«Domingo de Zavala (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 20:20, 7 azaroa 2021 data duena

Domingo de Zavala y Aranguren

Jaio	Ordizia, 1607
Hil	Ordizia, 1657
Profila	Kudeatzailea Lapurra

Arbasoak

Domingo Martínez de Arramendía y Mendiola (1535-1614) erdi mailako kaparea izan zen, bizargile/ zirujau baten semea.

Ibilbide profesional luze eta oparoa egin zuen. Luis de Requesens militarraren kontularia izan zen, eta Lepantoko guduan honek "Granada" izeneko galeraren agintea eman zionean, hiru galera turkiar hartu zituen. Gero, Estatu eta Gerraren idazkaria izan zen Flandrian, Ogasunaren kontulari nagusia Felipe II.rekin eta Ogasunaren kontseilari Felipe III.rekin.

Izena aldatu zuen, familiaren baserriarena hartuz: Zavala.

Irabazitako dirutza eta harremanei esker Zavala jauregia eraiki zuen Ordizian (1582), eta Zavala leinuaren maiorazgoa sortu zuen (1612).

Zavala jauregia (Ordizia)

Jaiotza

Domingo Zavala Aranguren eta Maria Ochoa Aramendiren semea zen. 1607ko apirilaren 2an bataiatu zuten Ordiziako Santa Maria parrokia-elizan.

Aitaren aldetik, haien arbasoak odolezko kapare edo nobleak ziren, Arangurengo oinetxekoak, Abalzisketan kokatuak; amaren aldetik ere kapareak ziren, Arramendiko etxe eta orubetik etorriak, Ordiziako harresietatik kanpo.

Familia

Margarita Arteagarekin ezkondu zen Ordizian (1626/09/06), eta bi urte geroago (1628/08/29) belazio meza^[1] egin zieten, Ordizian ere.

Hamahiru seme-alaba izan zituzten, lehengo hamarrak Ordizian eta azken hirurak Soraluzen: Polonia Margarita (Alonso de Ereñozu kapitainarekin Soraluzen ezkondu zena), Catalina, Juan, Francisca Dorotea, Diego Antonio, Maria Jaçinta, Antonio Ligno, Maria Josepha, Pedro Ygnazio, Juan Antonio, Martin, Francisco Manuel (Baldeibarko arcedianoa) eta Victor Juan Joaquim.

Ibilbide profesionala

1626.tik 1633.ra Gipuzkoako komisario nagusi izan zen, eta gerrako jendearen eta haien armategien joan-etorriez arduratu zen.

1638.an, Tolosako Erret Lantegietako behin-behineko gobernadore izendatu zuten.

Sei urte geroago, 1644.ko azaroaren 20an, Soraluzeko Erret Lantegietako behin-behineko superintendentea egin zuten. Hurrengo urtean, behin-betiko eman zizkioten gobernua eta superintendentzia.

Salaketak

Mendearen erdialdera, paper anonimo batzuk bidali zioten erregeari, superintendentearen jarduketagatik kexu: haren jarduerak kalte egiten ziela errege zerbitzuari eta fabriken eta bere langileen administrazio onari.

Honen ondorioz, 1656an Felipe IV.ak Gipuzkoako korregidorea zen Lope de los Ríos y Guzmán jaunari zera agindu zion, Soraluzeko Erret Lantegiak bisitatzeko eta, beharbada, salaketak egiaztatzeko.

Korregidoreak 46 hutsegite topa zituen Zavalaren jardueran. Diru publikoaz jabetu izana leporatzen zion; funts publikoak beste helburu batzuetarako desbideratu izana; arma-probak egiteko erabiltzen zen bolbora partikularrei saltzea; armek arauzko neurriak zituztela ez egiaztatzea; errege-biltegien zati bat bere ohiko etxebizitzara bideratzea, lantegietako ofizialen opariak eta eskupekoak jasotzea...

Heriotza

1657.ko otsailak 16an, korrejidorea salaketak biltzen ari zen bitartean, hil egin zen Ordizian.

Orduan, Diego Antonio seme zaharrena izendatu zuten Soraluzeko Erret Lantegierako superintendentea... nahiz eta aitak honenbeste hutsegite egin izana. Agian, zerikusia izango zuen Francisca Dorotea arreba José de Recalde y Ubilla jaunarekin ezkonduta egoteak, Erret Lantegietako orduko gobernadorea.

Zavala familia^[2]

Domingo eta Diego Antonio ez ziren Soraluzeko Erret Lantegiekin zerikusia izan zuten bakarrak. XVII. mendean Zavala familikoak hainbatetan izendatu zituzten Erret Lantegien ikuskatzaile edota superintendente, beraiek kudeatzeko. Diego Antonioren ostean beren bi seme egon ziren, Domingo Ignacio eta Jose Francisco de Zabala y Aramburu.

