxean, eta Bigarrena [[Maristen ikastetxea (eu)|Maristen ikastetxea]] 1909 urtean [[Elizburu kalea (eu)|Elizburu]] kalean.


==Erreferentziak==
* [[Una fuente, una plaza (eu)|Una fuente, una plaza]]. [[Ramiro Larrañaga (eu)|Ramiro Larrañaga]], Javier Elorza (Soraluzeko jaiak 1981)
* [[La fuente principal (eu)| La fuente Principal fue construida entre 1830 y 1831]]. José Berrueta (Soraluzeko jaiak 1984)

[[Kategoria: Urbanismoa]]