«Teknologia: pistoi giltza (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
No edit summary |
||
| (Erabiltzaile berak tartean egindako 5 ekarpen ez dira erakusten) | |||
| 1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
Pistoi giltzak suaren beharra desagertarazi zuen, polbora leherkaria erabiliz. | Pistoi sistema suharri sistema baino soilagoa da. Almetxan polbora jarri beharrean, gero suharriz pizteko, kapsula leherkaria jartzen da, merkurio fulminatoz<ref>Hg (ONC)2. Merkurio, azido nitrikoa eta alkohola.</ref> beteta. Katuak mailua askatzerakoan honek kapsula jotzen du, merkurio fulminatoa lehertuz. Sugarrak tximinietatik kainoira pasatzen dira, eta bertan polbora pizten dute. | ||
Pistoi giltzak suaren beharra desagertarazi zuen, polbora leherkaria erabiliz. Eta urte gutxira, atzekarga armei bidea zabaldu zien. | |||
[[Fitxategi: Eskopeta_01_(Astiazarán_1852).jpg | thumb | center | 400px | Soraluzen egindako pistoidun eskopeta (Astiazarán 1852)]] | [[Fitxategi: Eskopeta_01_(Astiazarán_1852).jpg | thumb | center | 400px | Soraluzen egindako pistoidun eskopeta (Astiazarán 1852)]] | ||
==Teknologiaren beharra== | ==Aurrekariak== | ||
===Teknologiaren beharra=== | |||
Aurreko sistema guztiak (argi-mukizko giltzak, errobera giltzak, suharri giltzak) sua behar zuten polbora lehertzeko eta jaurtigaia botatzeko. | Aurreko sistema guztiak (argi-mukizko giltzak, errobera giltzak, suharri giltzak) sua behar zuten polbora lehertzeko eta jaurtigaia botatzeko. | ||
Honek bi traba zituen. Alde batetik tiroen erritmoa edo kadentzia<ref>Erritmoa edo kadentzia. Bi tiroen arteko denbora.</ref> motela zen, prozesua luzatzen zelako. Honetaz gain lehertzeko arriskua zegoen, inoiz suak behar ez zen polbora karga erre eta gero. | Honek bi traba zituen. Alde batetik tiroen erritmoa edo kadentzia<ref>Erritmoa edo kadentzia. Bi tiroen arteko denbora.</ref> motela zen, prozesua luzatzen zelako. Honetaz gain lehertzeko arriskua zegoen, inoiz suak behar ez zen polbora karga erre eta gero. | ||
===Fulminante asmakizunak=== | |||
XVII. mendearen amaieran, Pierre Bolduc frantziarrak lehen bolbora fulminanteak sortu zituen. | |||
1720. urtean Gutierrez maisuak proba batzuk egin zituen Sevillan. Ondoren, potasio kloratoa zuen paperezko zebadoreekin saiatu zen. | |||
1800ean Edward Charles Howard kimikari britainiarrak merkurio fulminatoa asmatu zuen<ref>Merkurio fulminatoa. Merkurioa, azido nitrikoa eta alkohola. Formula Hg (ONC)2.</ref>. Sua erabili beharrean polbora pizteko edota lehertzeko nahikoa zela jotzea. Oso leherkaria izan arren, beharrezko ezaugarriak zituen su-armetan erabiltzeko. | |||
==Pistoi giltza== | |||
1807. urtean Alexander John Forshit abade eskoziar presbiterianoak Forshit giltza asmatu zuen, ''lurrin-potearen giltza'' moduan ere ezagutua. Lehe n perkusio giltza izan zen. | |||
<gallery mode="packed-hover" heights="150"> | |||
Teknologia._Forshit_giltza_01.jpg | Forshit giltza | |||
Teknologia._Forshit_giltza_02.jpg | Forshit giltza | |||
Teknologia._Forshit_giltza_03.jpg | Pistola | |||
</gallery> | |||
[[Fitxategi: | [[Fitxategi: Teknologia._Manson_giltza.jpg | thumb | right | 250px | Manson giltza]] | ||
