«Santa Maria la Real eliza (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    No edit summary
    No edit summary
    (2 erabiltzailek tartean egindako 43 berrikusketa ez dira erakusten)
    1. lerroa: 1. lerroa:
    {{Artelana (eu)
    {{Artelana (eu)
      | izena    = Santa María la Real
      | izena    = Santa María la Real
      | irudia  = Santa_Maria_la_Real_parrokia._Eliza_eta_elizataria.jpg
      | irudia  = Santa_Maria_la_Real_eliza._Ikuspegi_orokorra_(Eusko_Jaurlaritza).jpg
      | estiloa  = Gotikoa-Berpizkundea-Barrokoa
      | estiloa  = Gotikoa-Berpizkundea-Barrokoa
      | mendea  = XVI-XVIII
      | mendea  = XVI-XVIII
    31. lerroa: 31. lerroa:
       Santa_Maria_la_Real._Zeleta_bidetik_02_(Indalecio_Ojanguren).jpg      | Zeleta bidetik <br> (Indalecio Ojanguren)
       Santa_Maria_la_Real._Zeleta_bidetik_02_(Indalecio_Ojanguren).jpg      | Zeleta bidetik <br> (Indalecio Ojanguren)
       Santa_Maria_la_Real._Zeleta_bidetik_03_(Indalecio_Ojanguren).jpg      | Zeleta bidetik <br> (Indalecio Ojanguren)
       Santa_Maria_la_Real._Zeleta_bidetik_03_(Indalecio_Ojanguren).jpg      | Zeleta bidetik <br> (Indalecio Ojanguren)
      Estaziño_kalea._Parrokia_atzetik.jpg                                  | Estaziño kaletik
      Santa_Maria_la_Real_parrokia._Ikuspegi_orokorra_(Florencio_Josepf_Lamot_1756).jpg | Ikuspegi orokorra <br> (Florencio J. Lamot 1756)
    </gallery>
    </gallery>




    ==Barrualdeko irudiak==
    ==Barrualdeko irudiak==
    {| class="wikitable" style="margin:auto; text-align:left"
    |-
    | <youtube right width="800"> uvt2YwnRmcA </youtube> <br> Santa Maria la Real barrutik (NeBi AIR 2020)
    |}
    ''(handitzeko, sakatu gainean)''
    ''(handitzeko, sakatu gainean)''
    <gallery>
    <gallery>
    41. lerroa: 49. lerroa:
       Santa_Maria_la_Real_parrokia._Erretaula_(berritua).jpg | Erretaula berritua
       Santa_Maria_la_Real_parrokia._Erretaula_(berritua).jpg | Erretaula berritua
       Santa_Maria_la_Real._Gangak_argituta_(Rafael_Barrio_Goñi).jpg | Gangak argituta <br> (Rafael Barrio Goñi)
       Santa_Maria_la_Real._Gangak_argituta_(Rafael_Barrio_Goñi).jpg | Gangak argituta <br> (Rafael Barrio Goñi)
      Santa_Maria_la_Real._Gangak_(Juan_Carlos_Astiazarán_2017).jpg | Gangak korutik <br> (J.C. Astiazarán 2017)
       Santa_Maria_la_Real_parrokia._Korua_01.jpg            | Koruko arkua
       Santa_Maria_la_Real_parrokia._Korua_01.jpg            | Koruko arkua
       Santa_Maria_la_Real_parrokia._Korua_02.jpg            | Koruko arkua
       Santa_Maria_la_Real_parrokia._Korua_02.jpg            | Koruko arkua
    51. lerroa: 60. lerroa:
    </gallery>
    </gallery>


     
    ==Alboko kaperen irudiak==
    ==Alboko kaperak==
    ''(handitzeko, sakatu gainean)''
    ''(handitzeko, sakatu gainean)''
    <gallery>
    <gallery>
       Fitxategi: Santa_Maria_la_Real_parrokia._Dolorosa_erretaula._Arantza_Ezeiza_Cuesta.jpg | Dolorosaren kapera <br> (Arantza Ezeiza Cuesta)
       Santa_Maria_la_Real_parrokia._Dolorosa_erretaula._Arantza_Ezeiza_Cuesta.jpg | Dolorosaren kapera <br> (Arantza Ezeiza Cuesta)
       Fitxategi: Santa_Maria_la_Real_parrokia._Nazareno_erretaula._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | Nazarenoaren kapera <br> (Arantza Ezeiza Cuesta)
       Santa_Maria_la_Real_parrokia._Nazareno_erretaula._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | Nazarenoaren kapera <br> (Arantza Ezeiza Cuesta)
       Fitxategi: Santa_Maria_la_Real_parrokia._Animen_erretaula._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | Animen kapera <br> (Arantza Ezeiza Cuesta)
       Santa_Maria_la_Real_parrokia._Animen_erretaula._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | Animen kapera <br> (Arantza Ezeiza Cuesta)
       Fitxategi: Santa_Maria_la_Real._Santa_Barbara_erretaula_(Indalecio_Ojanguren_1953).jpg | Santa Barbararen kapera (1953) <br> (Indalecio Ojanguren)
       Santa_Maria_la_Real._Santa_Barbara_erretaula_(Indalecio_Ojanguren_1953).jpg | Santa Barbararen kapera (1953) <br> (Indalecio Ojanguren)
       Fitxategi: Santa_Maria_la_Real_parrokia._Santa_Barbara_erretaula._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | Santa Barbararen kapera <br> (Arantza Ezeiza Cuesta)
       Santa_Maria_la_Real_parrokia._Santa_Barbara_erretaula._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | Santa Barbararen kapera <br> (Arantza Ezeiza Cuesta)
       Fitxategi: Santa_Maria_la_Real_parrokia._Kalbarioa_erretaula._Arantza_Ezeiza_Cuesta.jpg | Kalbarioaren kapera <br> (Arantza Ezeiza Cuesta)
       Santa_Maria_la_Real_parrokia._Kalbarioa_erretaula._Arantza_Ezeiza_Cuesta.jpg | Kalbarioaren kapera <br> (Arantza Ezeiza Cuesta)
    </gallery>
    </gallery>


