«San Esteban ermita (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 18:03, 12 azaroa 2022 data duena

San Esteban ermita

Estiloa
Mendea
Kokapena	Irure bailara
Mota	Arkitektura

Irudiak

(handitzeko, sakatu gainean)

Ikuspegi orokorra
(Indalecio Ojanguren 1943)
Ikuspegi orokorra
(Indalecio Ojanguren 1943)
Ikuspegi orokorra
(Kontrargi 2002)
Ikuspegi orokorra
Erretaula nagusia
(Kontrargi 2002)
Erretaula nagusia
(Kontrargi 2002)
Erretaula nagusia
(Kontrargi 2002)
Leiho gotikoa
(J.C. Astiazarán 1979)

Kokapena

(Pantaila osoan ikusteko sakatu hemen)

Mapa kargatzen...

Azalpena eta historia

San Estebani eskainitako ermita hau, Iruregaña esaten zaion Eibarraldeko tontorreko laugune ederrean kokatuta dago, Irureko plazan hain zuzen.

Ermitak oin-plano angeluzuzena du. Estilo erabat herrikoia, sarrerako ojiba-arkua da eraikuntza 1500. oste-osteko urteetan kokatzeko bideren bat ematen digun estilo-elementu bakarra.

Gainaldearen egitura, teilape irekia egituratzen duten goiara-armadura xehea, garai berekoa da, baina hala ere, badu aldarearen gainean zerua, hiru hormataleko hegazpe xume bat, gizaldi bat geroago mihiztatua.

Sorrera

XII mendean Don Celinos jaun nafarra, bertako erregearen hasarretu eta gero, Soraluzeko Irurera bidali zuten, Bizkaiako erregebideren zaindari. Bertan ezarri zen, bere jende, ganadu eta txakurrekin, orduko erregebide nagusi baten ondoan, Eibar eta Soraluzetik pasatzen Bizkaia eta Gipuzkoa lotzen zituena.

Urte batzuk geroago Nafarroako errege bera bertara etorri zen, bisitan, eta zezenketak antolatu zituzten bere ohorez. Ordurako Don Celinos etxea eraikita izango zuen (Irure Hamenguaren beste izena Irure Zaharra da) eta, pentsatzekoa denez, alboan ermita edo kapera eraikiko zuen: San Esteban.

1936eko gerra

Gainean dagoen Illordogaña tontorra kokapen estrategikoa izan da azken gerrateetan. 1936ko gerran Gudaroste Errepublikarrak Irureko plaza eta Illordo baserri inguruetan kokatu zituen Batallón Baracaldo-ko soldaduak. Patroiaren irudia erre zuten, eta aldare zati bat ere.

Eraberritzeak

40. hamarkadan, gerra bukatu eta urte batzuetara berritu zuten ermita auzokoek. Ordutik hona beste bi aldiz berriztu dute, aurretik 1980 urtean^[1] eta 2009 urtean gero. Azken honetan Gipuzkoako Aldundiak 8.000 eurotako dirulaguntza eman zuen.

Serorak eta serora-etxea

Serora edo andere serora Europako zein Euskal Herriko lanbide erlijioso historikoa da. Beraien eginkizuna eliza, ermita, santutegi, ospital zein hilerriak zaintzea izaten zen, eta askotan bere gain hartzen zituzten apaizen eskumenetako asko.

Erdi Aroan agertu ziren, parrokia eta eliz nagusien kasuan apaizen laguntzaile gisa, eta ermitetan arduradunak, beti bertako kofradien menpe. Bakarrik bizi ziren, bakoitza bere santutegi edo ermitaren alboan. Soraluzen bi ermita zaharrenetan egon ziren serorak: Irureko San Esteban ermitan eta Ezoziako santutegian.

Irureko serora baten izena ezagutzen da, Magdalena de Ynsausti. Abizenari erreparatuz, ez zen oso urrutitik etorri: Iruren bertan dagoen Intxausti baserritik segururena.

1529 urtean orduko serorak testamentuan eskatu zuen hiltzerakoan gorpuzkinak ermitaren ateraino eramateko, eta meza esateko Soraluzera jaitsi baino lehen^[2].

Irureko serora baten arabera, bere eginkizunak ermita garbitu, lanparak eta argiteria piztu, kanpaia ohi denean jo eta ermita zabaldu eta itxi^[3].

