«Soraluzeko Erret Lantegiak (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

19:07, 8 ekaina 2023(e)ko berrikuspena

Erregetxea (1804-1976)

Aurrekariak

XV mendeko bigarren zatian armagintza oso garatu zegoen Euskal Herrian. Lehen agiria Isabel la Católica-ren 1480ko Cédula Real-ean agertzen zaigu, hemengo armaginei deia eta eskaria eginez, armak behar zituela eta ahalik azkarren eta gehien egiteko aginduaz. Ordutik aurrera gero eta eskari gehiago etorri ziren.

Euskal Herriko zein partetan egiten ziren esaten ez bazen (maizenik ere, Gipuzkoa probintziako eta Bizkaia Jaurerriko lantegietan; hau da, en las fábricas de la provincia de Guipúzcoa y Señorío de Vizcaya), XVIgarren mendearen lehen erdian hasi ziren aipatzen Soraluze, Bergara, Eibar, Markina, Ermua, Elorrio eta Arrasate herriak suzko esku-armagintzan, eta Araba eta Tolosa arma-zurigintzan ere. Gainera, armagintzako maisutzat lehendabizikoz agertzen dena plaentziatarra da, Juan de Churruca, maestro armero, 156lean.

Uribarri dorrea (Oscar Pérez 2017)

Ordura arte arma lantegia edo fábrica de armas esaten zena, herri horietan sakabanaturik ziren lantegi ttipiak besterik etziren. Elkar-lanean ari ziren lau gremiotan bildurik, bakoitzak bere espezialitate bereziak zituzten.

Elkar-lan honen ugaritze eta zabaltasunak antolakizun berriak eskatzen zituen. XVI mende hasieran orduko erregeak arduradunak izendatu zituen armak eskatu, kontratatu eta erosteko. Lan asko zutenez, 1.542 urtean agertzen da Francisco de Roxas izeneko artilleria kapitana Soraluzen bizi zela^[1].

Eta urte batzuk geroago, 1.558an hain zuzen, Pedro Gonçalez de Escalante ikuskatzaileak Errabaleko Uribarriko dorretxearen goiko solairuak alokatu zituen, armak aztertu eta gordetzeko, modu honetan Soraluzeko Erret Lantegiak sortuz^[2]. Uribarriko dorretxe hau Juan García de Uribarri jaunak eraiki zuen, XVI mendearen hasieran. Arrasatearra jaiotzez eta, Soraluzeko eskribaua izateaz gain, industri eta komertzio gizona izan zen.

Beste egile batzuren arabera, Hernando de Aguirre izan zen harrera eta aztertze gune hau 1.568 urtean sortu zuena; hau da, hamar urte geroago^[3].

Soraluzeko Suzko Arma Eramangarrien Lantegia

XVI. mendeko bigarren erdian ere Soraluzeko armagileek hainbat eta hainbat arma saldu zizkioten Gaztelako erregeari, baina konkurrentzia gogorra zeukaten, batez ere Lombardiako BresciakoaAipamen errorea: Closing </ref> missing for <ref> tag.

Barne funtzionamendua arautu ostean (eskaeren banaketa, barne lojistika, gastuen eta irabazien banaketa...) ekoizpena erregeari eskaini zioten eta, orain arte egin zen moduan, bezeroak (erregeak) bialdutako ikuskari, aztertzaile, intendente eta zuzendaria onartzeko prest agertu ziren.

Helburua garbia zen, bezeroa bereganatzea eta eskaerak bermatzeaz gain, handitzea. Honen ordez, erregeari eskainitakoak haintzakotzat hartzekoak ziren: kalitatea (Arrasateko altxzairua oso oso ona zen), lantegi berriaren kudeaketan parte hartzera eta lojistika erraztua (dirua aurreratu, armak ikuskatu eta eraman).

Lantegi berria Soraluzeko armagileek sortu bazuten ere, hurrengo urteetan inguruko armagileeak ere batu ziren haren itzalpean.

Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak

Sorrera

Urte berean (1573) Felipe II.ak eskaintza onartu, eta Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak^[4] maila aitortu zien.

Halaxe, Soraluze armak aztertu, probatu eta bidaltzeko gune gisa eratu zen, erregearen arma eskaera ia guztiak biltzen zituela.

Sortu eta hiru urte geroago (1576), Felipe II.ak Lope de Elío nafarra izendatu zuen arma ikuskari berria. Hurrengo hogei urtetan (1576-1595) Lope de Elío honek Soraluzeko Erret Lantegiaren jarduera garatu eta finkatu zuen.

Antolakuntza

Soraluzetarrek sortutako Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegia eta Felipe II. onartutako Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak txanpon bereko bi aldeak ziren.

Soraluzetarren eskuetan zeuden ekoizpena eta barne-lojistika. Hau da, Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegiak armagile eta gremio guztiak hartzen zituen azpian.

