«Torlojugintza (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 18:18, 4 iraila 2020 data duena

Torlojuak (Tornillería Oruesagasti)

XX mendean Soraluze markatu duen jarduera industriala torlojugintza izan da.

XVI mendetik Soraluze ia osorik armagintzan jardun bazen ere, XIX mendea krisian sartu zen, lantegi txiki asko itxi zirela. XX mendean enpresa handi bat zegoen alde batetik, The Placencia de las Armas Company Limited, eta hainbat lantegi txiki ehizarako eskopetak ekoizten.

Aurrera egiteko, enpresariek hainbat produktuekin saiatu ziren, torlojugintza tartean. Baina gerra osteko egoerak bultzada handia eman zion azken honi: merkatu premia handiak (demanda itzela), langile adituen beharrik ez (etorkinak zuzenean erabiltzeko oso egokia), biderkatzeko erreza (nahikoa zen makina txiki bat erostea ekoizten hasteko)...

Armagintzarekin gertatu zen moduan, 1960 hamarkadan ia herri guztia torlojugintza aritzen zen. Eta ez bakarrik lantegietan, etxez-etxeko lanak ere ez ziren gutxi (sailkatzea, muntai txikiak, paketatzea...).

Gaur egun ere, herriko lantegi handienak torlojugintzatik datoz, nahiz eta produktu eta prozesuetan bilakaera nabarmena izan.

Produktuak

Gehiago jakiteko, sakatu Torlojugintza. Produktuak (eu)

Torlojugintzaren oinarrizko hiru piezak torlojua, azkoina eta zirrindola dira. Pieza hauek kopuru handitan ekoizten dira: erlo ertainetan, handitan edo oso handitan. Irabaziak lortzeko prozesuak oso doituta egon behar dira: ekoizpen sistema automatikoak, operazio kopuru txikia... Teknologia kostearekin lotuta dago.

Ardatz simetria duten piezak dira: luzeak (torlojuak), zapalak (azkoinak) eta oso zapalak (zirrindolak). Pieza metalikoak izaten dira: burnia, altzairua, altzairu herdoilgaitza... baita letoia, brontzea, aluminioa... moduko materialak ere; inoiz plastiko bereziak ere erabiltzen dira.

Autogintza merkatuan sartuta, balio erantsi handiagoren bila torlojugileek beste pieza mota batzuei ekin diete teknologia berberak erabiliz, nahiz eta askotan torlojuak ez izan. Bide honetan, pieza berri hauek ardatz simetria gero eta txikiago dute.

Jarlekuentzako pieza batzuk (Gol)

Aroak

Gehiago jakiteko, sakatu Torlojugintza. Aroak (eu)

XX mende hasieran industria garatzen eta dibertsifikatzen joan zen, eta lantegi batzuk torlojuak egiteari ekin zioten. Baina gerra ostean hasi zen itzelezko hazkundea. Enpresa berriak sortzeaz gain, jardueran ari ziren batzuk torlojugintzan ere sartu ziren. Urte oparoak ziren; garai hartako baten esanetan: Egiten zen guztia saltzen zen.

Urrezko aroa 1950 eta 1960 hamarkadetan izan zen: jardueran ari ziren enpresak ederki hazi ziren, eta enpresa berri asko ere sortu ziren.

1970 hamarkadako krisiak (1973eko petroleoaren krisiak) oso gogor jo zituen industria arlo guztiak, torlojugintza barne. Hurrengo urteetan gehienak itxi behar izan zuten, batez ere txikiak.

Bakar batzuk autogintzaren bidea jorratu zuten: merkatu berria (Europako autogintza), produktu berria (bezeroek diseinatutako torloju era azkoinak), saltzeko prozesu berria (diseinua, muestrak, lehen seriea...), oso kontratu luze eta handiak eta oso kalitate maila zorrotza.

XX mende bukaeran ekialdeko Europako konkurrentzia etorri zen, eta Soraluzeko lantegi gehienek balio erantsi handiagoko produktuetara jo dute: pieza konplexuen estanpazioa, bigarren operazioak...

Estanpadora transfer (Torniplasa)

Teknologiak

Gehiago jakiteko, sakatu Torlojugintza. Teknologiak (eu)

Oinarrizko bi teknologia erabiltzen dira: mekanizatua eta deformazioa.

Zaharrena mekanizazioa izan zen. Oraindik egokia da torloju handiak egiteko, baina torloju txikiagoentzat tornu automatikoak (dekoletaje tornuak) erabiltzen hasi ziren. Dena dela, material asko jan behar denean mekanizazioak denbora asko behar du eta materiala galtzen da.