XVIII. mendean Gipuzkoako Diputazio Orokorrean ere parte hartu zuten.

XIX. mende hasieran Manuel José de Zavala y Acedo (1772-1842), III Villafuertes kontea, nabarmendu zen. Besteak beste, Gipuzkoako lehen Buruzagi Politikoa izan zen (Gobernadore Zibila), Cadizko konstituzioa ezartzeko ardurarekin (1813-1814, 1820-1823). Horregatik, absolutisten jazarpena pairatu zuen.

Bere semeak, Ladislao eta Ramón de Zavala Salazar, liberalak hasi ziren baina bigarren karlistadan CarlosVIIaren alde egin zuten. Hurrengo urtetan Ramon (1817-1898) alderdi integristaren kide izan zen, hainbat alditan Gipuzkoako Aldundi Probintzialaren partaidea eta behin lehendakaria (1884); Ladislaok (1i06-1897) ere diputatua izan zen behin eta berriz.

XX. mende hasieran beste Zavala, Ladislao de Zavala Echaide, Gipuzkoako Aldundi Probintzialaren partaidea izan zen, eta lehendakaria hiru aldiz (1913, 1915 eta 1917).

Erreferentziak

Domingo de Zavala y Aranguren. Ricardo Gómez Rivero (Espainiako Real Academia de la Historia).

↑ Belazio meza ezkontza ostean egiten zen, ezkonberriak bedeinkatzeko. Garestia zenez, aberatsendako bakarrik egiten zuten.
↑ La familia Zavala. Archivo Casa Zavala Fundazioa.

[1] Belazio meza ezkontza ostean egiten zen, ezkonberriak bedeinkatzeko. Garestia zenez, aberatsendako bakarrik egiten zuten.

[2] La familia Zavala. Archivo Casa Zavala Fundazioa.

[1]

[2]