1814. urtean,berriz, Joseph Manton armagile britainiar ospetsuak ''tube lock'' delakoa asmatu zuen. Kobrez bildutako "merkurio fulminatozko" pastilla zen, "tximinia edo bokila" ren ahoaren gainean jartzen zena, kanoiaren errekamararen kanpoaldean. Mailuak kapsula hau jotzerakoan bertako fulminantea lehertzen zen, eta bere sugarra segurtasun osoz pasatzen zen tximiniatik errekamarantz. | |||
Azkenean, 1815. urtean Joseph Eggs armagile londondarrak pistoi-sistema garatu zuen, pistoi metalikoa (edo kapsula leherkaria) asmatu zuenean. Hiru urte geroago (1818) kobrezko pistoia asmatu zuen, ekoizpena errazten eta merketzen. | [[Fitxategi: Pistoi_fusilak._Pistoiak._Eibarko_Museoa_(Juan_Carlos_Astiazarán_2019).jpg | thumb | left | 250px | Pistoiak. Eibarko Arma Museoa (J.C. Astiazarán 2019)]] | ||
Azkenean, 1815. urtean Joseph Eggs armagile londondarrak pistoi-sistema garatu zuen, pistoi metalikoa (edo kapsula leherkaria) asmatu zuenean<ref>Bada esaten duena Joshua Shaw estatubatuarrak 1814.ean asmatu zuela, nahiz eta 1822 arte ez patentatu.</ref> Hiru urte geroago (1818) Josepf Eggs berak kobrezko pistoia asmatu zuen, ekoizpena errazten eta merketzen. | |||
Joseph Eggsek metalezko pistoia asmatu aurretik Espainian izan ziren leherkariekin aritu zirenak: Francisco Carbonell kimikariak (1808), Esteban González Oviedoko Fabrikako arma-maisuak (1815) eta Eduardo Pous Errege Zaindarien armagilea (1817). | |||
La superioridad del pistón sobre la chispa queda probada al observar que de cada quince disparos en el arma de chispa, por término medio fallaba uno, mientras que con el pistón el fallo era de uno cada trescientos. Aparte de la ventaja de poder utilizar el arma en cualquier condición meteorológica, está el enorme incremento que experimenta la cadencia de tiro. | |||
[[Fitxategi: Pistoi_giltza.jpg | thumb | right | 400px | Pistoi giltza]] | |||
==Sistemaren hedapena== | ==Sistemaren hedapena== | ||
Pistoi giltza txispa giltza baino askoz hobea zen. Alde batetik, txispa-armetan hamabost tiroetatik batek huts egiten zuen, eta pistoi-armetan, berriz, hirurehunetik batek. Gainera, pistoi giltza edozein eguraldirekin erabil zitekeen. Azkenik, tiro-kadentzia askoz altuagoa zuen. | |||
Arrazoi guzti hauetatik kapsula leherkarien sistema (pistoi giltza) 1818.ean egonkortu bazen ere, hurrengo hamarkadan fusil, karabina eta pistolatan erabiltzen hasi zen; eta herri guztietara zabaldu ere. | |||
Dena dela, ez zuen txispa giltza bapatean ordezkatu: Espainiako armadak [[Teknologia: txispa giltza (eu)|txispa giltza]] indarrean mantendu zuen 1849 arte. | |||
===Euskal Herrira=== | |||
Teknologi berri honek ez zuen denbora asko behar izan Euskal Herrira heltzeko: 1826. urtean Ybarzabak eibartarrak pistoi giltzak erabiltzen hasi zen armak egiteko. Eta 1831.ean Eusebio Zuloagak, eibartarra hau ere, pistoiak egiteko makina patentatu zuen<ref>Privilegio de introducción: ''Máquina para la elaboración de cebos fulminantes llamados pistones''.</ref>. | |||
===Txispa-armak pistoi-armak bilakatzen=== | |||
Eskaintzen zituen abantailak aprobetzatzeko, pistoi giltza arma zaharretan (txispa giltza zutenak) ere ezarri zuten. | |||
Modu merke, azkar eta erabilgarriena kainoiaren belarrian "bombeta" izeneko pieza soldatzea edo lotzea izan zen, eta bonbeta honi "tximinia"n hariz lotu. | |||
