«Errebote-frontoia (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    No edit summary
    No edit summary
     
    (Erabiltzaile berak tartean egindako 27 ekarpen ez dira erakusten)
    1. lerroa: 1. lerroa:
    {| class="wikitable" style="margin:auto; text-align:left"
    |-
    | <youtube> 3RJ8eWgeIAM </youtube>
    |-
    | Soraluzeko errebote frontoiaren osagai nagusiak (Oscar Pérez 2020)
    |}
    ==Azalpena==
    Errebote frontoia parrokiaren hegoaldean zegoen, gaur egungo [[Frontoia (eu)|Frontoia]] edo [[Frontoi kalea (eu)|Frontoi kalean]] (modu ofizialean<ref>Aspaldi batean ohikoa zen Udal Frontoia edo Frontón Municipal.</ref>).
    Frontoiak 17 bat metrotako zabalera zuen, eta bi eremutan banatuta zegoen. Eremu handia (sake eremua) elizaren aldean zegoen, eta 53 bat metro luze zen. Eremu txikia (resto eremua), berriz, 11 metrotakoa zen eta harrizko hormak zituen hiru aldetan. Bion artean ''pasamarra'' zuria zegoen, eta erdian ''sake arria'' edo ''bote arria'' jartzen zen, sakea egiteko.
    Errebote frontoi ''klasikoekin'' alderatuz, Soraluzekoak horma txikirik<ref>''Pared de contrarrebote'', gaztelaniaz.</ref> ez zuen, eta horma nagusiaren bi hegaletan beste hormak zituen, U baten forma eginez. Honek ahalbidetzen zuen eremu txikia ''ezker pareta'' moduan erabiltzea, gaur egun oraindik egiten den moduan.
    [[Fitxategi: Errebote-frontoia._Pilotariak_Villabonako_plazan.jpg | thumb | left  | 300px | Villabonako errebote pilotariak XX mende hasieran]]
    [[Fitxategi: Errebote_frontoia_(JRB_1971).jpg                    | thumb | right | 400px | Errebote frontoi klasikoa (Jose R. de Basterra 1971)]]
    ==Errebotea==
    Euskaldunok jokatu ohi ditugun pilota-joko guztien artetik, ziurrenik ''errebotea'' eta ''laxoa'' joko-mota zaharrenetakoak direla, horien jardunak gaur egun Euskal Herriko eskualde eta herri gutxi batzuetara murrizturik dauden arren.
    Aspaldiko ''bote luzean'' oinarrituta<ref>Artzai garaietako jokoa omen: zelai estu eta luzean bi eremu berdinetan, pelota aidez jo behar da. Europako toki askotan gordetzen da oraindik. Gehiago jakiteko, sakatu [http://villabona.eus/eu/errebotea-amasa-villabonan/joko-zuzenak/90-bote-luzea.html ''hemen''].</ref>, eremu bati pareta jarri ziotenean errebotea sortu zen (hortik izena).
    Batzure ustez, errebotea aintzinetako artzai euskaldunetatik dator. Beste aditu batzuk, aldiz, errebotearen antzinatasuna berrehun bat urtera mugatzen dute, orduko ''Jeu de Paume'' jokoaren bidez garatuko zela<ref>''Jeu de Paume''. XVIII mendean Europan zehar zabalduko pilota-jokoa. Horretatik apurka-apurka garatu ziren, besteak beste, gaur egun mundu osoan zabalduriko tenisa.</ref>.
    ==Argazkiak==
    ''(handitzeko, sakatu gainean)''
    <gallery>
      Soraluze._Ikuspegi_orokorra_03_(Indalecio_Ojanguren_1916).jpg        | Ikuspegi orokorra <br> (Indalecio Ojanguren 1916)
      15_Frontoia._Lehen.jpg                                                | Frontoia osorik zenean
      Frontoia._Eremu_txikia,_gaur_eguneko_kantxa.jpg                      | Eremu txikia, gaur eguneko kantxa
      Santa_Maria_la_Real_parrokia._Dorrea_frontoitik._Akuarela zaharra.jpg | Eskuman harmaila zaharrak
      Frontoia._Ikuspegi_orokorra_02_(Google_2013).jpg                      | Geratzen diren harmailak <br> (Google 2013)
      Errebote-frontoia._Botarria.jpg                                      | Botarria edo sakarria (Soraluzekoa ez da gorde)
      Galipot._Harresien_balizko_aztarnak_(Garikoitz_Estornés_1991).jpg    | Galipot gaineko harrizko pasabidea <br> (Garikoitz Estornés 1991)
    </gallery>
    ==Eraikuntza==
    ==Eraikuntza==
    XVIII mendean errebote-frontoia eraiki zuten Soraluzen, ''errebote luzean''<ref>[https://eu.wikipedia.org/wiki/Errebote Errebotea]. Wikipedia (euskaraz)</ref> aritzeko.
    Errebote frontoia XVIII mende bukaeran eraiki zuten, ''bote luzean''<ref>[https://eu.wikipedia.org/wiki/Errebote Errebotea]. Wikipedia (euskaraz)</ref> aritzeko. Orduan egingo zuten, segururena, Kalegoeneko azken etxeko bigarren pisura dagoen harrizko pasabidea, [[Galipota (eu)|Galipotaren]] gainetik.