Etxeak herriak edo elizak egiten bazuten ere, Irureko serora batek beretzako etxea egin zuen 1572 urtean, ermita ondoan. 1572 urtean ilobei eman zien etxe hau bere bizi guztirako bertan bizitzeko eskubidea gordetzen zuela^[4]; gainera, beretzat gorde zuen lihozko eta artilezkoa daukan arropa guztia, nahi duen moduan erabiltzeko^[5].

Trentoko kontzilioak serorak (emakumeak) sakristauez (gizonak) ordezkatzeko agindu zuen, eta parrokietan bizkor egin zuten aldaketa. Ermitetan, berriz, askoz gehiago kostatu zen. Dena dela, 1730 urterako Iruren ez zen serorarik, eta Udalak alokatuta zeukan serorategia. Urte hartan bertako errenteroak, Francisco de Yraolabeitiak, ogi-labea egiteko baimena eskatu zion jabea zen Udalari^[6].

Artelanak

San Estebanen irudia gerran erre zuten. Noizkoa zen ez dugu ezagutzen, baina ermita oso zaharra denez, eta izena mantendu duenez, oso litekeena da irudia Ertarokoa izatea. Eraikinaz gain, barruan hauts-babesa geratzen da, flamenko estilokoa. San Martzial ermitan dagoenaren antzekoa da.

1997ko urriak 30n, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian balizko arkeologia gune moduan izendatu zuten.

Herri-sinismenak

Baziren Soraluzen usadio zaharrak ermita honekin lotuta.

"Aize-itxiak"^[7] zituzten umeak sendatzeko, aldare gainetik pasatzen ziren^[8]. Gero, kandela piztu behar zen eta limosna laga. Oso entzutetsua zen, eta urrutitik ekartzen zituzten amek beraien seme-alabak.

San Esteban egunean (abenduak 26) amek bere ume negartiak ekartzen zituzten ermitara; bertan errezatu eta kandela piztu era gero, umeak baretzen omen ziren, negarrak bukatuz.

Erreferentziak

↑ En Irure se celebró un festival taurino a mediados del siglo XII. J.L. Vicuña (El Correo 1981/01/03).
↑ GPAH, Eibar, 1013 liburua, 202 orria (1603)
↑ AHPO, Soraluze, 3693 liburua, 67 orria (1572).
↑ AHPO, Soraluze, 3696 liburua, 67 orria (1572).
↑ AHPO, Soraluze, 3693 liburua, 69 orria (1572).
↑ Soraluzeko Udalaren Akta liburua 1730.
↑ Haize-minak edo flatulentzia.
↑ El culto de dulía, protodulía, hiperdulía y latría en Gipuzkoa. Antxon Aguirre Sorondo. Boletin de la R.S.B.A.P. LIX 2003-2 (401-500 orr.) eta LX 2004-1 (51-120 orr.).

[1] En Irure se celebró un festival taurino a mediados del siglo XII. J.L. Vicuña (El Correo 1981/01/03).

[2] GPAH, Eibar, 1013 liburua, 202 orria (1603)

[3] AHPO, Soraluze, 3693 liburua, 67 orria (1572).

[4] AHPO, Soraluze, 3696 liburua, 67 orria (1572).

[5] AHPO, Soraluze, 3693 liburua, 69 orria (1572).

[6] Soraluzeko Udalaren Akta liburua 1730.

[7] Haize-minak edo flatulentzia.

