Ondare txikia. Aldabak (eu)

    Sorapediatik
    Atxuri 5 (J.C. Astiazarán 2021)

    Garai bateko ateek bi osagarri zuten: aldaba eta zarraila.

    Aldaba ateen aurrealdean jarri ohi zen metalezko pieza artikulatua da, atearen kontra joz barrukoak dei egiteko erabiltzen dena.

    Garai batean etxe gehienek bere aldaba zuten, atarian. Eta etxebizitza bakoitzak berea. Inoiz, behetik deitzeko "kode modukoak" erabiltzen ziren, solairu eta etxebizitzaren arabera. Erabilera bitxiak ere izan dute: Kalebarren 18ko lehen solairuan Alberto Aprell Artamendi haginlariak bere kontsulta zuen, astean pare bat egunetan etortzen zela. Goizeko lehen ordutik paperezko zerrenda ipintzen zuten aldabatik zintzilik, txanda hartzeko bezeroek bere burua apuntatzen zutela.

    Alde ez horren onak bazituzten: auzoak alferrik molestatzea, pribatutasun falta (garai batean ez zen bertutea) eta, noiz behinka, umeek aldabak jotzen zituztela jolas moduan.


    Forjazko aldabak

    Zaharrenak ziren, burdinezkoak. Batzuk oso soilak eta besteak landuagoak. Orokorrean handiak ziren, eta garai bateko atetzarretan lotuta agertzen ziren.

    Soraluzen oso gutxi geratzen dira, hamarren bat. Batzuk artisau diseinua dute, gainontzekoetatik desberdinak: Elizburu 3 (Serora etxea), Gabolats 2 (Arregia jauregia), Gabolats 16, Errabal 4 eta Atxuri 5. Azken urteetan Errabal 21tik desagertutakoa ere tankerakoa zen. Herri kaskotik kanpo Armendia baserriak badauka aldaba ederra, mota honetakoa da.

    Baina bada eredu industrial bat, forjazkoa, herrian lau ale gordetzen direla: Kalebarren 3, Kalebarren 16an, Kalebarren 24 eta Gabolats 3.


    Fundiziozko aldabak

    XIX mendean sortu ziren, eta forjazkoak baino merkeagoak ziren. Nahiz eta merkeenak burnizkoak izan, baziren letoizkoak ere, beste "lustrea" zutenak.

    Fundiziozkoak izanik, forma desberdinetan egiten ziren: zisnea (Errabal 7) eta lehoia (Errabal 20), esateko.


    Baina forma zabalduenak eskua irudikatzen du, hatzaparrak bola bat oratzen dutela. Bola honekin jo egiten zen deitzeko.

    Ia kale guztietan topa daitezke: Kalebarren (2, 20 eta 22), Santa Ana (7, 8 eta 11), Gabolats (20, 26, 32 eta 34), Baltegieta (5) eta Errabal (13, 15, 18 eta 21).

    Kalebarrenekoak

    Santa Anakoak

    Gabolatsekoak

    Baltegietakoa

    Errabalekoak

    Atxurikoak


    Bilakaera

    60. hamarkadan atariak berrizten hasi ziren Soraluzen; besteak beste, aldabak lotuta zeuden atetzarraK kentzen, eta tinbre elektrikoak ezartzen.

    Tinbreak beharrezko etxebizitzara zuzenean deitzea ahalbidetzen zuen, gainontzeko auzoak ez zituen gogaitzen, diskretuagoa zen eta, batez ere, "modernoa".

    Aldaba asko eta asko desagertu ziren, azkenak 2010-2020 hamarkadan (Gabolats 20, Errabal 21) baina atetik kendutako aldaben aztarnak geratzen dira, Santa Ana kalean esateko.


    Kokapena

    Mapa kargatzen...


    Erreferentziak