«Teknologia: errobera giltza (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

18:14, 5 apirila 2024(e)ko berrikuspena

Errobera giltzak argi-mukia desagertarazi zuen, silex edo agata harriak jartzen bere ordez.

Errobera-mosketea

Teknologiaren beharra

Errobera-pistola (XVII mendea)

Argi-mukizko armak lehertzeko arrisku handia zuten. Gainera, argi-mukia beti piztuta izan behar zuten, eta erretzerakoan usain handia botatzen zuenez, ustegabeko erasoak ezinezkoak ziren; gainera, euria ari zenean edota umeltasun handiko egunetan argi-mukia piztea ia ezinezkoa zen.

Horretarako, armaren almetxa hobetu zuten, behin kargatuta ezin zela zabaldu tiroa bota barik. Leonardo da Vinci asmatzaileak, bere Codex Atlanticus liburuan, erroberadun arma baten mekanismoa azaltzen du.

Errobera-giltza pistolentzat (1730)

Errobera giltza

Dena dela, 1517. urtean Keifus izeneko erlojugileak errobera sistema asmatu zuen Alemanian, txinpartak sortzeko edozein eguraldiarekin.

Sistema Europa guztian zabaldu zen, eta Soraluzera ere heldu zen. 1590 urtean Gregorio de Hernizketa armagilea hil zeneko ondasun zerrenda egin zutenean, bertan agertzen da ...errobera giltza zahar bat...^[1].

Sistema

Altzairuzko errobera hortzaduna zen, harria (silexa edo agata) zuen itsatsita, eta erloju baten moduko malgukiari lotuta zegoen.

Giltza batekin malgukia tenkatzen zen eta, katua sakatzerakoan, malgukia askatzen zen, errobera birarazten eta harriak txinpartak sortzen zituen, almetxako polbora pizteko.

Antzeko sistema asko sortu ziren, aldaera txikiekin: Bresciako giltza, Frantziako giltza, Portugaleko giltza, Ripolleko giltza, Tschinkeko giltza...

Abantailak

Sistema honekin posible izan zen arropa azpian armak eramatea, izkutatuta.

Gainera, zalditeriarentzat oso arma egokia zen: zaldunak, esku batekin zaldiaren aho-uhalak eusten zituen bitartean, bestearekin tiroa egin zezakeen. Hopni esker, Carlos V. enperadoreren zaldun beltzek^[2] eraso sistema sofistikatua asmatu zuten: behin eta berriz etsaien aurka bizkor hurbildu, tiroa egin eta atzera arma berriro prestatzeko; benetako gurpil zoroa.

Dena dela, sistemak ez zuen arrakasta handirik izan, arrazoi askorengatik. Alde batetik, garestia zen; mekanismoa oso konplexua zuen, eta armagile oso trebeak behar ziren eraikitzeko; erabilera oso motela zuen (argi-mukizko sistemaren bi minutuak baino gehihiago behar zuen); eta, azkenik, mantentze-lan arduratsuak eskatzen zituen.

Arazo hauek oinoezkoentzat handiak baziren (mosketeak), zaldunentzat askoz handiagoak (pistoladunak).

Errobera-giltza

Erabilera

Errobera giltzak mosketeetan eta pistolatan erabili ziren, batez ere XVII mendean.

1566. urtean, esate baterako, Veneziako enbaxadoreak idatzi zuen Maximiliano II enperadoreak egundoko gudarostea bildu zuela turkoen aurka. Eta bertan 22.000 zaldun zeudela sajoien moduan arkabuztxoez^[3] armatuta" eta, bakoitzak laupabost arma zeramanez, denon artean 100.000 tiro egin zezaketela, armak atzera kargatu behar arte^[4].

Txispa giltzak baztertu zuen errobera giltza, baina ez luxuzko ehiza armetatik; oraindik XVIII mendean errobera giltzak asko erabili izan ziren, batez ere Europa erdialdean. Azkenak XIX mende hasierakoak dira.

Erreferentziak

Castra in Lusitania. Y los mosquetes aún más letales. Amo del Castillo.
Inventario de bienes de un armero. Ramiro Larrañaga (Eusko Ikaskuntza 1988)

↑ ...una llave de rueda bieja... (sic)
↑ Zaldun beltzak edo Schwartze reiter-ak. Armadura beltza jantzita, ezpata, sastagaia eta bi pistola erabiltzen zituzten, azken hauek errobera giltzadunak.
↑ Archibusetti.
↑ Tercios de Flandes: Pistolas / arcabuces-arcabucejos (Carlos Valenzuela Cordero 2017).

[1] ...una llave de rueda bieja... (sic)

[2] Zaldun beltzak edo Schwartze reiter-ak. Armadura beltza jantzita, ezpata, sastagaia eta bi pistola erabiltzen zituzten, azken hauek errobera giltzadunak.

[3] Archibusetti.

[4] Tercios de Flandes: Pistolas / arcabuces-arcabucejos (Carlos Valenzuela Cordero 2017).