    Frontoia parrokiaren hegoaldean eraiki zuten. Garai batean elizarako ate bat zegoen bertan, gerora (XVIII mendean bertan) kanpandorrea eraikitzerakoan itxi zutena. ordudanik ate hori elizatik dorrera pasatzeko erabiltzen da.
    1768. urtean Guatemalan bizi zen Bartolomé de Eguizabal soraluzetarrak 18.000 erreal kuarto bidali zituen "hiribildu honen plaza zabaltzeko" eta "frontoia egiteko". Orduan Udalak Simón de Obiaga abadeari eskatu zion "...bizi den etxearen aurrean eta Echaburueta kale gainean dagoen ortu txikia irekitzeko, mesedez"<ref>Don Bartolomé de Eguizabal, natural de la villa y residente en Guatemala, envía diez y ocho mil reales de vellón para "que se extienda la plaza de esta villa" y para que "se hiziese el Juego de Pelota". El concejo pide entonces a Simón de Obiaga, presbítero, "se digne franquear la huerta pequeña que tiene frente de la casa que havita, y sobre la calle de Echaburueta". Soraluzeko Udal Artxibategia. Udalaren Akta Liburua 1766-1782 (1768/03/06).</ref>.


    Frontoiak 17 bat metrotako zabalera zuen, eta bi eremutan banatuta zegoen. Eremu handia elizaren aldean zegoen, eta 53 bat metro luze zen. Eremu txikiak, berriz, 11 metrotakoa zen eta harrizko hormak zituen hiru aldetan. Bion artean ''pasamarra'' zegoen, eta erdian ''botarria'' jartzen zen, sakea egiteko.
    Geroago, Aldasorotarrek ere frontoia egiteko dirua jarri zuten. Eta 1788. urtean [[Miguel Antonio de Jauregui (eu)|Miguel Antonio de Jaureguik]] proiektua egin zuen; hiru urte lehenago, 1785. urtean, [[Erregetxe bigarrena (eu)|bigarren Errege-etxea]] ere proiektatu zuen, eraiki ez zena.
     
    Frontoia parrokiaren hegoaldean eraiki zuten, eta frontisa egiteko [[Santa Ana komentua (eu)|Santa Ana komentuko]] ortuaren zati bat erosi zuten. Garai batean elizarako ate bat zegoen hegoaldean, XVIII mendeko urte haietan kanpandorrea eraikitzerakoan itxi zutena. Ordudanik ate hori elizatik dorrera pasatzeko erabiltzen da.
     