@@ 3. lerroa: / 3. lerroa: @@
   | irudia  = Argazkirik_ez.jpg
   | jaio    = Ordizia, 1607
-  | hil     = Tolosa?, 1657
+  | hil     = Ordizia, 1657
-  | profila = Kudeatzailea
+  | profila = Kudeatzailea <br> Lapurra
 }}
-.II.1657. Veedor, gobernador y superintendente de fábricas reales de armas.
+==Arbasoak==
+Domingo Martínez de Arramendía y Mendiola (1535-1614) erdi mailako kaparea izan zen, bizargile/ zirujau baten semea.
+Ibilbide profesional luze eta oparoa egin zuen. Luis de Requesens militarraren kontularia izan zen, eta Lepantoko guduan honek "Granada" izeneko galeraren agintea eman zionean, hiru galera turkiar hartu zituen. Gero, Estatu eta Gerraren idazkaria izan zen Flandrian, Ogasunaren kontulari nagusia Felipe II.rekin eta Ogasunaren kontseilari Felipe III.rekin.
+Izena aldatu zuen, familiaren baserriarena hartuz: ''Zavala''.
+Irabazitako dirutza eta harremanei esker Zavala jauregia eraiki zuen Ordizian (1582), eta Zavala leinuaren maiorazgoa sortu zuen (1612).
+[[Fitxategi: Zavala_jauregia._Ordizia.jpg | thumb | left | 400px | Zavala jauregia (Ordizia)]]
 ==Jaiotza==
-Domingo Zavala Aranguren eta Maria Ochoa Aramendiren semea zen. 1607ko apirilaren 2an bataiatu zuten Villafrancako Santa Maria parrokia-elizan. Aitaren aldetik, haien arbasoak odolezko hijosdalgoak ziren, Arangurengo etxe eta oinetxekoak, Abalcisqueta herrian kokatuak, eta amaren aldetik ere hijosdalgoak ziren, eta Arramendiko etxe eta orubetik jaisten ziren, Villafrancako harresietatik kanpo. Osaba bat, Domingo Zavala, Ogasun kontseilaria izan zen.
+Domingo Zavala Aranguren eta Maria Ochoa Aramendiren semea zen. 1607ko apirilaren 2an bataiatu zuten Ordiziako Santa Maria parrokia-elizan.
+Aitaren aldetik, haien arbasoak odolezko kapare edo nobleak ziren, Arangurengo oinetxekoak, Abalzisketan kokatuak; amaren aldetik ere kapareak ziren, Arramendiko etxe eta orubetik etorriak, Ordiziako harresietatik kanpo.
+==Familia==
+Margarita Arteagarekin ezkondu zen Ordizian (1626/09/06), eta bi urte geroago (1628/08/29) belazio meza<ref>Belazio meza ezkontza ostean egiten zen, ezkonberriak bedeinkatzeko. Garestia zenez, aberatsendako bakarrik egiten zuten.</ref> egin zieten, Ordizian ere.
+Hamahiru seme-alaba izan zituzten, lehengo hamarrak Ordizian eta azken hirurak Soraluzen: Polonia Margarita (Alonso de Ereñozu kapitainarekin Soraluzen ezkondu zena), Catalina, Juan, Francisca Dorotea, Diego Antonio, Maria Jaçinta, Antonio Ligno, Maria Josepha, Pedro Ygnazio, Juan Antonio, Martin, Francisco Manuel (Baldeibarko arcedianoa) eta Victor Juan Joaquim.
+==Ibilbide profesionala==
+.tik 1633.ra Gipuzkoako komisario nagusi izan zen, eta gerrako jendearen eta haien armategien joan-etorriez arduratu zen.
+.an, Tolosako Erret Lantegietako behin-behineko gobernadore izendatu zuten.
+Sei urte geroago, 1644.ko azaroaren 20an, Soraluzeko Erret Lantegietako behin-behineko superintendentea egin zuten. Hurrengo urtean, behin-betiko eman zizkioten gobernua eta superintendentzia.
-==Lehengo urteak==
-tik 1633ra Gipuzkoako komisario nagusi izan zen, eta gerrako jendearen eta haien armategien joan-etorriez arduratu zen. 1638an, erregeak Tolosan zituen arma defentsiboen lantegietako bitarteko gobernadore izendatu zuten. 1644ko azaroaren 20an, Placenciako arma-fabriketako bitarteko superintendentearen lanpostuaz jabetu zen. Hurrengo urtean, gobernua eta superintendentzia eman zitzaizkion jabetzan.
+==Salaketak==
+Mendearen erdialdera, paper anonimo batzuk bidali zioten erregeari, superintendentearen jarduketagatik kexu: haren jarduerak kalte egiten ziela errege zerbitzuari eta fabriken eta bere langileen administrazio onari.
-==Lapurra==
+Honen ondorioz, 1656an Felipe IV.ak Gipuzkoako korregidorea zen Lope de los Ríos y Guzmán jaunari zera agindu zion, Soraluzeko Erret Lantegiak bisitatzeko eta, beharbada, salaketak egiaztatzeko.
-Mendearen erdialdera, erregearen eskuetara, paper anonimo ezberdinak iristen dira, non, egileak, superintendentearen jarduketagatik kexatzen diren, errege zerbitzuari eta fabriken eta bere langileen administrazio onari kalte egiten diolarik. Honen ondorioz, Filipe IV.ak, 1656an Lope de los Ríos y Guzmán, Gipuzkoako probintziako korrejidore izendatu zuen, bisita bidez, guzti honetan egiazkoa dela jakin zezan.
-Ibaien bisitariak 46 kargu jarri zizkion Zavalari. Diru publikoaz jabetu izana leporatzen zion; funts publikoak beste helburu batzuetarako desbideratu izana; arma-probak egiteko erabiltzen zen bolbora partikularrei saltzea; armek arauzko neurriak zituztela ez egiaztatzea; errege-biltegien zati bat bere ohiko etxebizitzara bideratzea, eta lantegietako ofizialen opariak eta opariak jasotzea.
+Korregidoreak 46 hutsegite topa zituen Zavalaren jardueran. Diru publikoaz jabetu izana leporatzen zion; funts publikoak beste helburu batzuetarako desbideratu izana; arma-probak egiteko erabiltzen zen bolbora partikularrei saltzea; armek arauzko neurriak zituztela ez egiaztatzea; errege-biltegien zati bat bere ohiko etxebizitzara bideratzea, lantegietako ofizialen opariak eta eskupekoak jasotzea...