Tximiniak kono-enborraren forma zuen, pistoiaren doikuntza errazteko eta pistoia ez erortzeko; eta, aldi berean, leherketa gertatzen zenean bere kabuz erortzea errazten zuen. Ondorioz, tiratzaileak ez zuen pistoia kendu behar beste bat jartzeko. | |||
Belarriaren beharrean "tximinia" izeneko tutu txiki bat jartzen zuten, kanoiaren errekameraren albo batean hariztatuta. Tximinia horretan kobrezko pistoia jartzen zen. Mailu kolpekariak jotzen zuenean, pistoiaren leherkaria pizten zen sua kanoiaren barrura pasatzen zen. | |||
==Bilakaera== | ===Bilakaera=== | ||
Pistoi sistema atzekargako armen aurrekaria izan zen. | Pistoi sistema atzekargako armen aurrekaria izan zen. | ||
Hauxe da oraingo bertsioa, 00:53, 21 apirila 2024 data duena
Pistoi sistema suharri sistema baino soilagoa da. Almetxan polbora jarri beharrean, gero suharriz pizteko, kapsula leherkaria jartzen da, merkurio fulminatoz[1] beteta. Katuak mailua askatzerakoan honek kapsula jotzen du, merkurio fulminatoa lehertuz. Sugarrak tximinietatik kainoira pasatzen dira, eta bertan polbora pizten dute.
Pistoi giltzak suaren beharra desagertarazi zuen, polbora leherkaria erabiliz. Eta urte gutxira, atzekarga armei bidea zabaldu zien.
.jpg)
Aurrekariak
Teknologiaren beharra
Aurreko sistema guztiak (argi-mukizko giltzak, errobera giltzak, suharri giltzak) sua behar zuten polbora lehertzeko eta jaurtigaia botatzeko.
Honek bi traba zituen. Alde batetik tiroen erritmoa edo kadentzia[2] motela zen, prozesua luzatzen zelako. Honetaz gain lehertzeko arriskua zegoen, inoiz suak behar ez zen polbora karga erre eta gero.
Fulminante asmakizunak
XVII. mendearen amaieran, Pierre Bolduc frantziarrak lehen bolbora fulminanteak sortu zituen.
1720. urtean Gutierrez maisuak proba batzuk egin zituen Sevillan. Ondoren, potasio kloratoa zuen paperezko zebadoreekin saiatu zen.
1800ean Edward Charles Howard kimikari britainiarrak merkurio fulminatoa asmatu zuen[3]. Sua erabili beharrean polbora pizteko edota lehertzeko nahikoa zela jotzea. Oso leherkaria izan arren, beharrezko ezaugarriak zituen su-armetan erabiltzeko.
Pistoi giltza
1807. urtean Alexander John Forshit abade eskoziar presbiterianoak Forshit giltza asmatu zuen, lurrin-potearen giltza moduan ere ezagutua. Lehe n perkusio giltza izan zen.
Forshit giltza
Forshit giltza
Pistola
1814. urtean,berriz, Joseph Manton armagile britainiar ospetsuak tube lock delakoa asmatu zuen. Kobrez bildutako "merkurio fulminatozko" pastilla zen, "tximinia edo bokila" ren ahoaren gainean jartzen zena, kanoiaren errekamararen kanpoaldean. Mailuak kapsula hau jotzerakoan bertako fulminantea lehertzen zen, eta bere sugarra segurtasun osoz pasatzen zen tximiniatik errekamarantz.
.jpg)
Azkenean, 1815. urtean Joseph Eggs armagile londondarrak pistoi-sistema garatu zuen, pistoi metalikoa (edo kapsula leherkaria) asmatu zuenean[4] Hiru urte geroago (1818) Josepf Eggs berak kobrezko pistoia asmatu zuen, ekoizpena errazten eta merketzen.
Joseph Eggsek metalezko pistoia asmatu aurretik Espainian izan ziren leherkariekin aritu zirenak: Francisco Carbonell kimikariak (1808), Esteban González Oviedoko Fabrikako arma-maisuak (1815) eta Eduardo Pous Errege Zaindarien armagilea (1817).