[8] El culto de dulía, protodulía, hiperdulía y latría en Gipuzkoa. Antxon Aguirre Sorondo. Boletin de la R.S.B.A.P. LIX 2003-2 (401-500 orr.) eta LX 2004-1 (51-120 orr.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 {{Artelana (eu)
-  | izena    = San Martzial ermita
+  | izena    = San Esteban ermita
-  | irudia   = San_Martzial_ermita._Ikuspegi_orokorra_05.jpg
+  | irudia   = San_Esteban_ermita._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg
   | estiloa  =
-  | mendea   = XVI
+  | mendea   =
   | kokapena = [[Irure bailara (eu) | Irure bailara]]
   | mota     = Arkitektura
@@ 11. lerroa: / 11. lerroa: @@
 ''(handitzeko, sakatu gainean)''
 <gallery>
-    Fitxategi: San_Martzial_ermita._Ikuspegi_orokorra_01_(Indalecio_Ojanguren_1916).jpg ‎| Orokorra (Indalecio Ojanguren 1916)
+    San_Esteban_ermita_(Irure)._Ikuspegi_orokorra_01_(Indalecio_Ojanguren_1943).jpg | Ikuspegi orokorra <br> (Indalecio Ojanguren 1943)
-    Fitxategi: San_Martzial_ermita._Ikuspegi_orokorra_02_(Indalecio_Ojanguren_1916).jpg ‎| Orokorra (Indalecio Ojanguren 1916)
+    San_Esteban_ermita_(Irure)._Ikuspegi_orokorra_02_(Indalecio_Ojanguren_1943).jpg | Ikuspegi orokorra <br> (Indalecio Ojanguren 1943)
-    Fitxategi: San_Martzial_ermita._Ikuspegi_orokorra_03.jpg     ‎                       | Ikuspegi orokorra
+    San_Esteban_ermita._Ikuspegi_orokorra_02_(Kontrargi_2002).jpg ‎| Ikuspegi orokorra <br> (Kontrargi 2002)
-   Fitxategi: San_Martzial_ermita._Ikuspegi_orokorra_04.jpg                            ‎| Ikuspegi orokorra
+    San_Esteban_ermita._Ikuspegi_orokorra.jpg                     | Ikuspegi orokorra
-   Fitxategi: San_Martzial_ermita._Ikuspegi_orokorra_06_(1990).jpg                     ‎| Ikuspegi orokorra (1990)
+    San_Esteban_ermita._Erretaula_nagusia_01_(Kontrargi_2002).jpg ‎| Erretaula nagusia <br> (Kontrargi 2002)
-    Fitxategi: San_Martzial_ermita._Ikuspegi_orokorra_07_(1991).jpg                     ‎| Ikuspegi orokorra (1991)
+    San_Esteban_ermita._Erretaula_nagusia_02_(Kontrargi_2002).jpg ‎| Erretaula nagusia <br> (Kontrargi 2002)
-    Fitxategi: San_Martzial_ermita._Ikuspegi_orokorra_08_(1991).jpg                     ‎| Ikuspegi orokorra (1991)
+    San_Esteban_ermita._Erretaula_nagusia_03_(Kontrargi_2002).jpg ‎| Erretaula nagusia <br> (Kontrargi 2002)
-    Fitxategi: San_Martzial_ermita._Ikuspegi_orokorra_09_(1996).jpg                     ‎| Ikuspegi orokorra (1996)
+    San_Esteban_ermita._Leihoa_(Juan_Carlos_Astiazarán_1979).jpg  ‎| Leiho gotikoa <br> (J.C. Astiazarán 1979)
-    Fitxategi: San_Martzial_ermita._Ikuspegi_orokorra_10_(1996).jpg                     ‎| Sarrera (1996)
-    Fitxategi: San_Martzial_ermita._San_Martzial_irudia_01_(Arantza_Cuesta_Ezeiza).jpg     ‎| San Martzial
-   Fitxategi: San_Martzial_ermita._San_Emeterio_eta_San_Celedonio_erretaula_02_(1990).jpg | Erretaula (1990)
-   Fitxategi: San_Martzial_ermita._Aldare_nagusia_01_(1990).jpg            ‎               | Hauts-babesa
 </gallery>
 ==Kokapena==
-[https://www.google.es/maps/@43.176232,-2.418553,17z?hl=eu ''(Pantaila osoan ikusteko sakatu hemen)'']
+[https://www.google.es/maps/@43.187783,-2.437042,17z?hl=eu ''(Pantaila osoan ikusteko sakatu hemen)'']
-{{#display_map: 43.176232, -2.418553 |height=600 |zoom=17}}
+{{#display_map: 43.187783, -2.437042 |height=600 |zoom=18| type=earth}}
 ==Azalpena eta historia==