    Errebote frontoi ''klasikoekin'' alderatuz, Soraluzekoak horma txikirik<ref>''Pared de contrarrebote'', gaztelaniaz.</ref> ez zuen, eta horma nagusiaren bi hegaletan beste hormak zituen, U baten forma eginez. Honek ahalbidetzen zuen eremu txikia ''ezker pareta'' moduan erabiltzea, gaur egun oraindik egiten den moduan.
     
    Errebote-frontoia eraiki zuten tokian, agian, beste frontoi txikiagoren bat egongo zen aurretik: halako frontoitzarra bapatean egiteak ez duelako normala ematen. Dena dela, agirietan ez da ezer agertzen.


    Errebote-frontoia eraiki zuten tokian, segururena, beste frontoi txikiagoren bat egongo zen aurretik: halako frontoitzarra bapatean egiteak ez duelako normala ematen. Dena dela, agirietan ez da ezer agertzen.


    {{#display_map:
    {{#display_map:
                 43.173612,-2.412435~Botarria
                 43.173612,-2.412435~Botarria
       |centre  = 43.173871,-2.412563
       |centre  = 43.173871,-2.412563
      |lines  = 43.173582,-2.412534: 43.173635,-2.412338~Pasamarra~ ~green~ ~9
       |polygons= 43.173582,-2.412534: 43.173635,-2.412338: 43.174099,-2.412550: 43.174061,-2.412735  
       |polygons= 43.173582,-2.412534: 43.173635,-2.412338: 43.174099,-2.412550: 43.174061,-2.412735  
                 ~Eremu handia~ ~yellow~ ~2;
                 ~Eremu handia~ ~yellow~ ~2;
                 43.173582,-2.412534: 43.173635,-2.412338: 43.173535,-2.412281: 43.173484,-2.412481
                 43.173582,-2.412534: 43.173635,-2.412338: 43.173535,-2.412281: 43.173484,-2.412481
                 ~Eremu txikia~ ~yellow~ ~2
                 ~Eremu txikia~ ~yellow~ ~2
      |lines  = 43.173582,-2.412534: 43.173635,-2.412338~Pasamarra~ ~green~ ~5
       |zoom = 19 | height = 600 | type = earth
       |zoom = 19 | height = 600 | type = earth
    }}
    }}


    ==Gain-behera==
    ==Frontoiaren gain-behera==
    XX menderako inork ez zekien errebotean jokatzen Soraluzen (ezta Gipuzkoa osoan ere, Villabonan eta Zubietan salbu). Errebote frontoiko eremu txikian eskuzko pilotan egiten zen, eta eremu handian foballean. Bion artean, pasamarra ondoan, saski-baloirako ''porteriak'' jarri zituzten.
    XX menderako inor gutxik ez zuen errebotean jokatzen Soraluzen (ezta Gipuzkoa osoan ere, Villabonan eta Zubietan salbu). Errebote frontoiko eremu txikian eskuzko pilotarako erabiltzen zen, eta eremu handian foballean. Bion artean, pasamarra ondoan, saski-baloirako ''porteriak'' jarri zituzten.


    1960 inguruan, Felix Abarrategik, SDPren<ref>Sociedad Deportiva Placencia. ''Soraluzeko Kirol Bazkuna''</ref> orduko lehendakaria, erakusketa partida antolatu zuen: domeka batean, meza ostean, Villabona eta Zubietatik etorritako pilotariek partida bat jokatu zuen, tartean azalpenak ematen zituztela.
    1960 inguruan, Felix Abarrategik, SDPren<ref>Sociedad Deportiva Placencia. ''Soraluzeko Kirol Bazkuna''</ref> orduko lehendakaria, erakusketa partida antolatu zuen: domeka batean, meza ostean, Villabona eta Zubietatik etorritako pilotariek partida bat jokatu zuen, tartean azalpenak ematen zituztela.
    28. lerroa: 72. lerroa:
    1970-1980 urteetan frontoiaren eremu txikia estali zuten, eskuzko pilotarako erabiltzen zena. 1990. urteetan, institutua egin zuten atzeko partean eta frontoiaren estalkia berriztu zuten... horma bat kenduz.
    1970-1980 urteetan frontoiaren eremu txikia estali zuten, eskuzko pilotarako erabiltzen zena. 1990. urteetan, institutua egin zuten atzeko partean eta frontoiaren estalkia berriztu zuten... horma bat kenduz.