    [[Fitxategi: Santa_Maria_la_Real._Elizburu_kaletik_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | thumb | 400px | left | Elizburu kaleko profila (Xabier Barrutieta (2007)]]
    ==Azalpena==
    ==Azalpena==
    Gaur egun Soraluzen ezagutzen dugun Andre Maria Jasokundearen parrokia-eliza XVI. mendean hasi zen eraikitzen, eta atalez atal joan zen osatzen XVIII. mendera arte. Hori dela eta, gaurko elizak Moderno Aroan zehar jorratu ziren estilo desberdinak barnebiltzen ditu: gotiko gardun berantiarra, euskal gotikoa edo kolumnarioa, barrokoa eta neoklasikoa; horrek guztiak, ordea, ez du oztopatu gure garaietaraino heldu zaigun elizak batasun estetiko taxuzko eta ederra lortzea.
    Gaur egun Soraluzen ezagutzen dugun Andre Maria Jasokundearen parrokia-eliza XVI. mendean hasi zen eraikitzen, eta atalez atal joan zen osatzen XVIII. mendera arte. Hori dela eta, gaurko elizak Moderno Aroan zehar jorratu ziren estilo desberdinak barnebiltzen ditu: gotiko gardun berantiarra, euskal gotikoa edo kolumnarioa, barrokoa eta neoklasikoa; horrek guztiak, ordea, ez du oztopatu gure garaietaraino heldu zaigun elizak batasun estetiko taxuzko eta ederra lortzea.


    Santa María la Real eliza oin lauki zuzena duen tenplua da. Jatorriz habearte bakarra zuen, baina gero beste bi erantsi zitzaizkion. Presbiterioa, abside oktogonala duena, eraldatu egin dute, baina gurutze ganga okerdura makurrekikoa XVI. mendekoa da. Habeartearen lau atalek gurutze ganga konplexuak dituzte, hiruertzeko arkuekin eta nerbio makurrekin, lore irudiak osatzen dituztela. Hiru zutabe sortek osatzen dituzte euskarriak, presbiterioan harroina dutenak eta kapitalak gotikoak.
    ===Habearte edo nabe nagusia===
    Santa María la Real eliza oin lauki zuzeneko tenplua da. Jatorriz habearte bakarra zuen, gaur eguneko nabe nagusia, baina XVII mendean beste bi erantsi zitzaizkion.
     
    Presbiterioa, abside oktogonala duena, XVIII. mendean eraldatu egin zuten kamarina erantsiz; baina gurutze ganga okerdura makurrekikoa XVI. mendekoa da. Habeartearen lau atalek gurutze ganga konplexuak dituzte, hiruertzeko arkuekin eta nerbio makurrekin, lore irudiak osatzen dituztela. Hiru zutabe sortek osatzen dituzte euskarriak, presbiterioan harroina dutenak eta kapitelak gotikoak.


    Oinean koru bat du, dekorazio ederrez hornitutako karpanel arkuaren gainean; burdin landuko baranda bat du. Korupean, epistolaren aldean eta dorrearen azpian, bataio kapera zegoen, sarrera arku zorrotzekoa zuena.
    Oinean korua du, dekorazio ederrez hornitutako XVIII. mendeko karpanel arkuaren gainean; burdin landuko baranda bat du. Korupean, epistolaren aldean eta dorrearen azpian, bataio kapera zuen, sarrera arku zorrotzekoa zuena.


    Hutsarte gisa ditu ebanjelioaren oinetarako eta alderako sarbideak, goi koroan irekidura biribila eta leiho bat behealdean, ebanjelioaren aldeko lehenengo atalean leihoak eta baita epistolaren lehenengo hiruetan ere; nagusia bifora eder bat da, absidean dauden beste biren antzekoa, azken horiek, ordea, erretaulak ezkutuan uzten ditu. Leihoak beirategiekin daude apainduta.
    Hutsarte gisa ditu ebanjelioaren oinetarako eta alderako sarbideak, goi koroan irekidura biribila eta leiho bat behealdean, ebanjelioaren aldeko lehenengo atalean leihoak eta baita epistolaren lehenengo hiruetan ere. Absidean beste bi leiho gotiko bifora ditu, erretaulak ezkutuan uzten dituela.


    Habeartea ilun samarra da. Aldeetako habearteak puntu erdiko arkuen bidez lotzen dira habearte nagusiarekin, eta atal bakoitzean aldare bat dute estilo desberdinetako erretaulekin. Epistolaren habeartea gangekin estaltzen da, ebanjelioarena, aldiz, estalkia laua du, hezetasun arrasto ugarirekin.  
    nahiz eta leiho gutxi, txiki eta altuakizan, habeartea ez da oso iluna.


    Erretaula nagusia, tamaina handikoa, neoklasikoa da, karez egina, eta diseinua Ventura Rodríguezena du.
    [[Santa Maria la Real. Erretaula nagusia (eu)|Erretaula nagusia]], tamaina handikoa, neoklasikoa da, karez egina, eta diseinua Ventura Rodríguezena du.


    Barrualdean hormak zarpiaturik daude, eta agerian gelditzen da nerbioetako, arkuetako eta oinarrietako hareharria.
    Barrualdean hormak zarpiaturik daude, eta agerian gelditzen da nerbioetako, arkuetako eta oinarrietako hareharria.


    Kanpoaldetik elizak horma bularrak ditu, barrualdeko euskarriekin bat datotzenak, eta absidean sei horma bular handi ikus daitezke, absidearen pentagonoaren bost aldeak bereizten dituztenak. Aurretik aipatutako leihoez gainera, absidean gargola bat du, mota horretako bakarra, eta XVI. mendeaz geroztik (garai hartan oraindik erabiltzen ziren) gorde dena gotikoaren oroitzapen gisa.
    ===Kaperak===
    Albo bakoitzean elizak nabe bana du, hiruna kaperek osatuak. Edo, nahi bada, hiru kapera ditu alde bakoitzean, arkuen bidez lotuta. Kaperak eta nabe nagusia puntu erdiko arkuen bidez lotzen dira.
     