Deformazioa azkarragoa da, eta ez du materialik galtzen. Baina utilajeak behar ditu, prozesua "asmatu" behar da eta, azkenik, ezin du forma guztiak lortu. Horregatik, askotan bigarren operazioak behar ditu (mekanizazio laguntzaileak), kosteak igotzen.

Deformazio barruan bi teknologia erabiltzen dira, hotzean eta beroan. Beroko deformazioak errazago lantzen du materiala, askoz plastikoagoa delako. Baina berotzeko energia (kostua) eta denbora (produktibitatea) behar ditu. Hotzeko deformazioa azkarragoa da baina, aldi berean, zailagoa.

Hasiera batean mekanizazioa izan zen teknologia erabiliena, batez ere tornu automatikoak (dekoletajea). Baina estanpazioak gero eta pisu gehiago hartu zuen (batez ere hotzean), teknologia nagusia bilakatu arte.

Enpresa batzuk mekanizatuan (dekoletajean) adituak dira, beste batzuk hasieratik estanpazioarengatik apostua egin zuten. Eta badira enpresak teknologia guztiak erabiltzen dituztenak, merkatuari eskaintza osoagoa aurkezteko.

Etorkizunari begira, estanpazioak enpresei ahalbidetu die pieza mota berri batzuekin lan egitea, nahiz eta torlojurik ez izan.

Enpresak

Gehiago jakiteko, sakatu Torlojugintza. Enpresak (eu)

Gehiago jakiteko, sakatu Torlojugintza. Historikoa (eu)

Historiaren zehar, Soraluzen 60 enpresa baino gehiago aritu dira torlojugintzan. Bolumenagatik, SACIA, Tornillería Amuchástegui, Juan María Arizaga eta Industrias Gol aipa daitezke.

Gaur egun martxan dauden enpresak askoz gutxiago dira: Urrestarazu Metalworking (Alejandro Urrestarazu), Carmelo Mendizabal, Estampaciones Laga, Gabekola Forging, Industrias Gol, Industrias Placencia (José María Galarraga), Numator, Talleres M.A.H., Tornillería Aras, Tornillería Iterga eta Tornillería Oruesagasti.

Tamainaren arabera hiru talde egin daitezke: 100 langiletik gorako bat (Gol), 25 langiletik gorako bi (Urrestarazu Metalworking eta Tornillería Oruesagasti) eta 5 eta 20 langile artekoak (gainontzeko guztiak).

Sotoetako lantegiak (J.C. Astiazarán 2020)

Arkitektura

Gehiago jakiteko, sakatu Torlojugintza. Arkitektura (eu)

Hasiera batean lantegiak sotoetan antolatzen zituzten, batez ere Deba ibaiaren ondoko etxeetan. Argia sartzen zen ibai aldetik, eta ..bentilazioa ere ona zuten. Gerra osteko hazkundearekin mugimendu bikoitza izan zen. Hazten ari ziren lantegiek bide eta eraikin handiago eta aproposagoetara alde egiten zuten bitartean, sortutako enpresa txiki berriek haien tokiak beretzen zituzten.

Enpresak hazi ahala leku gehiagoren bila hasi ziren. Soraluzen leku handirik ez zegoenez, hormigoizko eraikin handiak egiten hasi ziren, herri kaskoaren mugetan gehienak: SACIA, Arizaga, Amuchástegi, Lete... Baina irisgarritasun eskasa zuten, eta aurki herri barruan geratu ziren.

Horregatik 1970 hamarkadatik aurrera industrialdeak eraiki ziren, eta planra bakarreko pabiloiak (hormigoizkoak lehen eta egitura metalikoak gero). Gaur egun martxan dauden lantegi guztiak mota honerakoak dira.

Azkenik, Soraluzeko lantegi torlojugileen tipologian agertzen diren lantegi-etxebizitzak aipatu behar dira. Orokorrean, azpian lantegia izaten zen, eta goiko solairuan jabeen familiak bizi ziren. Baina badaude ere lantegiaren gainean auzo-etxebizitza asko dituztenak.

Herriz herri sari banaketa (Kontrargi 2020)

Folklorea

Gehiago jakiteko, sakatu Torlojugintza. Folklorea (eu)

Torlojugintza Soraluzeko ardatz ekomomikoa izanik, eragina izan du herriko eta inguruko folklorean.

Ia 1966 urtean Iñaki Linazisorok Placencia de las Armas beharrean Placencia de los Tornillos proposatu zuen. Eta ordutik aurrera Soraluze aipatzeko "herri tornilleroa", "hiribildu tornilleroa" eta antzekoak erabili izan dira.