    Azkenik, frontoiko etxeak bota eta berriak egin zutenean harmailak errespetatu zuten.
    Azkenik, frontoiko etxeak bota eta berriak egin zuten. Honetan ere bertako harmailak desegin zituzten.




    [[Fitxategi: Frontoia._Harmailak_(Juan_Carlos_Astiazarán_2019).jpg | thumb | right | 400px | Geratzen diren harmailak (J.C. Astiazarán 2019)]]
    ==Gaur eguneko aztarnak==
    ==Gaur eguneko aztarnak==
    Orubeaz gain, gaur egun ezer gutxi geratzen da garai bateko errebote-frontoitik.
    Orubeaz gain, gaur egun ezer gutxi geratzen da garai bateko errebote-frontoitik.


    Eremu txikia eskuzko frontoi moduan erabiltzen da aspalditik, ''pasamarra'' zenak muga egiten duela. Bi hormak bertan diraute, baina hirugarrena institutua eraikitzerakoan bota zuten. Ingurutik Santa Ana kalerako pasua egin zuten.
    Eremu txikia [[Udal frontoi estalia (eu)|eskuzko frontoi moduan]] erabiltzen da aspalditik, ''pasamarra'' zenak muga egiten duela (jatorrizko ''pasamarra'' desagertu zen). Bi hormak bertan diraute, baina hirugarrena institutua eraikitzerakoan bota zuten. Ingurutik Santa Ana kalerako pasabidea egin zuten.


    ''Botarria'' XX mende erdialdera arte gorde izan zen, baina ordutik desagertu zen.
    ''Sake arria'' edo ''sakarria'' XX mende erdialdera arte gorde izan zen, baina ordutik desagertu zen.


    Ekialdeko armaila guztika desagertu ziren ''cine Soraluce'' eta Eskola Nazionalak egiterakoan. Mendebaldeko beste zati bat ere, madinatarren txaleta eraiki zutenean. 30 bat metro geratzen dira, frontoira sartu eta mendebaldera, garai bateko oroigarri.
    Ekialdeko harmaila guztika desagertu ziren ''cine Soraluce'' eta Eskola Nazionalak egiterakoan. Mendebaldeko beste bi zati ere, madinatarren txaleta eta etxe berriak eraiki zituztenean. Eta [[Igogailuak (eu)|igogailua]] egiterakoan beste zatik txiki bat ere desagertu zen. 12 eta 6 bat metrotako bi zati geratzen dira, frontoira sartu eta mendebaldera, garai bateko oroigarri.


     
    Azkenik, gaur egun herritarrek [[Frontoia (eu)|Frontoia]] esaten diote errebote frontoiaren gune osoari, eta [[Frontoi kalea (eu)|Frontoi kalea]] modu ofizialean<ref>Aspaldi batean ohikoa zen Udal Frontoia edo Frontón Municipal.</ref>.
    ==Argazkiak==
    ''(handitzeko, sakatu gainean)''
    <gallery>
      Soraluze._Ikuspegi_orokorra_03_(Indalecio_Ojanguren_1916).jpg        | Ikuspegi orokorra <br> (Indalecio Ojanguren 1916)
      Santa_Maria_la_Real_parrokia._Dorrea_frontoitik._Akuarela zaharra.jpg | Eskuman armaila zaharrak
      Errebote-frontoia._Botarria.jpg                                      | Botarria (Soraluzekoa ez da gorde)
    </gallery>




    ==Erreferentziak==
    ==Erreferentziak==


    [[Kategoria: Arkitektura]]
    [[Kategoria: Arkitektura zibila]]
    [[Kategoria: Pilota]]

    Hauxe da oraingo bertsioa, 20:26, 26 uztaila 2021 data duena

    Soraluzeko errebote frontoiaren osagai nagusiak (Oscar Pérez 2020)


    Azalpena

    Errebote frontoia parrokiaren hegoaldean zegoen, gaur egungo Frontoia edo Frontoi kalean (modu ofizialean[1]).