    Epistolaren habeartea (hegoaldekoa) gangekin estaltzen da. Ebanjelioarena (iparraldekoa), aldiz, XX mende erdialdetik hona estalkia laua du.
     
    <gallery mode="packed-hover" heights="200">
      Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_26_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Nazarenoaren kapera <br> (Xabier Barrutieta 2007)
      Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_27_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Zerbitzu gunea <br> (Xabier Barrutieta 2007)
      Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_19_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Sakristia <br> (Xabier Barrutieta 2007)
      Santa_Maria_la_Real_parrokia._Kalbarioa_erretaula._Arantza_Ezeiza_Cuesta.jpg | Kalbario erretaula <br> (Arantza Ezeiza Cuesta)
    </gallery>
     
    Epistolaren habearteko kaperak, oinetatik hasita:
    * Nazarenoaren kapera. XVIII. mendeko [[Nazareno erretaula (eu)|erretaula barrokoa]] du, [[Nazareno irudia (eu)|Nazarenoa]] eta Loiolako San Ignazioren irudiekin. Iñaki ''Itxasoi''k egindako eliz atariaren [[Eliz ataria. Zaharberritzea (eu)#Maketa|maketa]] bertan erakusten da.
    * Zerbitzu gunea. Gaur egun komunak, biltegi txiki bat eta [[Buztina (eu)|''Buztina'']] alderako atea daude. XX mendeko bigarren erdian [[Santa Barbara erretaula (eu)|Santa Barbarako]] kapera izan zen, eta aurretik sakristia.
    * Sakristia. Beirate handiz itxita dago, horietako bat zabaltzen dela elizkizunetan pantaila moduan erabiltzeko. Barruan XVII mendeko [[Kalbario erretaula (eu)|Kalbario]] erretaula gordetzen da, Vera Cruz kapera zen garaitik. Atzeko aldean goiko aretoetarako eskilara dago.
     
    <gallery mode="packed-hover" heights="200">
      Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_02_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Dolorosaren kapera <br> (Xabier Barrutieta 2007)
      Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_04_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Aitorpen kapera <br> (Xabier Barrutieta 2007)
      Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_18_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Sagrarioaren kapera <br> (Xabier Barrutieta 2007)
    </gallery>
     
    Ebanjelioaren habearteko kaperak, oinetatik hasita:
    * Dolorosaren kapera. XVIII. mendeko [[Dolorosa erretaula (eu)|erretaula barrokoa]] du, [[Dolorosa irudia (eu)|Dolorosa]] eta San Migelen irudiekin. Kapera honetan elizaren bigarren atea dago, ''ate txikia''.
    * Aitorpen kapera. Zurezko egitura handia dauka bertan, barruko esparrua aitorleku moduan erabiltzeko. Aurretik [[Animen erretaula (eu)|Animen]] kapera izan zen.
    * Sagrarioaren kapera. Azken zaharberritzean sagrarioa presbiteriotik hona ekarri zuten, marmol zurikoa. Aurretik Mirarietako Andramriaren kapera izan zen (''la Milagrosa'')
     
    [[Fitxategi: Santa_Maria_la_Real_parrokia._Hegoaldeko_kaperen_teilatua_(Juan_Carlos_Astiazarán_2020).jpg | thumb | left | 350px | Absidea kanpotik (J.C. Astiazarán 2020)]]
    ===Kanpoaldea===
    Kanpoaldetik elizak horma bularrak ditu, barrualdeko euskarriekin bat datotzenak, eta absidean lau horma bular handi ikus daitezke, absidearen hiru aldeak bereizten dituztenak. Aurretik aipatutako leihoez gainera, absidean gargola bat du, mota horretako bakarra, eta XVI. mendeaz geroztik (garai hartan oraindik erabiltzen ziren) gorde dena gotikoaren oroitzapen gisa.
     
    Kanpoaldean harriak kare harri eta ofitazko harlanduak dira; jatorrizkoak ez diren eraikuntzak harlangaitzezkoak dira; XX mendean erantsi zizkioten porlanezko zatiak atzera kendu zuten. Hormek harrizko erlaitzak dituzte. Dorreak, hegoaldeko eta mendebaldeko fatxaden angeluan dagoena, epai laukia du; goiko aldea oktogonala du eta kanpaietarako puntu erdiko hutsune bat du. Buruko kupulak lore handiak eta burdin landuko bola eta gurutzea du.


    Kanpoaldean harriak kare harri eta ofitazko harlanduak dira; jatorrizkoak ez diren eraikuntzak harlangaitzezkoak dira eta epistolaren aldetik erantsi diren zenbait aretoak hormigoizkoak. Hormek harrizko erlaitzak dituzte. Dorreak, hegoaldeko eta mendebaldeko fatxaden angeluan dagoena, epai laukia du; goiko aldea oktogonala du eta kanpaietarako puntu erdiko hutsune bat du. Buruan lore handiak eta burdin landuko bola eta gurutzea du kupulak.
    [[Fitxategi: Santa_Maria_la_Real_parrokia._Elizataria_01._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | thumb | right | 200px | Zutabe landuak (Arantza Cuesta Ezeiza)]]
    ===Eliz ataria===
    ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Eliz ataria (eu) | ''hemen'']].</small>


    Oinean atrioa du, iparraldeko fatxadan luzatzen dena, alde batez, eta bi sarbideak babesten ditu horrela: nagusia arku eraldatukoa eta bigarrena arku beheratua. Oinetako hormak bi leiho bikote pare ditu, ajimez gabeak, eta puntu erdiko arkuarekin.  
    Oinean atrioa du, iparraldeko fatxadan luzatzen dena, alde batez, eta bi sarbideak babesten ditu horrela: nagusia arku eraldatukoa eta bigarrena arku beheratua. Oinetako hormak hiru leiho bikote pare zituen, ajimez gabeak, eta puntu erdiko arkuarekin; bi bakarrik gordetzen dira, ate alboetakoak.