-San Estebani eskainitako ermita hau, “Irure-gaina” esaten zaion Eibarraldeko tontorreko laugune ederrean kokatuta dago. Gain hau, bere altueragatik eta Eibar, Elgoibar eta Soraluzeri gaina hartzen dietelako, kokapen estrategikoa izan da azken gerrateetan. 1936ko gerran esaterako, Gudaroste Errepublikarrak Irure eta Illordo baserri inguruetan kokatu zituen “Batallón Baracaldo”-ko soldaduak. Gerrate hartan, ermitaren aldare zati bat eta bertan jarrita zegoen patroia erre zuten. 40. hamarkadan, gerra bukatu eta urte batzuetara berritu zuten ermita auzokoek. 1979. urtean bere egoera kaxkarra zela eta, beste berriztu bat eman zioten.
+San Estebani eskainitako ermita hau, ''Iruregaña'' esaten zaion Eibarraldeko tontorreko laugune ederrean kokatuta dago, [[Irureko plaza (eu)|Irureko plazan]] hain zuzen.
-Ama Birginaren Zeruratze jaiaren ondorengo igandean ospatu izan dira Irureko jaiak, abuztuaren lehenengo egunetan. Azken urteotan ordea, auzoan jende gutxiago bizi delako edo, beheranzko bidea hartu dute eta 2003. urtetik ez da jairik antolatu.
+Ermitak oin-plano angeluzuzena du. Estilo erabat herrikoia, sarrerako ojiba-arkua da eraikuntza 1500. oste-osteko urteetan kokatzeko bideren bat ematen digun estilo-elementu bakarra.
+Gainaldearen egitura, teilape irekia egituratzen duten goiara-armadura xehea, garai berekoa da, baina hala ere, badu aldarearen gainean ''zerua'', hiru hormataleko hegazpe xume bat, gizaldi bat geroago mihiztatua.
+===Sorrera===
+XII mendean Don Celinos jaun nafarra, bertako erregearen hasarretu eta gero, Soraluzeko Irurera bidali zuten, Bizkaiako erregebideren zaindari. Bertan ezarri zen, bere jende, ganadu eta txakurrekin, orduko [[Komunikabideak. Aintzinako sarea (eu)#Zeharkako ardatza: Azitaingo eta Eibarko errege bidea |erregebide nagusi]] baten ondoan, Eibar eta Soraluzetik pasatzen Bizkaia eta Gipuzkoa lotzen zituena.
+Urte batzuk geroago Nafarroako errege bera bertara etorri zen, bisitan, eta zezenketak antolatu zituzten bere ohorez. Ordurako Don Celinos etxea eraikita izango zuen ([[Irure Hamengua baserria (eu)|Irure Hamenguaren]] beste izena ''Irure Zaharra'' da) eta, pentsatzekoa denez, alboan ermita edo kapera eraikiko zuen: San Esteban.
+===1936eko gerra===
+Gainean dagoen [[Illordogaña (eu)|Illordogaña]] tontorra kokapen estrategikoa izan da azken gerrateetan. 1936ko gerran Gudaroste Errepublikarrak Irureko plaza eta Illordo baserri inguruetan kokatu zituen ''Batallón Baracaldo''-ko soldaduak. Patroiaren irudia erre zuten, eta aldare zati bat ere.
+===Eraberritzeak===
+. hamarkadan, gerra bukatu eta urte batzuetara berritu zuten ermita auzokoek. Ordutik hona beste bi aldiz berriztu dute, aurretik 1980 urtean<ref>[[En Irure se celebró un festival taurino (eu)|En Irure se celebró un festival taurino a mediados del siglo XII]]. J.L. Vicuña (El Correo 1981/01/03).</ref> eta 2009 urtean gero. Azken honetan Gipuzkoako Aldundiak 8.000 eurotako dirulaguntza eman zuen.
+==Serorak eta serora-etxea==
+[[Serorak (eu)|Serora]] edo andere serora Europako zein Euskal Herriko lanbide erlijioso historikoa da. Beraien eginkizuna eliza, ermita, santutegi, ospital zein hilerriak zaintzea izaten zen, eta askotan bere gain hartzen zituzten apaizen eskumenetako asko.
+Erdi Aroan agertu ziren, parrokia eta eliz nagusien kasuan apaizen laguntzaile gisa, eta ermitetan arduradunak, beti bertako kofradien menpe. Bakarrik bizi ziren, bakoitza bere santutegi edo ermitaren alboan. Soraluzen bi ermita zaharrenetan egon ziren serorak: Irureko San Esteban ermitan eta Ezoziako santutegian.
+Irureko serora baten izena ezagutzen da, Magdalena de Ynsausti. Abizenari erreparatuz, ez zen oso urrutitik etorri: Iruren bertan dagoen [[Intxausti baserria (eu)|Intxausti]] baserritik segururena.