Bezeroaren (Estatuaren) eskuetan, berriz, kontratuak, kalitate ikuskaritza, kanpo-lojistika eta ordainketak geratzen ziren, Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak kudeatzen zituela. Azken erakunde honek oso langile gutxi zituen: superintendente edo ikuskaria (zuzendaria), diruzaina, ordaintzailea (hau Gortean zegoen), arma maiordomoa (armak jaso eta eman zituenak), ofizial nagusia bere lau aztertzaileekin eta, azkenik, biltegiak zaintzen zituen alguazila.

Erregetxeak

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

Erregetxe zaharra 1.751 urtean. Eskuman, Uribarri dorrea (Oscar Pérez 2017)

Erregearen biltegia (Florencio Joseph Lamot 1756)

Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak egoitza behar zuenez, Errabaleko Uribarri dorretxea erabili zuten, bertan arma biltegiak zirelako. Errege-gizonek (errege ministroak edo ministros reales, orduko hizkeran) ere bertan bizi ziren.

Errege-etxe honetan ez zen armarik egiten, biltegi ofiziala zen. Funtzionarioek armen eskaerak banatzen zituzten inguruko armagileen artean. Lana bukatu eta gero, armagileek bertara eramaten zituzten, arterketa pasatzeko. Produktua onartuta, bertan gordetzen zen behar zen lekuetara bialdu baino lehen. Bidalketa hau gurdiz egiten zen, Alzolaraino. Hemendik Debaraino alatan jeisten zen (gabarra modukoak ziren) eta hortik aurrera itsasoz.

Artikuluak eta aipamenak

(1973) Plaentziako fabrikaren laurehun urteburuan. Juan San Martin

Erreferentziak

↑ Fiel estante en la villa de Plazenzia.
↑ Soraluze. Monografía histórica. Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993).
↑ La industria armera nacional 1830-1940. Fábricas, privilegios, patentes y marcas. Juan L. Calvó 1997.
↑ Reales Fábricas de Armas de Guipúzcoa y Vizcaya.

[1] Fiel estante en la villa de Plazenzia.

[2] Soraluze. Monografía histórica. Ramiro Larrañaga (Soraluzeko Udala 1993).

[3] La industria armera nacional 1830-1940. Fábricas, privilegios, patentes y marcas. Juan L. Calvó 1997.