La superioridad del pistón sobre la chispa queda probada al observar que de cada quince disparos en el arma de chispa, por término medio fallaba uno, mientras que con el pistón el fallo era de uno cada trescientos. Aparte de la ventaja de poder utilizar el arma en cualquier condición meteorológica, está el enorme incremento que experimenta la cadencia de tiro.
Sistemaren hedapena
Pistoi giltza txispa giltza baino askoz hobea zen. Alde batetik, txispa-armetan hamabost tiroetatik batek huts egiten zuen, eta pistoi-armetan, berriz, hirurehunetik batek. Gainera, pistoi giltza edozein eguraldirekin erabil zitekeen. Azkenik, tiro-kadentzia askoz altuagoa zuen.
Arrazoi guzti hauetatik kapsula leherkarien sistema (pistoi giltza) 1818.ean egonkortu bazen ere, hurrengo hamarkadan fusil, karabina eta pistolatan erabiltzen hasi zen; eta herri guztietara zabaldu ere.
Dena dela, ez zuen txispa giltza bapatean ordezkatu: Espainiako armadak txispa giltza indarrean mantendu zuen 1849 arte.
Euskal Herrira
Teknologi berri honek ez zuen denbora asko behar izan Euskal Herrira heltzeko: 1826. urtean Ybarzabak eibartarrak pistoi giltzak erabiltzen hasi zen armak egiteko. Eta 1831.ean Eusebio Zuloagak, eibartarra hau ere, pistoiak egiteko makina patentatu zuen[5].
Txispa-armak pistoi-armak bilakatzen
Eskaintzen zituen abantailak aprobetzatzeko, pistoi giltza arma zaharretan (txispa giltza zutenak) ere ezarri zuten.
Modu merke, azkar eta erabilgarriena kainoiaren belarrian "bombeta" izeneko pieza soldatzea edo lotzea izan zen, eta bonbeta honi "tximinia"n hariz lotu.
Tximiniak kono-enborraren forma zuen, pistoiaren doikuntza errazteko eta pistoia ez erortzeko; eta, aldi berean, leherketa gertatzen zenean bere kabuz erortzea errazten zuen. Ondorioz, tiratzaileak ez zuen pistoia kendu behar beste bat jartzeko.
Belarriaren beharrean "tximinia" izeneko tutu txiki bat jartzen zuten, kanoiaren errekameraren albo batean hariztatuta. Tximinia horretan kobrezko pistoia jartzen zen. Mailu kolpekariak jotzen zuenean, pistoiaren leherkaria pizten zen sua kanoiaren barrura pasatzen zen.
Bilakaera
Pistoi sistema atzekargako armen aurrekaria izan zen.
Pistoia eta kartutxoa bakoitza bere aldetik armetan sartu beharrean, pistoia kartutxoari erantsi zioten, eta arma atzetik kargatu.
Eragina
Suharri txisparekin alderatuta, pistoi giltza oso sinplea zen, bere ekoizpena ez zuen eskatzen inolako trebetasun berezirik. Ondorioz, edozein langile koalifikatuen eskura zegoen, eta ez bakarrik giltzagileen gremioaren menpe.
Ordurarte, Soraluzeko armagile gehienak gremio "zailenetan" (hots, kainoigile eta giltzagileak) lan egiten zuten, hobeto ordainduta zeuden eta. Baina pistoi giltza sortu zenean inguruko herrietan zabaldu zen giltzen ekoizpena, eta Soraluzeko lantegien gainbehera hasi zen.
Erreferentziak
- Castra in Lusitania. Y los mosquetes aún más letales. Amo del Castillo.
- ↑ Hg (ONC)2. Merkurio, azido nitrikoa eta alkohola.
- ↑ Erritmoa edo kadentzia. Bi tiroen arteko denbora.
- ↑ Merkurio fulminatoa. Merkurioa, azido nitrikoa eta alkohola. Formula Hg (ONC)2.
- ↑ Bada esaten duena Joshua Shaw estatubatuarrak 1814.ean asmatu zuela, nahiz eta 1822 arte ez patentatu.
- ↑ Privilegio de introducción: Máquina para la elaboración de cebos fulminantes llamados pistones.