+urtean orduko serorak testamentuan eskatu zuen ''hiltzerakoan gorpuzkinak ermitaren ateraino eramateko, eta meza esateko Soraluzera jaitsi baino lehen''<ref>GPAH, Eibar, 1013 liburua, 202 orria (1603)</ref>.
+Irureko serora baten arabera, bere eginkizunak ''ermita garbitu, lanparak eta argiteria piztu, kanpaia ohi denean jo eta ermita zabaldu eta itxi''<ref>AHPO, Soraluze, 3693 liburua, 67 orria (1572). </ref>.
+Etxeak herriak edo elizak egiten bazuten ere, Irureko serora batek beretzako etxea egin zuen 1572 urtean, ermita ondoan. 1572 urtean ilobei eman zien etxe hau ''bere bizi guztirako bertan bizitzeko eskubidea'' gordetzen zuela<ref>AHPO, Soraluze, 3696 liburua, 67 orria (1572).</ref>; gainera, beretzat gorde zuen ''lihozko eta artilezkoa daukan arropa guztia, nahi duen moduan erabiltzeko''<ref>AHPO, Soraluze, 3693 liburua, 69 orria (1572).</ref>.
+Trentoko kontzilioak serorak (emakumeak) sakristauez (gizonak) ordezkatzeko agindu zuen, eta parrokietan bizkor egin zuten aldaketa. Ermitetan, berriz, askoz gehiago kostatu zen. Dena dela, 1730 urterako Iruren ez zen serorarik, eta Udalak alokatuta zeukan serorategia. Urte hartan bertako errenteroak, Francisco de Yraolabeitiak, ogi-labea egiteko baimena eskatu zion jabea zen Udalari<ref>Soraluzeko Udalaren Akta liburua 1730.</ref>.
 ==Artelanak==
-Ez ditu asko, baina ez dira nolanahikoak:
+San Estebanen irudia gerran erre zuten. Noizkoa zen ez dugu ezagutzen, baina ermita oso zaharra denez, eta izena mantendu duenez, oso litekeena da irudia Ertarokoa izatea.
-* [[San Martzial irudia (eu)|San Martzial irudia]], gotikoa.
+Eraikinaz gain, barruan [[San Esteban ermitaren hauts-babesa (eu)|hauts-babesa]] geratzen da, flamenko estilokoa. San Martzial ermitan dagoenaren antzekoa da.
-* [[San Emeterio eta San Celedonio erretaula (eu)|Emeterio eta Zeledonio Santuen erretaula]], platereskoa.
-* [[San Martzial ermitaren hauts-babesa (eu)|Hauts-babesa]], flamenko estilokoa.
+ko urriak 30n, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian balizko arkeologia gune moduan izendatu zuten.
+==Herri-sinismenak==
+Baziren Soraluzen usadio zaharrak ermita honekin lotuta.
+"Aize-itxiak"<ref>Haize-minak edo flatulentzia.</ref> zituzten umeak sendatzeko, aldare gainetik pasatzen ziren<ref>El culto de dulía, protodulía, hiperdulía y latría en Gipuzkoa. Antxon Aguirre Sorondo. Boletin de la R.S.B.A.P. LIX 2003-2 (401-500 orr.) eta LX 2004-1 (51-120 orr.).</ref>. Gero, kandela piztu behar zen eta limosna laga. Oso entzutetsua zen, eta urrutitik ekartzen zituzten amek beraien seme-alabak.
+San Esteban egunean (abenduak 26) amek bere ume negartiak ekartzen zituzten ermitara; bertan errezatu eta kandela piztu era gero, umeak baretzen omen ziren, negarrak bukatuz.
 ==Erreferentziak==
-* Artikulua: [[Karidadeko eguna (eu)| Karidadeko eguna (=Día de la Caridad)]] (1922)
-* Artikulua: [[Un retablo plateresco (eu)| Un retablo plateresco de los Santos Mártires en Ernizketa de Placencia]] (1979)
-* Artikulua: [[Caridades, cofradías y fiestas (eu)| Caridades, cofradías y fiestas. Los santos mártires Emeterio y Celedonio de Osintxu (Bergara) y de Soraluze-Placencia de las Armas [Gipuzkoa]]] (1988)
-* Artikulua: [[El culto de los mártires de Calahorra (eu)| El culto de los mártires de Calahorra en el País Vasco]] (2000)
-[[Kategoria:Arkitektura]]
+[[Kategoria: Arkitektura erlijiosoa]]
+[[Kategoria: Balizko arkeologia guneak]]