    Aipagarria da arkupea, oso ederra, zurezko egituran eraikia eta apaindurazko motiboen ugaritasun handiarekin dekoratutako piezekin. Modiloi moduko batean honela dio: 1666. Atari hau Pedro de Aldazabalek egin zuen. Atariaren kalitatea dela eta, Monumentu izendatu zuten.
    Aipagarria da [[Eliz ataria (eu)|ataria]], oso ederra, zurezko egituran eraikia eta apaindurazko motiboen ugaritasun handiarekin dekoratutako piezekin. Modiloi moduko batean honela dio: 1666. Atari hau Pedro de Aldazabalek egin zuen.


    Elizaren ataria kultur ondasun kalifikatu izendatuta dago, Eusko Jaurlaritzaren 1984ko uztailaren 17ko 265/1984 Dekretuaren bidez. 2011.ko maiatzak 26an, berriz, eliza sartu zuten Eusko Jaurlaritzaren behin-behineko inbentarioa.
    Eliz atariaren kalitatea dela eta, kultur ondasun kalifikatu izendatuta dago, Eusko Jaurlaritzaren 1984ko uztailaren 17ko 265/1984 Dekretuaren bidez. 2011.ko maiatzak 26an, berriz, eliza sartu zuten Eusko Jaurlaritzaren behin-behineko inbentarioa.




    ==Artelanak==
    ==Artelanak==
    Aipatutakoak eta gehiago ditu:
    Gorago aipatutakoak eta gehiago ditu.
    * [[San Joan Bateatzailea irudia (eu)|San Joan Bateatzailea irudia]], gotikoa
     
    * [[Eliz ataria (eu)|Eliz ataria]], berpizkunde/ barrokoa
    Erretaula gehienak gordetzen dira:
    * [[Bolizko gurutziltzatua (eu)|Bolizko gurutziltzatua]], barrokoa
    * [[Santa Maria la Real. Erretaula nagusia (eu)|Erretaula nagusia]], neoklasikoa
    * [[Kalbario erretaula (eu)|Kalbario erretaula]], barrokoa
    * [[Kalbario erretaula (eu)|Kalbario erretaula]], barrokoa
    * [[San Roke irudia (eu)|San Roke irudia]], barrokoa
    * [[San Blas irudia (eu)|San Blas irudia]], barrokoa
    * [[Santu irudia (eu)|Santu irudia]], barrokoa
    * [[Nazareno erretaula (eu)|Nazareno erretaula]], barroko-rokokoa
    * [[Nazareno erretaula (eu)|Nazareno erretaula]], barroko-rokokoa
    * [[Dolorosa erretaula (eu)|Dolorosa erretaula]], barroko-rokokoa
    * [[Dolorosa erretaula (eu)|Dolorosa erretaula]], barroko-rokokoa
    * [[Santa Maria la Real. Erretaula nagusia (eu)|Erretaula nagusia]], neoklasikoa
    * [[Animen erretaula (eu)|Animen erretaula]], neoklasikoa (desagertua)
    * [[Animen erretaula (eu)|Animen erretaula]], neoklasikoa
    * [[Santa Barbara erretaula (eu)|Santa Barbara erretaula]], XX mendekoa (desagertua)
    * [[Santa Barbara erretaula (eu)|Santa Barbara erretaula]], XX mendekoa
     
    Honetaz gain, santu irudiak ere gordetzen dira, baina denak ez Soraluzen:
    * [[Igokunde Andramaria irudia (eu) | Igokunde Andramaria]], barrokoa ([[Abadetxea (eu)|Abadetxeko]] kaperan)
    * [[San Roke irudia (eu)|San Roke irudia]], barrokoa (Elizbarrutiko biltegietan?)
    * [[San Blas irudia (eu)|San Blas irudia]], barrokoa
    * [[San Joan Bateatzailea irudia (eu)|San Joan Bateatzailea irudia]], gotikoa (Donostiako Eliz Museoan)
    * [[Santu irudia (eu)|Santu irudia]], barrokoa (Donostiako Eliz Museoan)
     
    Urrezko eta bolizko pieza txikiak ere baditu:
    * [[Bolizko gurutziltzatua (eu)|Bolizko gurutziltzatua]], barrokoa
    * [[Urregintza (eu)|Urregintza]], berpizkunde, barroko zein neoklasiko piezak
    * [[Urregintza (eu)|Urregintza]], berpizkunde, barroko zein neoklasiko piezak
    Azkenik, ezin ahaztu [[Eliz ataria (eu)|Eliz ataria]], berpizkunde/ barrokoa.




    111. lerroa: 166. lerroa:




    [[Fitxategi: Santa_Maria_la_Real_eliza._1606_urtean_(Juan_Carlos_Astiazarán_2021).jpg | thumb | 400px | right | Eliza 1606 urtean (J.C. Astiazarán 2021)]]
    ==Historia==
    ==Historia==
    Soraluzeko parrokiari buruzko lehen berriak herriari buruzko 1267ko dokumentu batekoak dira: agirian herri zaharrean ''monastegi'' bat zegoela eta bere patronatua Gaztelako Alfontso Jakintsu erregeak zeukala esaten da; urte horretan, erregeak Elgoibarko Olasotarren Etxeko Jaun zen Lopez de Ganboari eman baitzion.  
    ::<small>Gehiago jakitzeko, sakatu [[Santa Maria la Real eliza. Historia (eu) | ''hemen'']].</small>
     
    ===Aurreko eliza===
    Soraluzeko parrokiari buruzko lehen berriak herriari buruzko 1267ko dokumentu batekoak dira: agirian herri zaharrean ''monastegi'' bat zegoela eta bere patronatua Gaztelako Alfontso Jakintsu erregeak zeukala esaten da; urte horretan, erregeak Elgoibarko Olasotarren Etxeko Jauna zen Lopez de Ganboari eman baitzion.
     