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ 5. lerroa: / 5. lerroa: @@
 ==Teknologiaren beharra==
 [[Fitxategi: Pistola._Erroberazkoa_(XVII_mendea).jpg | thumb | right | 400 px | Errobera-pistola (XVII mendea)]]
-Argi-mukizko armak lehertzeko arrisku handia zuten. Gainera, argi-mukia beti piztuta izan behar zuten, eta erretzerakoan usain handia botatzen zuenez, ustegabeko erasoak ezinezkoak ziren; eta euria ari zenean edota umeltasuna handia zenean argi-mukia piztea ia ezinezkoa zen.
+Argi-mukizko armak lehertzeko arrisku handia zuten. Gainera, argi-mukia beti piztuta izan behar zuten, eta erretzerakoan usain handia botatzen zuenez, ustegabeko erasoak ezinezkoak ziren; gainera, euria ari zenean edota umeltasun handiko egunetan argi-mukia piztea ia ezinezkoa zen.
-Horretarako, armaren almetxa hobetu zuten, behin kargatuta ezin zela zabaldu tiroa bota barik. Eta 1.517 urtean Keifus izeneko erlojugileak errobera sistema asmatu zuen Alemanian, txinpartak sortzeko edozein eguraldiarekin.
+Horretarako, armaren almetxa hobetu zuten, behin kargatuta ezin zela zabaldu tiroa bota barik. Leonardo da Vinci asmatzaileak, bere ''Codex Atlanticus'' liburuan, erroberadun arma baten mekanismoa azaltzen du.
-Sistema Europa guztian zabaldu zen, eta Soraluzera ere heldu zen. 1.590 urtean Gregorio de Hernizketa armagilea hil zeneko ondasun zerrenda egin zutenean, bertan agertzen da ''...errobera giltza zahar bat...''<ref>''...una llave de rueda bieja...'' (sic)</ref>.
+[[Fitxategi: Errobera_giltza._Pistolarentzat_(1730).jpg | thumb | left | 200 px | Errobera-giltza pistolentzat (1730)]]
+==Errobera giltza==
+Dena dela, 1517. urtean Keifus izeneko erlojugileak errobera sistema asmatu zuen Alemanian, txinpartak sortzeko edozein eguraldiarekin.
-[[Fitxategi: Errobera_giltza._Pistolarentzat_(1730).jpg | thumb | left | 200 px | Errobera-giltza pistolentzat (1730)]]
+Sistema Europa guztian zabaldu zen, eta Soraluzera ere heldu zen. 1590 urtean Gregorio de Hernizketa armagilea hil zeneko ondasun zerrenda egin zutenean, bertan agertzen da ''...errobera giltza zahar bat...''<ref>''...una llave de rueda bieja...'' (sic)</ref>.
-==Errobera giltza==
+===Sistema===
 Altzairuzko errobera hortzaduna zen, harria (silexa edo agata) zuen itsatsita, eta erloju baten moduko malgukiari lotuta zegoen.
 Giltza batekin malgukia tenkatzen zen eta, katua sakatzerakoan, malgukia askatzen zen, errobera birarazten eta harriak txinpartak sortzen zituen, almetxako polbora pizteko.
+Antzeko sistema asko sortu ziren, aldaera txikiekin: Bresciako giltza, Frantziako giltza, Portugaleko giltza, Ripolleko giltza, Tschinkeko giltza...
+===Abantailak===
 Sistema honekin posible izan zen arropa azpian armak eramatea, izkutatuta.
+Gainera, zalditeriarentzat oso arma egokia zen: zaldunak, esku batekin zaldiaren aho-uhalak eusten zituen bitartean, bestearekin tiroa egin zezakeen. Hopni esker, Carlos V. enperadoreren ''zaldun beltzek''<ref>Zaldun beltzak edo Schwartze reiter-ak. Armadura beltza jantzita, ezpata, sastagaia eta bi pistola erabiltzen zituzten, azken hauek errobera giltzadunak.</ref> eraso sistema sofistikatua asmatu zuten: behin eta berriz etsaien aurka bizkor hurbildu, tiroa egin eta atzera arma berriro prestatzeko; benetako gurpil zoroa.
 Dena dela, sistemak ez zuen arrakasta handirik izan, arrazoi askorengatik. Alde batetik, garestia zen; mekanismoa oso konplexua zuen, eta armagile oso trebeak behar ziren eraikitzeko; erabilera oso motela zuen (argi-mukizko sistemaren bi minutuak baino gehihiago behar zuen); eta, azkenik, mantentze-lan arduratsuak eskatzen zituen.
 Arazo hauek oinoezkoentzat handiak baziren (mosketeak), zaldunentzat askoz handiagoak (pistoladunak).
@@ 29. lerroa: / 48. lerroa: @@
 Errobera giltzak mosketeetan eta pistolatan erabili ziren, batez ere XVII mendean.
-[[Teknologia: suharri giltza (eu)|Suharri giltzak]] baztertu zuen errobera giltza, baina ez luxuzko ehiza armetatik; oraindik XVIII mendean errobera giltzak asko erabili izan ziren, batez ere Europa erdialdean. Azkenak XIX mende hasierakoak dira.
+. urtean, esate baterako, Veneziako enbaxadoreak idatzi zuen Maximiliano II enperadoreak egundoko gudarostea bildu zuela turkoen aurka. Eta bertan 22.000 zaldun zeudela ''sajoien moduan arkabuztxoez<ref>Archibusetti.</ref> armatuta" eta, bakoitzak laupabost arma zeramanez, denon artean 100.000 tiro egin zezaketela, armak atzera kargatu behar arte<ref>''Tercios de Flandes: Pistolas / arcabuces-arcabucejos'' (Carlos Valenzuela Cordero 2017).</ref>.
+[[Teknologia: txispa giltza (eu)|Txispa giltzak]] baztertu zuen errobera giltza, baina ez luxuzko ehiza armetatik; oraindik XVIII mendean errobera giltzak asko erabili izan ziren, batez ere Europa erdialdean. Azkenak XIX mende hasierakoak dira.