-.ko otsailak 17an, korrejidoreak bisita egiten zuen bitartean, hil egin zen.
+==Heriotza==
+.ko otsailak 16an, korrejidorea salaketak biltzen ari zen bitartean, hil egin zen Ordizian.
-==Ondorengoak==
+Orduan, Diego Antonio seme zaharrena izendatu zuten Soraluzeko Erret Lantegierako superintendentea... nahiz eta aitak honenbeste hutsegite egin izana. Agian, zerikusia izango zuen Francisca Dorotea arreba José de Recalde y Ubilla jaunarekin ezkonduta egoteak, Erret Lantegietako orduko gobernadorea.
-Margarita Arteafarekin ezkondunzen
- Hil zenean, hamar seme-alaba utzi zituen: Diego Antonio, seme zaharrena, superintendentzia beteko zuena; Pedro Ignacio; Martin; Francisco Manuel, Baldeibarko arcedianoa; Joaquin Victor; Andres; Polonia Margarita, Alonso de Ereñozu kapitainarekin ezkondu zena; Katalina Juana; Francisca Dorotea, José de Recalde eta Ubilla Plasenciako errege lantegietako gobernadorearekin ezkondua.
+==Zavala familia<ref>[https://www.archivozavala.org/es/la-familia-zavala La familia Zavala]. Archivo Casa Zavala Fundazioa.</ref>==
+Domingo eta Diego Antonio ez ziren Soraluzeko Erret Lantegiekin zerikusia izan zuten bakarrak. XVII. mendean Zavala familikoak hainbatetan izendatu zituzten Erret Lantegien ikuskatzaile edota superintendente, beraiek kudeatzeko. Diego Antonioren ostean beren bi seme egon ziren, Domingo Ignacio eta Jose Francisco de Zabala y Aramburu.
-Era hijo de Domingo de Zavala y Aranguren y María Ochoa de Aramendi, naturales de Villafranca. Fue bautizado el 2 de abril de 1607 en la iglesia parroquial de Santa María de Villafranca. Por línea paterna sus antepasados eran hijosdalgo de sangre y originarios de la casa y solar de Aranguren, radicado en la villa de Abalcisqueta, y por la materna, también eran hijosdalgo y descendían de la casa y solar de Arramendi, sita fuera de los muros de Villafranca. Un tío suyo, Domingo de Zavala, fue consejero de Hacienda.
+XVIII. mendean Gipuzkoako Diputazio Orokorrean ere parte hartu zuten.
-Desde 1626 hasta 1633 desempeñó el puesto de comisario general de la provincia de Guipúzcoa, encargándose del tránsito de la gente de guerra y sus correspondientes arsenales. En 1638 es designado gobernador interino de las fábricas de armas defensivas que el Rey tenía en Tolosa. El 20 de noviembre de 1644 toma posesión del empleo de superintendente interino de las fábricas de armas de Placencia. El año siguiente se le confiere el gobierno y la superintendencia en propiedad.
+XIX. mende hasieran Manuel José de Zavala y Acedo (1772-1842), III Villafuertes kontea, nabarmendu zen. Besteak beste, Gipuzkoako lehen Buruzagi Politikoa izan zen (Gobernadore Zibila), Cadizko konstituzioa ezartzeko ardurarekin (1813-1814, 1820-1823). Horregatik, absolutisten jazarpena pairatu zuen.
-A mediados de la centuria llegan a manos del Rey diferentes papeles anónimos, en los que sus autores se quejan de la actuación del superintendente, que causa perjuicio al servicio real y a la buena administración de las fábricas y sus empleados. Esto origina que Felipe IV designe en 1656 a Lope de los Ríos y Guzmán, corregidor de la provincia de Guipúzcoa, para que por vía de visita averigüe que hay de cierto en todo esto.
+Bere semeak, Ladislao eta Ramón de Zavala Salazar, liberalak hasi ziren baina bigarren karlistadan CarlosVIIaren alde egin zuten. Hurrengo urtetan Ramon (1817-1898) alderdi integristaren kide izan zen, hainbat alditan Gipuzkoako Aldundi Probintzialaren partaidea eta behin lehendakaria (1884); Ladislaok (1i06-1897) ere diputatua izan zen behin eta berriz.
-El visitador de los Ríos formuló a Zavala un total de 46 cargos. Le acusaba de haberse apropiado de dinero público; de desviar fondos públicos a distintos fines de los contemplados; de vender a los particulares la pólvora que se utilizaba para realizar las pruebas a la armas; de no comprobar que las armas tuvieran las medidas reglamentarias; de destinar parte de los almacenes reales a su vivienda habitual, y de recibir dádivas y regalos de los oficiales de las fábricas.
+XX. mende hasieran beste Zavala, Ladislao de Zavala Echaide, Gipuzkoako Aldundi Probintzialaren partaidea izan zen, eta lehendakaria  hiru aldiz (1913, 1915 eta 1917).
-En 1657 mientras el corregidor llevaba a cabo la visita falleció. A su muerte dejó diez hijos: Diego Antonio, el primogénito, que ocupará la superintendencia; Pedro Ignacio; Martín; Francisco Manuel, arcediano de Baldeibar; Joaquín Víctor; Andrés; Polonia Margarita, que contrajo matrimonio con el capitán Alonso de Ereñozu; Catalina Juana; Francisca Dorotea, casada con José de Recalde y Ubilla, gobernador de las fábricas reales de Plasencia, y María Josefa.
 ==Erreferentziak==
-* [http://dbe.rah.es/biografias/82857/domingo-de-zavala-y-aranguren Domimgo de Zavala y Aranguren].
+* [http://dbe.rah.es/biografias/82857/domingo-de-zavala-y-aranguren Domingo de Zavala y Aranguren]. Ricardo Gómez Rivero (Espainiako Real Academia de la Historia).
 [[Kategoria: Armagileak]]
+[[Kategoria: Lapurrak]]