    ===Elizaren eraikuntza===
    Gaur egungo eliza egiteko diseinua Pascual de Iturrizak aurkeztu zuen, 1541 urtean. Ordurako eraikitze lanak hasiak ziren, segururena hasierako elizaren kondarren gainean.
     
    Errekurtso ekonomikoak urriak zirela dirudi. 1540eko hamarkadako agiriek jasotzen dutenez inoiz eliztarrek edota maiordomoek maileguak eman zituzten lanak aurrera eramateko. Elizaren patroiak (Olasoko jauna zen Diego de Avendaño), berriz, ez zuen dirurik jarri nahi. Auzi luze baten ostean, 1612 urtean Kalagorriko apezpikuak eta Gipuzkoako korrejidoreak Diegoren kontrako epaia eman zuten, eta 30 urtez elizarik jasotzen zuen diruaren zari bat bueltatzeko behartu zuten.
     
    Korrejidorearen esku-hartzeari esker diru arazoak konpondu ziren. 1632erako eliza berria bukatuta zegoen. Erretaula nagusia ere sasoi honetakoa zen, eta organoa ere bazuen (1590).


    Gaur egungo tenpluaren eraikitze lanak XVI mendean hasiak dira (erdiko habeartea, absidea eta gangak), eta baliteke, gehienetan gerta ohi den bezala, hasierako elizaren kondarren gainean egotea.
    [[Fitxategi: Santa_Maria_la_Real_parrokia._Erretaula_(berritua).jpg | thumb | left | 250px | Erretaula berritua]]
    ===Zabaltze eta osatze lanak===
    Hurrengo mendean eliza osatu zuten: alboko kaperak (Juan de Esnaola Ybaiguren 1632), egurrezko [[Eliz ataria (eu)|elizataria]] (Antonio de Aziondo eta Pedro de Aldazabal 1666), kanpandorrea (Juan de Aranzeta, 1686) eta koru berria (Antonio de Anguiozar 1715).


    Ezaguna da 1532an Martin de Igarza maixuak traza bat burutu zuela eta urte batzuk geroago, Pascual de Iturriza, 1538tik 1544era bitartean eliza honetako lanekin erlazionaturik agertzen denak, beste traza bat eman zuela, 1541ean hain zuzen. Badirudi Kontzejuko partaideen artean eztabaidak izan zirela traza bat aukeratzeko orduan, azkenean ordea, Pascual de Iturrizarena hautatu zen ''Geometria artean maixu'' zelako.
    XVIII mendeko erdialdean bi kapera berriztu zituzten batera; sarreratik gertuenak, parez pare daudela: [[Nazareno erretaula (eu)| Nazarenoa] eta [[Dolorosa erretaula (eu)| Dolorosarena]]. Eta bietan rokoko erretaula ederrak jarri zituzten.


    Errekurtso ekonomikoak urriak zirela dirudi 1540eko hamarkadako dokumentu batzuen arabera eliztarrek konpromezua hartzen baitute elizako lanetarako dirua mailegatzeko. Beste dokumentu batzuen bitartez berriz, maiordomoek beren buruak maileguen zenbatekoa ordaintzera behartzen dituzte.
    Mende bukaeran, erretaula erre zela eta, Ventura Rodriguez arkitektoak diseinatutako [[Santa Maria la Real. Erretaula nagusia (eu)|erretaula neoklasikoa]] eraiki zuten, horretarako absideko horma zulatuz eta kamarina eginez, linterna eta guzti.


    Badirudi elizako patroiarekin ere, Olasotarren Etxeko Jauna eskuarki, arazoak izan zirela, ezagutzen bait da eliza eta Kontzejuaren ahalmen bat 1545ekoa, patroi horren kontra aktuazio judizial bat burutzeko.
    XIX mendean, berriz, eliz atariak kalte handiak jasan zituen, eta ia erdia berreraiki behar izan zuten.  


    Lau ataleko nabe bakar eta abside poligonaleko saloi-oinplanoko eliza da. Nabe nagusia gurutze-gangarekin estaltzen da. Lanak kapera nagusia edo absidetik hasi ziren, nabe nagusiarekin jarraituz. Murruak harlanduzkoak dira, kontrahormekin kanpotik. Gangaren euskarriak gotiko estiloan hasi bazuten ere, metro batetik gora estilo errenazentistan jarraitu zuten.
    1872 urtean organo berria ekarri zuten, Azpeitiako Aquilino Amezua-rena, bere garaiko organogilerik ospetsuena. Eta 1910ean berriz, organi hau ordeztu zuten, Bartzelonako José de Alberdirena ezarriz.


    Elizak nabe bakarra izan zuen, 1632an alboetako habearteak kaperak eraiki zituzten arte (Juan de Esnaola Ybaiguren). Eta 1686an dorrea eraikitzen hasi ziren (Juan de Aranzeta).  
    XIX mende bukaera eta XX mende hasieran epistola aldeko kaperen gainean aretoak eraikitzen joan ziren. Igotzeko eskilara Vera Cruz kaperaren atzekaldean zegoen.


    Korua eusten duen arku eskartzanoa, berriz, 1715. urtekoa da eta barrokoko estiloarekin landutako harearrizkoa da (Antonio de Anguiozar).  
    [[Fitxategi: Santa_Maria_la_Real_parrokia._Sakristiako_kajoneria._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | thumb | right | 300px | Sakristia. Kajoneria (Arantza Cuesta Ezeiza)]]
    ===1950ko hamarkadaren lanak===
    Gerraosteko susperraldi ekonomikoa hasi zenean, Santa Maria la Real elizan hainbat aldaketa eta hobekuntza egiteko aprobetxatu zuten.


    Zurezko atrioa edo elizataria 1666 urtean eraikia izan zen, Antonio de Aziondo Debako arotz-maixuaren trazari jarraituz. Bere piezen taila eta dekorazioa Pedro de Aldazabal, herriko tailistak, burutu zuen, eta badirudi hartutako obligazioak gainditu ere egin zituela. Elizatariaren burdinsarea Antonio Fernandez de Betolaza, Elgoibarko forjariak egina da.
    Eliza ondoan ''Soraluce'' zinema eraiki zuten, eta azpian sakristia antolatu. Sakristia zaharra libre zegoenez, bertan [[Santa Barbara erretaula (eu)|Santa Barbara]] kapera berria sortu zuten. Ondoan, dorre barrua antolatu zuten bataiategi berria eta korurako eskilara jartzeko.