Herrian ere ez dira gutxi torlojugintzari egindako keinuak: 19xxko danborrada, Kontrargik erabilitako sariak...

Azkenik, oso zabalduta dago Soraluzeko tornilleroaren istoria (torloju bakoitzarekin galdu, baina asko egiten zituenez...), baina atzetik zegoen arrazoi ekonomikoak inor gutxik ezagutzen ditu.

Erreferentziak

Tornillería (industria). Carmelo Urdangarin (Auñamendi Enziklopedia).

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
+[[Fitxategi: Torlojugintza._Tornillería_Oruesagasti._Torlojuak.png | thumb | 500px | right | Torlojuak (Tornillería Oruesagasti)]]
 XX mendean Soraluze markatu duen jarduera industriala torlojugintza izan da.
@@ 13. lerroa: / 14. lerroa: @@
 ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Torlojugintza. Produktuak (eu)]]</small>
-Torlojuak, azkoinak eta txarandelak.
+Torlojugintzaren oinarrizko hiru piezak torlojua, azkoina eta zirrindola dira. Pieza hauek kopuru handitan ekoizten dira: erlo ertainetan, handitan edo oso handitan. Irabaziak lortzeko prozesuak oso doituta egon behar dira: ekoizpen sistema automatikoak, operazio kopuru txikia... Teknologia kostearekin lotuta dago.
-Materialak eta formak.
+Ardatz simetria duten piezak dira: luzeak (torlojuak), zapalak (azkoinak) eta oso zapalak (zirrindolak). Pieza metalikoak izaten dira: burnia, altzairua, altzairu herdoilgaitza... baita letoia, brontzea, aluminioa... moduko materialak ere; inoiz plastiko bereziak ere erabiltzen dira.
+Autogintza merkatuan sartuta, balio erantsi handiagoren bila torlojugileek beste pieza mota batzuei ekin diete [[Torlojugintza. Teknologiak (eu)|teknologia]] berberak erabiliz, nahiz eta askotan torlojuak ez izan. Bide honetan, pieza berri hauek ardatz simetria gero eta txikiago dute.
+[[Fitxategi: Torlojugintza._Gol._Jarlekuentzakoak.png | thumb | 800px | center | Jarlekuentzako pieza batzuk (Gol)]]
 ==Aroak==
@@ 24. lerroa: / 29. lerroa: @@
 Urrezko aroa 1950 eta 1960 hamarkadetan izan zen: jardueran ari ziren enpresak ederki hazi ziren, eta enpresa berri asko ere sortu ziren.
-hamarkadako krisiak (''1973eko petroleoaren krisiak'') oso gogor jo zituen industria arlo guztiak, torlojugintza barne. Hurrengo urteetan gehienak itxi behar izan zuten, baina bakar batzuk autogintzaren bidea jorratu zuten: merkatu berria (Europako autogintza), produktu berria (bezeroek diseinatutako torloju era azkoinak), saltzeko prozesu berria (diseinua, muestrak, lehen seriea...), oso kontratu luze eta handiak eta oso kalitate maila zorrotza.
+hamarkadako krisiak (1973eko ''petroleoaren krisiak'') oso gogor jo zituen industria arlo guztiak, torlojugintza barne. Hurrengo urteetan gehienak itxi behar izan zuten, batez ere txikiak.
+Bakar batzuk autogintzaren bidea jorratu zuten: merkatu berria (Europako autogintza), produktu berria (bezeroek diseinatutako torloju era azkoinak), saltzeko prozesu berria (diseinua, muestrak, lehen seriea...), oso kontratu luze eta handiak eta oso kalitate maila zorrotza.
 XX mende bukaeran ekialdeko Europako konkurrentzia etorri zen, eta Soraluzeko lantegi gehienek balio erantsi handiagoko produktuetara jo dute: pieza konplexuen estanpazioa, bigarren operazioak...
+[[Fitxategi: Torlojugintza._Torniplasa._Estanpadora.png | thumb | right | 400px | Estanpadora transfer (Torniplasa)]]
 ==Teknologiak==
 ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Torlojugintza. Teknologiak (eu)]]</small>
-Hasieran, hiru ziren: dekoletakea (mekanizazioa), hotzezko estanpazioa (pieza txikiak) berozko estanpazioa (pieza handiak).
+Oinarrizko bi teknologia erabiltzen dira: mekanizatua eta deformazioa.
-Poliki poliki estanpazio hotzera mugitu da dena.