[4] Reales Fábricas de Armas de Guipúzcoa y Vizcaya.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ 31. lerroa: / 31. lerroa: @@
 Urte berean (1573) Felipe II.ak eskaintza onartu, eta ''Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak''<ref>''Reales Fábricas de Armas de Guipúzcoa y Vizcaya''.</ref> maila aitortu zien.
-Hiru urte geroago (1576), Felipe II.ak [[Lope de Elío (eu)|Lope de Elío]] nafarra izendatu zuen arma ikuskatzailea berria. Hurrengo hogei urtetan (1576-1595) honek Soraluzeko Erret Lantegiaren jarduera garatu eta finkatu zuen.
+Halaxe, Soraluze armak aztertu, probatu eta bidaltzeko gune gisa eratu zen, erregearen arma eskaera ia guztiak biltzen zituela.
+Sortu eta hiru urte geroago (1576), Felipe II.ak [[Lope de Elío (eu)|Lope de Elío]] nafarra izendatu zuen arma ikuskari berria. Hurrengo hogei urtetan (1576-1595) Lope de Elío honek Soraluzeko Erret Lantegiaren jarduera garatu eta finkatu zuen.
 ===Antolakuntza===
 Soraluzetarrek sortutako ''Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegia'' eta Felipe II. onartutako ''Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak'' txanpon bereko bi aldeak ziren.
-Soraluzetarren eskuetan zeuden ekoizpena eta barne-lojistika. ''Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegia''k armagile eta gremio guztiak hartzen zituen azpian.
+Soraluzetarren eskuetan zeuden ekoizpena eta barne-lojistika. Hau da, ''Soraluze hiribilduko gerrarako arma zurien eta suzko arma eramangarrien lantegia''k armagile eta gremio guztiak hartzen zituen azpian.
-Bezeroaren (Estatuaren) eskuetan, berriz, kontratuak, kalitate ikuskaritza, kanpo-lojistika eta ordainketak. Horregatik oso langile gutxi zituen: superintendente edo ikuskaria (zuzendaria), diruzaina, ordaintzailea (hau Gortean zegoen), arma maiordomoa (armak jaso eta eman zituenak), ofizial nagusia bere lau aztertzaileekin eta, azkenik, biltegiak zaintzen zituen alguazila.
+Bezeroaren (Estatuaren) eskuetan, berriz, kontratuak, kalitate ikuskaritza, kanpo-lojistika eta ordainketak geratzen ziren, ''Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak'' kudeatzen zituela. Azken erakunde honek oso langile gutxi zituen: superintendente edo ikuskaria (zuzendaria), diruzaina, ordaintzailea (hau Gortean zegoen), arma maiordomoa (armak jaso eta eman zituenak), ofizial nagusia bere lau aztertzaileekin eta, azkenik, biltegiak zaintzen zituen alguazila.
 ===Erregetxeak===
-::<small>Gehiago jakiteko, sakatu '''[[Erret Lantegiak Soraluzen(eu) | '''hemen''']].</small>
+::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Erret Lantegiak Soraluzen(eu) | ''hemen'']].</small>
 [[Fitxategi: Erregetxe_zaharra._Ikuspegi_orokorra_02_(Oscar_Pérez_2017).jpg | thumb | center | 800px | Erregetxe zaharra 1.751 urtean. Eskuman, Uribarri dorrea (Oscar Pérez 2017)]]
-==Lehen Erret Lantegia==
 [[Fitxategi: Erregearen_biltegia_(Florencio_Joseph_Lamot_1756).jpg | thumb | right | 200px | Erregearen biltegia (Florencio Joseph Lamot 1756)]]
-::<small>''Sarrera nagusia:''</small> [[Erregetxe zaharra (eu)]]
-Armagintza hartzen ari zen garrantziaz jabeturik, armagintzan ari ziren guztiak beren borondatez bildurik, elkargo finkatuago bat erabaki zuten eta Felipe II.aren garaian hemendik sortu zen, 1.573 urtean, ''Fábrica de armas portátiles de fuego y blancas de guerra de la villa de Placencia'' izenekoa.
-Halaxe, Soraluze armak aztertu, probatu eta bidaltzeko gune gisa eratu zen. Hartarako Errabaleko Uribarri dorretxea erabili zuten, bertan errege-gizonek (''errege ministroak'' edo ''ministros reales'', orduko hizkeran), bizitokia zutelarik.
+''Gipuzkoa eta Bizkaiako Erret Arma Lantegiak'' egoitza behar zuenez, Errabaleko [[Uribarri dorretxea (eu)|Uribarri]] dorretxea erabili zuten, bertan arma biltegiak zirelako. Errege-gizonek (''errege ministroak'' edo ''ministros reales'', orduko hizkeran) ere bertan bizi ziren.
 Errege-etxe honetan ez zen armarik egiten, biltegi ''ofiziala'' zen. Funtzionarioek armen eskaerak banatzen zituzten inguruko armagileen artean. Lana bukatu eta gero, armagileek bertara eramaten zituzten, arterketa pasatzeko. Produktua onartuta, bertan gordetzen zen behar zen lekuetara bialdu baino lehen. Bidalketa hau gurdiz egiten zen, Alzolaraino. Hemendik Debaraino alatan jeisten zen (gabarra modukoak ziren) eta hortik aurrera itsasoz.
-Uribarriko dorretxea 1.622 urtean erre bazen ere, berritu eta handitu zuten. Berez, 1.751 urtean Iñigo Espadak egindako grabatuei<ref>[http://www.ingeba.org/simancas/soraluze/20065AGS112.pdf Planos ichonographios y ortographios d la casa y almacenes que S M tiene en sus Rs Fs d armas d fuego en Plazencia de Guipuscoa]</ref> kasu eginez, argi ikusten da jatorrizko Uribarri dorretxea, eta nola handitu zuten hegoalderuntz bi alditan. Bukatu zenean eraikinak oso orube estu eta luzea hartzen zuen, mendia eta erreka artekoa, Iñigo Espadaren planoak erakusten duenez.
-''(handitzeko, sakatu gainean)''
-<gallery>
-   Erregetxea._3D_bideoa_02_(Oscar_Pérez_2016).jpg | [https://www.youtube.com/watch?v=5d0AO2b0QWA Erregetxea zerutik 3Dtan (bideoa)]  <br> (Óscar Pérez 2016)
-   Erregetxea._3D_bideoa_01_(Oscar_Pérez_2015).jpg | [https://www.youtube.com/watch?v=Y_ZE2WZUJqw Erregetxea gertutik 3Dtan (bideoa)] <br> (Óscar Pérez 2015)
-   Erregetxea._Plaza_Zaharra_aldeko_etxaurrea_01_(Soraluzeko_Udala_1969).jpg | Plaza zaharretik <br>(Soraluzeko Udala 1969)
-   Kaleak._Plaza_zaharra_01_(Indalecio_Ojanguren).jpg | Plaza zaharra eta Erregetxea <br> (Indalecio Ojanguren)
-   Erregetxea._Etxaburueta_kaleko_aldea.jpg        | Etxaburueta kaleko aldea
-</gallery>