    Gipuzkoako bakarra da oparo tailaturiko bere egurrezko estrukturak duen balioarengatik, eta pilare eta habeen lantzeari dagokionez parerik ez du eta.
    Barrutik ere elizaten itxura hobetu zuten, beti garaiko estiloa jarraituz: zorua terrazoz osatu zuten, aurreko sepulturak estaliz; erretaula nagusiko azpikaldean bi medailoi handi jarri zituzten, Jesusen eta Mariaren Bihotzak irudikatuz; eta, azkenik, berpizkunde garaiko [[Pulpitoa. San Andres (eu)|pulpitu zaharra]] kendu eta presbiterioan marmolezko bi jarri.


    1983 urtean eliz ataria konpondu zuten, egoera txarreko piezak eta latak ordezkatuz lehen eta ondoren erreteilatuz eta euriuren kanalizatuz.  
    ===Zaharberritzea===
    ::<small>Gehiago jakitzeko, sakatu [[Santa Maria la Real eliza. Zaharberritzea (eu) | ''hemen'']].</small>


    1999-2008 urteean artean zaharberritze lanak egin ziren elizan bertan, herriaren eta Gipuzkoako Aldundiaren laguntzaz. Lanaren deskribapena: ''Eliz estalkiaren zurezko egituraren sendatzea, egoera txarreko piezak eta latak ordezkatuz eta ondorengo erreteilatzea eta euriuren kanalizatzea, dorrea birgaitzea eta alde bateko nabearen estalkiaren zati bat berritzea eta kanpoko hormak iragazgaiztea eta drainatzea. Barrualdea egokitzea. Erretaulu nagusia eta albokoak zaharberritzea.''
    XX mende bukaeran Soraluzeko eliza oso egoera txarrean zegoen. Hainbat saio egin ondoren, azkenean eliza hiru fasetan zaharberritu zuten, batez ere arrazoi ekonomikoengatik. Eta larritasunak markatu zituen lehentasunak:
    * Lehengo fase batean (1983-1986) [[Santa Maria la Real eliza. Zaharberritzea. Eliz ataria (eu)|eliz ataria zaharberritu]] zuten, egoera txarreko piezak eta latak ordezkatuz lehen eta ondoren erreteilatuz eta euriurak kanalizatuz.
    * Bigarren fasean (1999-2002) [[Santa Maria la Real eliza. Zaharberritzea. Kanpoaldea (eu)|kanpoko aldeari ekin]] zioten: drenatze lanak, teilatuak eta dorrea batez ere.
    * Hirugarrenean (2003-2008), berriz, [[Santa Maria la Real eliza. Zaharberritzea. Barrualdea (eu)|barrualdea zaharberritu]] zuten.  


    ''(handitzeko, sakatu gainean)''
    <gallery mode="packed-hover" heights="150">
      Santa_Maria_la_Real_parrokia._Elizataria_01._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | Elizataria <br> (Arantza Cuesta Ezeiza)
      Santa_Maria_la_Real_parrokia._Hegoaldeko_kaperen_teilatua_(Juan_Carlos_Astiazarán_2020).jpg | Hegoaldeko kaperak <br> (J.C. Astiazarán 2020)
      Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_01_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg    | Barnealdeko proiektua <br> (Xabier Barrutieta 2007)
      Santa_María_la_Real._Zaharberritzea_05_(Juan_Carlos_Astiazarán).jpg    | Dorreko atea eta koruko arkua <br> (J.C. Astiazarán)
    </gallery>


    ==Artikuluak==
    ==Artikuluak==
    143. lerroa: 224. lerroa:
    * (2016) [[Soraluzeko arkitektura erlijiosoa: Parrokia (eu) | Soraluzeko arkitektura erlijiosoa: Parrokia-elizaren azterketa artistikoa]]. Ramon Leturiondo Altube
    * (2016) [[Soraluzeko arkitektura erlijiosoa: Parrokia (eu) | Soraluzeko arkitektura erlijiosoa: Parrokia-elizaren azterketa artistikoa]]. Ramon Leturiondo Altube


    [[Kategoria: Arkitektura]]
     
    ==Erreferentziak==
     
    [[Kategoria: Arkitektura erlijiosoa]]

    23:50, 24 urtarrila 2021(e)ko berrikuspena

    Santa María la Real
    Santa Maria la Real eliza. Ikuspegi orokorra (Eusko Jaurlaritza).jpg
    Estiloa Gotikoa-Berpizkundea-Barrokoa
    Mendea XVI-XVIII
    Kokapena Herrigune historikoa
    Mota Eraikina


    Ramon Leturiondo historialari soraluzetarraren hitzetan: Gaur egun Soraluzen ezagutzen dugun Andre Maria Jasokundearen parrokia-eliza XVI. mendean hasi zen eraikitzen, eta atalez atal joan zen osatzen XVIII mendera arte. Hori dela eta, gaurko elizak Moderno Aroan zehar jorratu ziren estilo desberdinak barnebiltzen ditu: gotiko gardun berantiarra, euskal gotikoa edo kolumnarioa, barrokoa eta neoklasikoa; horrek guztiak, ordea, ez du oztopatu gure garaietaraino heldu zaigun elizak batasun estetiko taxuzko eta ederra lortzea.