    Frontoiak 17 bat metrotako zabalera zuen, eta bi eremutan banatuta zegoen. Eremu handia (sake eremua) elizaren aldean zegoen, eta 53 bat metro luze zen. Eremu txikia (resto eremua), berriz, 11 metrotakoa zen eta harrizko hormak zituen hiru aldetan. Bion artean pasamarra zuria zegoen, eta erdian sake arria edo bote arria jartzen zen, sakea egiteko.

    Errebote frontoi klasikoekin alderatuz, Soraluzekoak horma txikirik[2] ez zuen, eta horma nagusiaren bi hegaletan beste hormak zituen, U baten forma eginez. Honek ahalbidetzen zuen eremu txikia ezker pareta moduan erabiltzea, gaur egun oraindik egiten den moduan.


    Villabonako errebote pilotariak XX mende hasieran
    Errebote frontoi klasikoa (Jose R. de Basterra 1971)

    Errebotea

    Euskaldunok jokatu ohi ditugun pilota-joko guztien artetik, ziurrenik errebotea eta laxoa joko-mota zaharrenetakoak direla, horien jardunak gaur egun Euskal Herriko eskualde eta herri gutxi batzuetara murrizturik dauden arren.

    Aspaldiko bote luzean oinarrituta[3], eremu bati pareta jarri ziotenean errebotea sortu zen (hortik izena).

    Batzure ustez, errebotea aintzinetako artzai euskaldunetatik dator. Beste aditu batzuk, aldiz, errebotearen antzinatasuna berrehun bat urtera mugatzen dute, orduko Jeu de Paume jokoaren bidez garatuko zela[4].


    Argazkiak

    (handitzeko, sakatu gainean)


    Eraikuntza

    Errebote frontoia XVIII mende bukaeran eraiki zuten, bote luzean[5] aritzeko. Orduan egingo zuten, segururena, Kalegoeneko azken etxeko bigarren pisura dagoen harrizko pasabidea, Galipotaren gainetik.

    1768. urtean Guatemalan bizi zen Bartolomé de Eguizabal soraluzetarrak 18.000 erreal kuarto bidali zituen "hiribildu honen plaza zabaltzeko" eta "frontoia egiteko". Orduan Udalak Simón de Obiaga abadeari eskatu zion "...bizi den etxearen aurrean eta Echaburueta kale gainean dagoen ortu txikia irekitzeko, mesedez"[6].

    Geroago, Aldasorotarrek ere frontoia egiteko dirua jarri zuten. Eta 1788. urtean Miguel Antonio de Jaureguik proiektua egin zuen; hiru urte lehenago, 1785. urtean, bigarren Errege-etxea ere proiektatu zuen, eraiki ez zena.

    Frontoia parrokiaren hegoaldean eraiki zuten, eta frontisa egiteko Santa Ana komentuko ortuaren zati bat erosi zuten. Garai batean elizarako ate bat zegoen hegoaldean, XVIII mendeko urte haietan kanpandorrea eraikitzerakoan itxi zutena. Ordudanik ate hori elizatik dorrera pasatzeko erabiltzen da.

    Errebote frontoi klasikoekin alderatuz, Soraluzekoak horma txikirik[7] ez zuen, eta horma nagusiaren bi hegaletan beste hormak zituen, U baten forma eginez. Honek ahalbidetzen zuen eremu txikia ezker pareta moduan erabiltzea, gaur egun oraindik egiten den moduan.

    Errebote-frontoia eraiki zuten tokian, agian, beste frontoi txikiagoren bat egongo zen aurretik: halako frontoitzarra bapatean egiteak ez duelako normala ematen. Dena dela, agirietan ez da ezer agertzen.


    Mapa kargatzen...

