«Udal hornikuntza. Lumera (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
No edit summary |
||
| (Erabiltzaile berak tartean egindako 2 ekarpen ez dira erakusten) | |||
| 1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
[[Fitxategi: Lumera._Mota_desberdinak.jpg | thumb | right | 500px | Lumera mota desberdinak]] | [[Fitxategi: Lumera._Mota_desberdinak.jpg | thumb | right | 500px | Lumera mota desberdinak]] | ||
::<small>Beste udal hornikuntzak jakiteko, sakatu [[Udal hornikuntza (eu) | ''hemen'']].</small> | |||
Lumera<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Lumera Lumera]. Wikipedia (euskaraz).</ref> edo balea-olioa zenbait zetazeo espezieren koipetik lortzen den olioa zen. | Lumera<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Lumera Lumera]. Wikipedia (euskaraz).</ref> edo balea-olioa zenbait zetazeo espezieren koipetik lortzen den olioa zen. | ||
| 10. lerroa: | 11. lerroa: | ||
== | ==Enkanteak== | ||
Herri barruan, bale olio salmenta monopolio antzekoa izaten zen, udalek arautua. Urteko enkantea egiten zen, eta irabazleak kontratua sinatu behar zuen Udalarekin. | Herri barruan, bale olio salmenta monopolio antzekoa izaten zen, udalek arautua. Urteko enkantea egiten zen, eta irabazleak kontratua sinatu behar zuen Udalarekin. | ||
| 25. lerroa: | 26. lerroa: | ||
== | ==Auziak== | ||
Emakidak irauten zuen bitartean, auzi mota desberdinak izaten ziren: emakidadunen kontrakoak, Udalaren kontrakoak eta, azkenik, kontratu desegiteak. | |||
===Kontratu desegiteak=== | |||
Saltzaileak baldintzak betetzen ez bazituen (agindutakoa ez ordaintzea, jenero falta, kalitate eskasa, prezio altuegiak…) Udalak bermea exekutatzen zuen<ref>Autos de ejecución de Andres de Mendiola, Síndico Procurador General de Placencia, contra los bienes de Manuel de Lascurayn por valor del remate de la 4ª almoneda para la provisión del aceite de ballena (Bergarako Udal Artxiboa 1727/12/10).</ref> galerak (edo irabazi gabekoak) berreskurarzeko. | Saltzaileak baldintzak betetzen ez bazituen (agindutakoa ez ordaintzea, jenero falta, kalitate eskasa, prezio altuegiak…) Udalak bermea exekutatzen zuen<ref>Autos de ejecución de Andres de Mendiola, Síndico Procurador General de Placencia, contra los bienes de Manuel de Lascurayn por valor del remate de la 4ª almoneda para la provisión del aceite de ballena (Bergarako Udal Artxiboa 1727/12/10).</ref> galerak (edo irabazi gabekoak) berreskurarzeko. | ||
Bale olioaren kasuan, besteetan ez bezela, saltzaile eta udalaren | Bale olioaren kasuan, besteetan ez bezela, saltzaile eta udalaren arteko harremanak noizean behin oso txarrak izan ziren. Udalak behin baino gehiagotan saltzailea espetxean sartu zuen<ref>Auto de prisión contra Juan de Iduriaga, proveedor de la grasa de ballena, a pedimiento de Joaquín de Urizar y Juan Bautista de Irigoen, regidores de la villa de Placencia (Soraluzeko Udal Artxibo Historikoa 1762/09/23).</ref>, eta hauek handik ihes ere<ref>Auto de oficio contra Ignacio de Gorostegui, proveedor de la grasa de ballena en la villa de Placencia, por fuga de la cárcel real de la dicha villa (Soraluzeko Udal Artxibo Historikoa 1773/12/05).</ref>. | ||
==Lumera emakidadunak== | |||
Ez dira izen asko ezagutzen, eta horietatik, kasu gehienetan, emakida ustiaketa urteaz gain oso datu gutxi daude: Manuel de Lascurayn (1727), Juan de Iduriaga (1762), Ignacio de Gorostegui (1773), Joaquín Noberón eta Ana María emaztea (1785). Ez dira agertzen Soraluzeko agiri sakramentaletan, segururena denak kanpotarrak izango ziren. | |||
Azken biak, Joaquín Noberón eta Ana María emaztea, auzitan sartu zituzten andra bat erasoagatik<ref>Querella de María Josefa de Lizundia, vecina de la villa de Motrico y residente en la villa de Placencia, contra Joaquín Noberón y Ana María, su mujer, proveedores de la grasa de ballena en la dicha villa, por agresión física (Soraluzeko Udal Artxibo Historikoa 1785/09/28).</ref>. | |||
Hauxe da oraingo bertsioa, 00:53, 23 azaroa 2021 data duena
- Beste udal hornikuntzak jakiteko, sakatu hemen.