    Kanpo aldeko irudiak

    (handitzeko, sakatu gainean)


    Barrualdeko irudiak


    Santa Maria la Real barrutik (NeBi AIR 2020)


    (handitzeko, sakatu gainean)

    Alboko kaperen irudiak

    (handitzeko, sakatu gainean)


    Elizburu kaleko profila (Xabier Barrutieta (2007)

    Azalpena

    Gaur egun Soraluzen ezagutzen dugun Andre Maria Jasokundearen parrokia-eliza XVI. mendean hasi zen eraikitzen, eta atalez atal joan zen osatzen XVIII. mendera arte. Hori dela eta, gaurko elizak Moderno Aroan zehar jorratu ziren estilo desberdinak barnebiltzen ditu: gotiko gardun berantiarra, euskal gotikoa edo kolumnarioa, barrokoa eta neoklasikoa; horrek guztiak, ordea, ez du oztopatu gure garaietaraino heldu zaigun elizak batasun estetiko taxuzko eta ederra lortzea.

    Habearte edo nabe nagusia

    Santa María la Real eliza oin lauki zuzeneko tenplua da. Jatorriz habearte bakarra zuen, gaur eguneko nabe nagusia, baina XVII mendean beste bi erantsi zitzaizkion.

    Presbiterioa, abside oktogonala duena, XVIII. mendean eraldatu egin zuten kamarina erantsiz; baina gurutze ganga okerdura makurrekikoa XVI. mendekoa da. Habeartearen lau atalek gurutze ganga konplexuak dituzte, hiruertzeko arkuekin eta nerbio makurrekin, lore irudiak osatzen dituztela. Hiru zutabe sortek osatzen dituzte euskarriak, presbiterioan harroina dutenak eta kapitelak gotikoak.

    Oinean korua du, dekorazio ederrez hornitutako XVIII. mendeko karpanel arkuaren gainean; burdin landuko baranda bat du. Korupean, epistolaren aldean eta dorrearen azpian, bataio kapera zuen, sarrera arku zorrotzekoa zuena.

    Hutsarte gisa ditu ebanjelioaren oinetarako eta alderako sarbideak, goi koroan irekidura biribila eta leiho bat behealdean, ebanjelioaren aldeko lehenengo atalean leihoak eta baita epistolaren lehenengo hiruetan ere. Absidean beste bi leiho gotiko bifora ditu, erretaulak ezkutuan uzten dituela.

    nahiz eta leiho gutxi, txiki eta altuakizan, habeartea ez da oso iluna.

    Erretaula nagusia, tamaina handikoa, neoklasikoa da, karez egina, eta diseinua Ventura Rodríguezena du.

    Barrualdean hormak zarpiaturik daude, eta agerian gelditzen da nerbioetako, arkuetako eta oinarrietako hareharria.

    Kaperak

    Albo bakoitzean elizak nabe bana du, hiruna kaperek osatuak. Edo, nahi bada, hiru kapera ditu alde bakoitzean, arkuen bidez lotuta. Kaperak eta nabe nagusia puntu erdiko arkuen bidez lotzen dira.

    Epistolaren habeartea (hegoaldekoa) gangekin estaltzen da. Ebanjelioarena (iparraldekoa), aldiz, XX mende erdialdetik hona estalkia laua du.

    Epistolaren habearteko kaperak, oinetatik hasita:

    • Nazarenoaren kapera. XVIII. mendeko erretaula barrokoa du, Nazarenoa eta Loiolako San Ignazioren irudiekin. Iñaki Itxasoik egindako eliz atariaren maketa bertan erakusten da.
    • Zerbitzu gunea. Gaur egun komunak, biltegi txiki bat eta Buztina alderako atea daude. XX mendeko bigarren erdian Santa Barbarako kapera izan zen, eta aurretik sakristia.
    • Sakristia. Beirate handiz itxita dago, horietako bat zabaltzen dela elizkizunetan pantaila moduan erabiltzeko. Barruan XVII mendeko Kalbario erretaula gordetzen da, Vera Cruz kapera zen garaitik. Atzeko aldean goiko aretoetarako eskilara dago.

    Ebanjelioaren habearteko kaperak, oinetatik hasita:

    • Dolorosaren kapera. XVIII. mendeko erretaula barrokoa du, Dolorosa eta San Migelen irudiekin. Kapera honetan elizaren bigarren atea dago, ate txikia.
    • Aitorpen kapera. Zurezko egitura handia dauka bertan, barruko esparrua aitorleku moduan erabiltzeko. Aurretik Animen kapera izan zen.
    • Sagrarioaren kapera. Azken zaharberritzean sagrarioa presbiteriotik hona ekarri zuten, marmol zurikoa. Aurretik Mirarietako Andramriaren kapera izan zen (la Milagrosa)
    Absidea kanpotik (J.C. Astiazarán 2020)

    Kanpoaldea

    Kanpoaldetik elizak horma bularrak ditu, barrualdeko euskarriekin bat datotzenak, eta absidean lau horma bular handi ikus daitezke, absidearen hiru aldeak bereizten dituztenak. Aurretik aipatutako leihoez gainera, absidean gargola bat du, mota horretako bakarra, eta XVI. mendeaz geroztik (garai hartan oraindik erabiltzen ziren) gorde dena gotikoaren oroitzapen gisa.

    Kanpoaldean harriak kare harri eta ofitazko harlanduak dira; jatorrizkoak ez diren eraikuntzak harlangaitzezkoak dira; XX mendean erantsi zizkioten porlanezko zatiak atzera kendu zuten. Hormek harrizko erlaitzak dituzte. Dorreak, hegoaldeko eta mendebaldeko fatxaden angeluan dagoena, epai laukia du; goiko aldea oktogonala du eta kanpaietarako puntu erdiko hutsune bat du. Buruko kupulak lore handiak eta burdin landuko bola eta gurutzea du.

    Zutabe landuak (Arantza Cuesta Ezeiza)

    Eliz ataria

    Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

    Oinean atrioa du, iparraldeko fatxadan luzatzen dena, alde batez, eta bi sarbideak babesten ditu horrela: nagusia arku eraldatukoa eta bigarrena arku beheratua. Oinetako hormak hiru leiho bikote pare zituen, ajimez gabeak, eta puntu erdiko arkuarekin; bi bakarrik gordetzen dira, ate alboetakoak.

    Aipagarria da ataria, oso ederra, zurezko egituran eraikia eta apaindurazko motiboen ugaritasun handiarekin dekoratutako piezekin. Modiloi moduko batean honela dio: 1666. Atari hau Pedro de Aldazabalek egin zuen.