+Zaharrena mekanizazioa izan zen. Oraindik egokia da torloju handiak egiteko, baina torloju txikiagoentzat tornu automatikoak (dekoletaje tornuak) erabiltzen hasi ziren. Dena dela, material asko jan behar denean mekanizazioak denbora asko behar du eta materiala galtzen da.
+Deformazioa azkarragoa da, eta ez du materialik galtzen. Baina utilajeak behar ditu, prozesua "asmatu" behar da eta, azkenik, ezin du forma guztiak lortu. Horregatik, askotan bigarren operazioak behar ditu (mekanizazio laguntzaileak), kosteak igotzen.
+Deformazio barruan bi teknologia erabiltzen dira, hotzean eta beroan. Beroko deformazioak errazago lantzen du materiala, askoz plastikoagoa delako. Baina berotzeko energia (kostua) eta denbora (produktibitatea) behar ditu. Hotzeko deformazioa azkarragoa da baina, aldi berean, zailagoa.
+Hasiera batean mekanizazioa izan zen teknologia erabiliena, batez ere tornu automatikoak (dekoletajea). Baina estanpazioak gero eta pisu gehiago hartu zuen (batez ere hotzean), teknologia nagusia bilakatu arte.
+Enpresa batzuk mekanizatuan (dekoletajean) adituak dira, beste batzuk hasieratik estanpazioarengatik apostua egin zuten. Eta badira enpresak teknologia guztiak erabiltzen dituztenak, merkatuari eskaintza osoagoa aurkezteko.
+Etorkizunari begira, estanpazioak enpresei ahalbidetu die pieza mota berri batzuekin lan egitea, nahiz eta torlojurik ez izan.
 ==Enpresak==
 ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Torlojugintza. Enpresak (eu)]]</small>
+::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Torlojugintza. Historikoa (eu)]]</small>
-(hemen enpresa historiko handienak sartu, eta gaur eguneko guztiak)
+Historiaren zehar, Soraluzen 60 enpresa baino gehiago aritu dira torlojugintzan. Bolumenagatik, SACIA, Tornillería Amuchástegui, Juan María Arizaga eta Industrias Gol aipa daitezke.
+Gaur egun martxan dauden enpresak askoz gutxiago dira: Urrestarazu Metalworking (Alejandro Urrestarazu), Carmelo Mendizabal, Estampaciones Laga, Gabekola Forging, Industrias Gol, Industrias Placencia (José María Galarraga), Numator, Talleres M.A.H., Tornillería Aras, Tornillería Iterga eta Tornillería Oruesagasti.
-==Arkitektura==
+Tamainaren arabera hiru talde egin daitezke: 100 langiletik gorako bat (Gol), 25 langiletik gorako bi (Urrestarazu Metalworking eta Tornillería Oruesagasti) eta 5 eta 20 langile artekoak (gainontzeko guztiak).
-Hasieran, erreka ondoko tailerrak. Makminak hala nola sartu, bigarren eskukoak. Barrak sartzerakoan trafikoa eten. Lehen aroan.
-Enpresa handiagoak. Planta bakarrekoak, askotan goian jabearen etxebizitza:
-Planta bat baino gehiagokoak: Alberdi, Amuchastegi…
+[[Fitxategi: Torlojugintza._Sotoetako_lantegiak_(Juan_Carlos_Astiazarán_2020).jpg | thumb | right | 400px | Sotoetako lantegiak (J.C. Astiazarán 2020)]]
+==Arkitektura==
-Gaur egun geratzen direnak…
+::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Torlojugintza. Arkitektura (eu)]]</small>
+Hasiera batean lantegiak sotoetan antolatzen zituzten, batez ere Deba ibaiaren ondoko etxeetan. Argia sartzen zen ibai aldetik, eta ..bentilazioa ere ona zuten. Gerra osteko hazkundearekin mugimendu bikoitza izan zen. Hazten ari ziren lantegiek bide eta eraikin handiago eta aproposagoetara alde egiten zuten bitartean, sortutako enpresa txiki berriek haien tokiak beretzen zituzten.
-==Kultura==
+Enpresak hazi ahala leku gehiagoren bila hasi ziren. Soraluzen leku handirik ez zegoenez, hormigoizko eraikin handiak egiten hasi ziren, herri kaskoaren mugetan gehienak: SACIA, Arizaga, Amuchástegi, Lete... Baina irisgarritasun eskasa zuten, eta aurki herri barruan geratu ziren.
-===Placencia de los Tornillos===
-Armagintzarekin gertatu zen moduan, 1960 hamarkadan ia herri guztia torlojugintza aritzen zen. Guzti horregatik, ''La Voz de España'' egunkariak agertutako [[Placencia (eu)|artikulu]] batean, Iñaki Linazasorok idatzi zuen:
