«Teknologia: argi-mukizko giltza (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
|||
| 23. lerroa: | 23. lerroa: | ||
[[Fitxategi: Arcabuza._S_giltza_(Amo_del_Castillo).jpg | thumb | left | 200px | S giltza]] | [[Fitxategi: Arcabuza._S_giltza_(Amo_del_Castillo).jpg | thumb | left | 200px | S giltza]] | ||
==S giltza== | ==S giltza== | ||
Lehengo argi-mukizko giltzak XV mendean sortu ziren eta oso mekanismo erreza zuten: S formadun palanka bat, kutxan ondo lotuta, eta goiko aldean argi-mukia lotzen zen. Nahikoa zen argi-muki hau piztu (beste argi-muki batekin), armaren kutxa aurpegiaren kontra jarri, ondo destatu eta palankari gora eragin: argi-mukia behera etorriko zen, ''belarrira'', polbora piztuz. | Lehengo argi-mukizko giltzak XV mendean sortu ziren eta oso mekanismo erreza zuten: S formadun palanka bat<ref>S formaduna, suge edo "sierpe" forma zuena, hortik izena.<ref>, kutxan ondo lotuta, eta goiko aldean argi-mukia lotzen zen. Nahikoa zen argi-muki hau piztu (beste argi-muki batekin), armaren kutxa aurpegiaren kontra jarri, ondo destatu eta palankari gora eragin: argi-mukia behera etorriko zen, ''belarrira'', polbora piztuz. | ||
Hori bai, atzerako indarrez aurpegiak ondo minduta geratzen ziren. Gainera, hurrengo tiroa prestatzeko giltza eskuz atzeratu behar zen. | Modu honetan tiro egiterakoan arma bi eskuez heldu zitekeen, aurpegi aurrean, jomuga ondo apuntatzen. Hori bai, atzerako indarrez aurpegiak ondo minduta geratzen ziren. Gainera, hurrengo tiroa prestatzeko giltza eskuz atzeratu behar zen. | ||
[[Fitxategi: Argi-mukizko_giltza_(Alemania).jpg | thumb | right | 200px | Almetxa]] | [[Fitxategi: Argi-mukizko_giltza_(Alemania).jpg | thumb | right | 200px | Almetxa]] | ||
==Almetxa== | ==Almetxa== | ||
Batzutan argi-mukia ez zen belarrira ondo heltzen, edo sua ez zen behar modutan belarritik sartzen. | Batzutan argi-mukia ez zen belarrira ondo heltzen, edo sua ez zen behar modutan belarritik sartzen. | ||
17:32, 5 apirila 2024(e)ko berrikuspena
Argi-mukizko giltza teknologia Arkabuz guztiek erabilera ia berbera dute; hau da, piztutako argi-mukia belarrira edo almetxara giltza baten bidez eraman, bertako polbora mehea pizteko eta tiroa egiteko.
Aldatzen dena giltza da. Beti argi-mukizko giltza izanda, gutxienez hiru sistema erabili ziren: S giltza, serpentina eta katua.
Teknologiaren beharra
- Sarrera nagusia: Eskuzko trumoiak (eu)
Argi-mukizko giltza sortu baino lehen, sua eskuz ezartzen zen armaren belarrian.
Sistema honekin bi soldadu behar ziren tiro egiteko: bata arma eusteko eta destatzeko[1], eta bigarrena piztutako argi-mukia eskuz belarrira eramateko. Soldadu bakar batek ezin zuen aldi berean polbora piztu eta arma ondo destatu; beraz, tiro egin behar zuen etsaiarengandik oso gertu, horrek dakarren arriskuarekin.
Horregatik giltzak sortu ziren; hau da, sua armaren belarrira eramateko mekanismoak.
Lehenak argi-mukizko giltzak ziren. mekanismoaren punta batean piztutako argi-muki zatia zuten eta, soldaduaren mugimendu errez batekin, mekanismoak sua armaren belarriraino eramaten zuen, bertako polbora lehertuz. Modu honetan soldadu bakar batek arma destatu eta, begiratu gabe, tiro egin zezakeen.
.jpg)
"Hagaxka" sistema
Arma eramagarriekin tiro egiteko, argi-mukia piztu eta armaren sutegira eraman behar zen, polborari sua emateko. Hasiera batean, argi-mukia hagaxka baten puntan egoten zen, eta honen bidez sutegira hurbildu.
Bi eskuak beharrezkoak zirenez (bata arma eusteko, eta bigarrena hagazka hurbiltzeko) ezin zen ondo apuntatu. Alboko irudian (Melchor Fieselen margolariak 1533.ean egindako Alexiako setioa) urdinez jantzitako arkabuzaria ikus daiteke, hagaxka hurbiltzen eta arma sorbaldara eraman gabe tiro egiten.
.jpg)
S giltza
Lehengo argi-mukizko giltzak XV mendean sortu ziren eta oso mekanismo erreza zuten: S formadun palanka batAipamen errorea: Closing </ref> missing for <ref> tag asmatu zen.
Gainera, mekanismo osoa kutxa barruan gordetzen zen, modu honetan ez zela zikintzen ezta bustitzen. Kanpotik bakarrik almetxa eta palanka luze bat ikusten ziren.
Palanka hori sakatuta, beste baten bidez argi-mukia behera ekartzen zuen, polbora piztuz; eta malguki laua zuenez, lehen palanka askatzerakoan malgukiak mekanismo osoa atzera ekartzen zuen, argi-mukia gora eramaten.
Serpentina giltzetan belarriaren ondoan almetxa agertzen zen, bertan polbora mehea jartzen zela. Modu honetan sua belarritik kainoi barrura sartzen zen, bertako polbora piztuz.
Katua
Serpentina giltzaren ostean katua asmatu zen. Mekanismo osoa kutxa barruan izkutatu zen, eta aurreko aldean katua izeneko pieza txikia erantsi zitzaion, palankari eragiteko.
Erabilera
Argi-mukizko giltzak arma luzetan erabili ziren, arkabuzetan eta mosketeetan hain zuzen; eta inoiz pistoletan ere.
Sistemak zituen arazoak gainditzeko asmoz errobera giltza zortu zen, baina ez zuen arrakasta handirik ezagutu, arazo berriak berarekin zekarren eta.
Txispa giltzak, XVI. mende bigarren erdian asmatua, aurreko sistemak ordezkatu zituen, baina ez luxuzko armetan.
.jpg)
.jpg)
Esate baterako, Madrilgo Erret Jauregiko Armategian arkabuza gordetzen da, armagile milandarrek Eugin (Nafarroa) egindakoa 1610-1620 inguruan, eta Felipe IV. erregeari oparitutakoa. Argi-mukizkoa da, alderantzizko serpentina duena.
Erreferentziak
- Castra in Lusitania. Los mortíferos arcabuces. Amo del Castillo.
- ↑ Apuntatu.