Lumera[1] edo balea-olioa zenbait zetazeo espezieren koipetik lortzen den olioa zen.
Lumera argiztatzeko erabiltzen zen. Argizarizko kandelek eta "tximeletek" (oliba oliozko lanparillak) baino ke gehiago eta usaintsuago egiten zuen… baina askoz merkeagoa izaten zen.
Erabilienak euskal balea, groenlandiar balea eta kaxalotea izan dira eta, zenbait lekutan, orkak eta belugak ere. Lumeraren ustiapen industriala zetazeo handien gainbeheraren eragileetako bat izan da.
Euskal baleontziek Ipar Atlantikotik (Ternua ets inguruak) ekartzen zuten bale olioa, eta portuetatik barruko herri eta hirietara zabaltzen zuten, tartean Soraluzera.
Enkanteak
Herri barruan, bale olio salmenta monopolio antzekoa izaten zen, udalek arautua. Urteko enkantea egiten zen, eta irabazleak kontratua sinatu behar zuen Udalarekin.
Enkante hauek ez ziren beti arazo gabekoak. Batzutan galtzaileek Udalaren aurka jotzen zuten, eta bestetan irabazlearen kontra.
Besteak beste, enkantearen irabazleak Udalak ezarritako prezioak errespetatu behar zituen. Baina inoiz gertatzen zen baldintzak aldatzen zirela (horniketa arazoak, zergak igo…) eta saltzaileak baldintzak egokitzeko eskatzen oi zuen, bere etekinak babesteko.
San Juan baleontzia (Albaola)
Euskal bale ehiztariak
Argimutil soila
Brontzezko argimutila
.jpg)
Auziak
Emakidak irauten zuen bitartean, auzi mota desberdinak izaten ziren: emakidadunen kontrakoak, Udalaren kontrakoak eta, azkenik, kontratu desegiteak.
Kontratu desegiteak
Saltzaileak baldintzak betetzen ez bazituen (agindutakoa ez ordaintzea, jenero falta, kalitate eskasa, prezio altuegiak…) Udalak bermea exekutatzen zuen[2] galerak (edo irabazi gabekoak) berreskurarzeko.
Bale olioaren kasuan, besteetan ez bezela, saltzaile eta udalaren arteko harremanak noizean behin oso txarrak izan ziren. Udalak behin baino gehiagotan saltzailea espetxean sartu zuen[3], eta hauek handik ihes ere[4].
Lumera emakidadunak
Ez dira izen asko ezagutzen, eta horietatik, kasu gehienetan, emakida ustiaketa urteaz gain oso datu gutxi daude: Manuel de Lascurayn (1727), Juan de Iduriaga (1762), Ignacio de Gorostegui (1773), Joaquín Noberón eta Ana María emaztea (1785). Ez dira agertzen Soraluzeko agiri sakramentaletan, segururena denak kanpotarrak izango ziren.
Azken biak, Joaquín Noberón eta Ana María emaztea, auzitan sartu zituzten andra bat erasoagatik[5].
Erreferentziak
- ↑ Lumera. Wikipedia (euskaraz).
- ↑ Autos de ejecución de Andres de Mendiola, Síndico Procurador General de Placencia, contra los bienes de Manuel de Lascurayn por valor del remate de la 4ª almoneda para la provisión del aceite de ballena (Bergarako Udal Artxiboa 1727/12/10).
- ↑ Auto de prisión contra Juan de Iduriaga, proveedor de la grasa de ballena, a pedimiento de Joaquín de Urizar y Juan Bautista de Irigoen, regidores de la villa de Placencia (Soraluzeko Udal Artxibo Historikoa 1762/09/23).
- ↑ Auto de oficio contra Ignacio de Gorostegui, proveedor de la grasa de ballena en la villa de Placencia, por fuga de la cárcel real de la dicha villa (Soraluzeko Udal Artxibo Historikoa 1773/12/05).
- ↑ Querella de María Josefa de Lizundia, vecina de la villa de Motrico y residente en la villa de Placencia, contra Joaquín Noberón y Ana María, su mujer, proveedores de la grasa de ballena en la dicha villa, por agresión física (Soraluzeko Udal Artxibo Historikoa 1785/09/28).