-::''Placencia de las Armas –zehatzago, Placencia de los Tornillos- Gipuzkoako herririk itsusienetakoa da, urbanismo aldetik, noski...''<ref>''Placencia de las Armas –para ser más exactos– Placencia de los Tornillos, es una de las villas más horrendas de Guipúzcoa –urbanísticamente conceptuada, se entiende.'' [[Placencia (eu)|Placencia]]. Ignacio Linazasoro (La Voz de España, 196x).</ref>
-Oraindik ere, Soraluze aipatzeko "herri tornilleroa", "hiribildu tornilleroa" eta antzekoak erabiltzen dira.
+Horregatik 1970 hamarkadatik aurrera industrialdeak eraiki ziren, eta planra bakarreko pabiloiak (hormigoizkoak lehen eta egitura metalikoak gero). Gaur egun martxan dauden lantegi guztiak mota honerakoak dira.
-===Soraluzeko tornilleroarena===
+Azkenik, Soraluzeko lantegi torlojugileen tipologian agertzen diren lantegi-etxebizitzak aipatu behar dira. Orokorrean, azpian lantegia izaten zen, eta goiko solairuan jabeen familiak bizi ziren. Baina badaude ere lantegiaren gainean auzo-etxebizitza asko dituztenak.
-Urteetan kontatu izan da Soraluzeko tornilleroen istoria<ref>Esateko, Ignacio Linazasoro 1966 urtean Donostiako ''La Voz de España'' egunkarian. Artikulua irakurtzeko, sakatu [[Media: Placencia_(Iñaki_Linazasoro_1966).pdf | ''hemen'']]</ref>... baina oker ulertuta!
-Behin bazen Soraluzen torlojugina, seme azkarra zuena. Donostiara bidali zuen "empresariales" ikastera, ESTEra. Eta, karrera bukatuta, lantegira ekarri zuen.
-Mutilak, lehenik eta behin, koste azterketa egin zuen: torloju bat honenbestetan saltzen bazen, berau egiteko honenbeste behar zen materialetan, honenbeste eskulanean, honenbeste makinak amortizatzeko, honenbeste... Azkenean, aitari esan zion: ''"Aitta! sarrerak eta urteerak aztertu ostian, torloju bakoitzeko pare bat zentimo galtzen ari gara."''. Eta aitak bizkor erantzun: ''"Ez dotsa ardura, seme, asko eitten dogunez..."''.
+[[Fitxategi: Kontrargi._Herriz_herri_sari_banaketa_(Kontrargi_2020).jpg | thumb | right | 400px | ''Herriz herri'' sari banaketa (Kontrargi 2020)]]
+==Folklorea==
+::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Torlojugintza. Folklorea (eu)]]</small>
-Eta honaino kontatu izan da istoria, Soraluzeko tornillerua tontotzat hartuz. Baina aita azkarra zen, semea baino gehiago! Aipatutako torlojuak latoizkoak ziren, dekoletajen egindakoak. Eta semeak ez zuen kontutan hartu mekanizatuetako txirbila: latoizko txirbil hau jaso eta saltzen denez, aitak torloju bakoitzeko hiru zentimo irabazten zituen!
+Torlojugintza Soraluzeko ardatz ekomomikoa izanik, eragina izan du herriko eta inguruko folklorean.
-===Kontrargiren garaikurra===
+Ia 1966 urtean Iñaki Linazisorok Placencia de las Armas beharrean Placencia de los Tornillos proposatu zuen. Eta ordutik aurrera Soraluze aipatzeko "herri tornilleroa", "hiribildu tornilleroa" eta antzekoak erabili izan dira.
-XX mendeko azken urteetatik [[Kontrargi (eu)|Kontrargi]] elkarteak herriko argazki-rallyea antolatzen du urtero, Gipuzkoako beste hainbat argazki-elkarteekin batera.
-Beste sarien artean, argazkilari onenari garaikurra ematen zaio: torloju handi bat, herriko industri-tradizioaren omenez.
+Herrian ere ez dira gutxi torlojugintzari egindako keinuak: 19xxko danborrada, [[Kontrargi (eu) | Kontrargik]] erabilitako sariak...
-===Danborradaren argazkia===
+Azkenik, oso zabalduta dago Soraluzeko tornilleroaren istoria (torloju bakoitzarekin galdu, baina asko egiten zituenez...), baina atzetik zegoen arrazoi ekonomikoak inor gutxik ezagutzen ditu.
 ==Erreferentziak==
+* [http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/tornilleria-industria/ar-129036/ Tornillería (industria)]. Carmelo Urdangarin (Auñamendi Enziklopedia).
 [[Kategoria: Torlojugintza]]