    Eliz atariaren kalitatea dela eta, kultur ondasun kalifikatu izendatuta dago, Eusko Jaurlaritzaren 1984ko uztailaren 17ko 265/1984 Dekretuaren bidez. 2011.ko maiatzak 26an, berriz, eliza sartu zuten Eusko Jaurlaritzaren behin-behineko inbentarioa.


    Artelanak

    Gorago aipatutakoak eta gehiago ditu.

    Erretaula gehienak gordetzen dira:

    Honetaz gain, santu irudiak ere gordetzen dira, baina denak ez Soraluzen:

    Urrezko eta bolizko pieza txikiak ere baditu:

    Azkenik, ezin ahaztu Eliz ataria, berpizkunde/ barrokoa.


    Kokapena

    (Pantaila osoan ikusteko sakatu hemen)

    Mapa kargatzen...


    Eliza 1606 urtean (J.C. Astiazarán 2021)

    Historia

    Gehiago jakitzeko, sakatu hemen.

    Aurreko eliza

    Soraluzeko parrokiari buruzko lehen berriak herriari buruzko 1267ko dokumentu batekoak dira: agirian herri zaharrean monastegi bat zegoela eta bere patronatua Gaztelako Alfontso Jakintsu erregeak zeukala esaten da; urte horretan, erregeak Elgoibarko Olasotarren Etxeko Jauna zen Lopez de Ganboari eman baitzion.

    Elizaren eraikuntza

    Gaur egungo eliza egiteko diseinua Pascual de Iturrizak aurkeztu zuen, 1541 urtean. Ordurako eraikitze lanak hasiak ziren, segururena hasierako elizaren kondarren gainean.

    Errekurtso ekonomikoak urriak zirela dirudi. 1540eko hamarkadako agiriek jasotzen dutenez inoiz eliztarrek edota maiordomoek maileguak eman zituzten lanak aurrera eramateko. Elizaren patroiak (Olasoko jauna zen Diego de Avendaño), berriz, ez zuen dirurik jarri nahi. Auzi luze baten ostean, 1612 urtean Kalagorriko apezpikuak eta Gipuzkoako korrejidoreak Diegoren kontrako epaia eman zuten, eta 30 urtez elizarik jasotzen zuen diruaren zari bat bueltatzeko behartu zuten.

    Korrejidorearen esku-hartzeari esker diru arazoak konpondu ziren. 1632erako eliza berria bukatuta zegoen. Erretaula nagusia ere sasoi honetakoa zen, eta organoa ere bazuen (1590).

    Erretaula berritua

    Zabaltze eta osatze lanak

    Hurrengo mendean eliza osatu zuten: alboko kaperak (Juan de Esnaola Ybaiguren 1632), egurrezko elizataria (Antonio de Aziondo eta Pedro de Aldazabal 1666), kanpandorrea (Juan de Aranzeta, 1686) eta koru berria (Antonio de Anguiozar 1715).

    XVIII mendeko erdialdean bi kapera berriztu zituzten batera; sarreratik gertuenak, parez pare daudela: [[Nazareno erretaula (eu)| Nazarenoa] eta Dolorosarena. Eta bietan rokoko erretaula ederrak jarri zituzten.

    Mende bukaeran, erretaula erre zela eta, Ventura Rodriguez arkitektoak diseinatutako erretaula neoklasikoa eraiki zuten, horretarako absideko horma zulatuz eta kamarina eginez, linterna eta guzti.

    XIX mendean, berriz, eliz atariak kalte handiak jasan zituen, eta ia erdia berreraiki behar izan zuten.

    1872 urtean organo berria ekarri zuten, Azpeitiako Aquilino Amezua-rena, bere garaiko organogilerik ospetsuena. Eta 1910ean berriz, organi hau ordeztu zuten, Bartzelonako José de Alberdirena ezarriz.

    XIX mende bukaera eta XX mende hasieran epistola aldeko kaperen gainean aretoak eraikitzen joan ziren. Igotzeko eskilara Vera Cruz kaperaren atzekaldean zegoen.

    Sakristia. Kajoneria (Arantza Cuesta Ezeiza)

    1950ko hamarkadaren lanak

    Gerraosteko susperraldi ekonomikoa hasi zenean, Santa Maria la Real elizan hainbat aldaketa eta hobekuntza egiteko aprobetxatu zuten.

    Eliza ondoan Soraluce zinema eraiki zuten, eta azpian sakristia antolatu. Sakristia zaharra libre zegoenez, bertan Santa Barbara kapera berria sortu zuten. Ondoan, dorre barrua antolatu zuten bataiategi berria eta korurako eskilara jartzeko.

    Barrutik ere elizaten itxura hobetu zuten, beti garaiko estiloa jarraituz: zorua terrazoz osatu zuten, aurreko sepulturak estaliz; erretaula nagusiko azpikaldean bi medailoi handi jarri zituzten, Jesusen eta Mariaren Bihotzak irudikatuz; eta, azkenik, berpizkunde garaiko pulpitu zaharra kendu eta presbiterioan marmolezko bi jarri.

    Zaharberritzea

    Gehiago jakitzeko, sakatu hemen.

    XX mende bukaeran Soraluzeko eliza oso egoera txarrean zegoen. Hainbat saio egin ondoren, azkenean eliza hiru fasetan zaharberritu zuten, batez ere arrazoi ekonomikoengatik. Eta larritasunak markatu zituen lehentasunak:

    • Lehengo fase batean (1983-1986) eliz ataria zaharberritu zuten, egoera txarreko piezak eta latak ordezkatuz lehen eta ondoren erreteilatuz eta euriurak kanalizatuz.
    • Bigarren fasean (1999-2002) kanpoko aldeari ekin zioten: drenatze lanak, teilatuak eta dorrea batez ere.
    • Hirugarrenean (2003-2008), berriz, barrualdea zaharberritu zuten.

    (handitzeko, sakatu gainean)

    Artikuluak


    Erreferentziak