    Frontoiaren gain-behera

    XX menderako inor gutxik ez zuen errebotean jokatzen Soraluzen (ezta Gipuzkoa osoan ere, Villabonan eta Zubietan salbu). Errebote frontoiko eremu txikian eskuzko pilotarako erabiltzen zen, eta eremu handian foballean. Bion artean, pasamarra ondoan, saski-baloirako porteriak jarri zituzten.

    1960 inguruan, Felix Abarrategik, SDPren[8] orduko lehendakaria, erakusketa partida antolatu zuen: domeka batean, meza ostean, Villabona eta Zubietatik etorritako pilotariek partida bat jokatu zuen, tartean azalpenak ematen zituztela.

    Gerra ostean frontoi inguruan hainbat eraikuntza egin zen: lehenik eta behin parrokiak zinea eraiki zuen karkaba gainean, gero madinatarren txaleta egin zuten, eta 1960 urtean Eskola nazionalak eraiki zuten.

    1970-1980 urteetan frontoiaren eremu txikia estali zuten, eskuzko pilotarako erabiltzen zena. 1990. urteetan, institutua egin zuten atzeko partean eta frontoiaren estalkia berriztu zuten... horma bat kenduz.

    Azkenik, frontoiko etxeak bota eta berriak egin zuten. Honetan ere bertako harmailak desegin zituzten.


    Geratzen diren harmailak (J.C. Astiazarán 2019)

    Gaur eguneko aztarnak

    Orubeaz gain, gaur egun ezer gutxi geratzen da garai bateko errebote-frontoitik.

    Eremu txikia eskuzko frontoi moduan erabiltzen da aspalditik, pasamarra zenak muga egiten duela (jatorrizko pasamarra desagertu zen). Bi hormak bertan diraute, baina hirugarrena institutua eraikitzerakoan bota zuten. Ingurutik Santa Ana kalerako pasabidea egin zuten.

    Sake arria edo sakarria XX mende erdialdera arte gorde izan zen, baina ordutik desagertu zen.

    Ekialdeko harmaila guztika desagertu ziren cine Soraluce eta Eskola Nazionalak egiterakoan. Mendebaldeko beste bi zati ere, madinatarren txaleta eta etxe berriak eraiki zituztenean. Eta igogailua egiterakoan beste zatik txiki bat ere desagertu zen. 12 eta 6 bat metrotako bi zati geratzen dira, frontoira sartu eta mendebaldera, garai bateko oroigarri.

    Azkenik, gaur egun herritarrek Frontoia esaten diote errebote frontoiaren gune osoari, eta Frontoi kalea modu ofizialean[9].


    Erreferentziak

    1. Aspaldi batean ohikoa zen Udal Frontoia edo Frontón Municipal.
    2. Pared de contrarrebote, gaztelaniaz.
    3. Artzai garaietako jokoa omen: zelai estu eta luzean bi eremu berdinetan, pelota aidez jo behar da. Europako toki askotan gordetzen da oraindik. Gehiago jakiteko, sakatu hemen.
    4. Jeu de Paume. XVIII mendean Europan zehar zabalduko pilota-jokoa. Horretatik apurka-apurka garatu ziren, besteak beste, gaur egun mundu osoan zabalduriko tenisa.
    5. Errebotea. Wikipedia (euskaraz)
    6. Don Bartolomé de Eguizabal, natural de la villa y residente en Guatemala, envía diez y ocho mil reales de vellón para "que se extienda la plaza de esta villa" y para que "se hiziese el Juego de Pelota". El concejo pide entonces a Simón de Obiaga, presbítero, "se digne franquear la huerta pequeña que tiene frente de la casa que havita, y sobre la calle de Echaburueta". Soraluzeko Udal Artxibategia. Udalaren Akta Liburua 1766-1782 (1768/03/06).
    7. Pared de contrarrebote, gaztelaniaz.
    8. Sociedad Deportiva Placencia. Soraluzeko Kirol Bazkuna
    9. Aspaldi batean ohikoa zen Udal Frontoia edo Frontón Municipal.