«Zutik ozta-ozta nator (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 14:38, 25 azaroa 2019 data duena

Zutik ozta-ozta nator

Egilea	Benan Oregi
Hizkuntza	Euskaraz (eta gaztelaniaz)
Urtea	2016
Argitaletxea	Autoedizioa
Hiria	Soraluze

Izenburu osoa

Zutik ozta-ozta nator. Benantzio Iñurrietak kartzelatik idatzitako gutunak (1936-1940)

Liburua zertan den

Benan Oregik Benantzio Iñurrieta aititak espetxetik bidalitako gutunak jaso, antolatu eta komentatu ditu. Honela hasten da kontakizuna:

Kalebarreneko etxean ezagutu genituen txikitatik, kutxa batean ondo tolestuta eta gordeta, gerra-denborako ehunka karta. Umetan egindako aurkikuntza izan zen: misterioz inguratutako kartoizko kutxa batean zeuden, amamaren logelako armairuan gordeta, hariz inguratuta eta horituta.

Lau urteko lana behar izan du 288 orrialdeko liburu mardula ontzeko. Argazki, gutun eta agiriz hornitua dago eta laurehundik gora lagunen erreferentziak jasotzen ditu, baita aititak egindako hainbat bertso ere. Liburua euskaraz idatzita dago, tartekatzen dituen gutunak eta agiriak gazteleraz badaude ere.

Benanen helburua ez da izan aititari omenaldia egitea, istorio partikular bat kontatuta belaunaldi oso baten historia kontatzea baizik. Nahi nuke liburu honek balio izatea antzeko egoerak bizi izan zituzten familiak anima daitezen euren historia kontatzera.

Benan Oregi Iñurrieta liburuaz (E. Unamuno 2016)

Benantzio Iñurrietari buruzkoak

Gerraurreko urteetan EAJko zinegotzia izan zen Benantzio Iñurrieta^[1].

Gerra sortu zenean, SAPAtik Irunera eraman zituzten kainoiek tiro-akatsak izan zituzten eta, horregatik, kainoi-fabrikako hainbat bururen destituzioa agindu zuten, zuzendaria zen Rafael Hernández komandantea eta José Sirvent zuzendariordearekin hasita. Hiltzeko mehatxuak ere izan ziren, baina egoera bideratzea lortu zen, eta azkenean bere etxean atxilotuta geratzera behartu zuten, Gonzalo Iraetaren notario-aurreko adierazpenean jasota datorrenez.

Irailak 21an Soraluze hustu zen, nazionalek aurki hartuko zuten eta. Baina Benantzioren azken umea aurki jaiotzekoa zenez, familiak ezin izan zuen alde egin. Irailak 25ean kartzelaratu egin zuten, eta lau urte eta erdi eman zituen preso, frankisten esku; besteak beste, 1938. urtean San Kristobal gotorlekuan (Ezkaba mendia, Iruña) egon zen, ihesaldi sonatuaren garaian^[2].

1936-1940 bitartean preso zegoela, kartzeletatik etxera bidali zituen 256 gutunetatik abiatuta idatzi du Benan Oregik – lehengusuen laguntzarekin- aititaren ibilbide politiko, erlijioso eta kulturalaren gaineko liburua: Zutik ozta-ozta nator.

Etxera bueltatu zeneko bertsoak

Ondorengoa da kartzelatik etxera bueltatu zenean Benantziok senideei kantatu zizkien bi bertsoetako bat, liburuari izenburua ematen diona:

Zutik ostostan nator ni kartzelatikan azurrak agirian da indarrik barikan. Ez uste orregaitik ni aldatzerikan kastigatuagatik gogor arturikan burua oraindik dakart lengo lepotikan.	Lenbiziko agurra sendi maiteari: guraso, ta emaste seme-alaberi. Besarkada goxo bat emanik danori otoitz egin dayogun gaur goiko Jaunari Bisirik etorri naiz eskerrak Berari.

Liburuaren aurkezpenak

Liburua Boisen (Idaho) aurkeztu zuen 2016eko abuztuan. Benanek hogeita zazpi urte daramatza Gasteizen bizitzen eta hogei urte inguru Eusko Jaurlaritzak Diasporako Euskal Komunitatearentzako eratuta duen zuzendaritzan lanean. Ondorioz, lotura sendoak ditu Boiseko euskal komunitatearekin.

Aurkezpen ofiziala Soraluzen egin zen, 2016eko irailak 22, herriko antzokian, nazionalak herrian sartu ziren egune berean, laurogei urtera. Herritar mordoxka hurreratu ziren bertara, tartean, Iñurrietatarren familiako kide asko.

Une hunkigarriz betetako ekitaldia izan zen. Aititak etxera bueltatu zenean kantatu zituen bertsoak kantatuz hasi zen ekitaldia eta, ostean, Benan Oregik aitititak Iruñeako Ezkabako San Cristobal gotorlekuan egindako gartzelaldiaren berri eman zuen, bitartean Joxean Iñurrietak gutunen pasarteak irakurri zituela. Aurkezpenaren amaieran Benanek aititari idatzi dion gutuna irakurri zuen hunkituta eta ostean, Maite Iñurrietak, Ane Ugaldek eta Joanes Iñurrietak gerraren inguruko hiru bertso kantatu zituzten ekitaldiari amaiera emanez.

2016ko urrian beste aurkezpen bat egin zen Gasteizko Oihaneder, Euskararen Etxean, Mikel Urdangarik musikariaren laguntzarekin. Hartara ere jende ugari bildu zen. Aurkezpen horri beste batzuk jarraitu zioten: Ansoainen, Ezkaba mendiaren magalean (2017ko maiatzean), bertan baitago Iruñako "Fuerte de San Cristóbal" presondegi izandakoa; hurrengo aurkezpena Zarautzen izan zen (2017ko irailean); eta azkenik Redondelako (Pontevedra) San Simon irlan egin zen azkena (2017ko urrian), irla hartara eraman zituzten izan ere Ezkabako ihesaldiaren ondoren, bertan geratu ziren preso asko eta asko.

Handitzeko sakatu

Benan Oregi eta Joxean Iñurrieta
(E. Unamuno 2016)
Maite Iñurrieta eta Ane Ugalde
(E. Unamuno 2016)
Joanes Iñurrieta
(E. Unamuno 2016)
Bertaratutako Iñurrietatarrak
(E. Unamuno 2016)
Benan Oregi liburua aurkezten Boisen (Idaho)
San Cristobal gotorlekuan (Ezkaba)
San Simon irlan (Redondela)

Euskarazko eta erderazko liburuak

Gaztelaniazko bertsioa eta artxibategia

Gogora, Eusko Jaurlaritzaren Memoria Institutuak, interesa azaldu zuen liburua berriz argitaratzeko. Euskarazko lehen bi tiradak ia agortuta zeudela eta (Soraluzen bertan 300 ale inguru banatu ziren), 2017 urtean Gogorak berrargitaratu egin zuen liburua, oraingoan euskaraz eta gazteleraz ere bai, "A duras penas", izenburupean, eta bere "Memoriak Bilduma"ko bigarren alea osatzen dute.

Euskadiko Artixbategi Historikoa

Azkenik, jatorrizko eskutitzak Bilbon kokatuta dagoen Euskadiko Artxibategian utzi zituen Iñurrieta familiak, 2018ko urtarrilean egindako ekitaldi hunkigarri baten bidez^[3].

"Venancio Iñurrieta" bilduma Gogora Institutuaren^[4] funtsa dokumentaleen parte da, eta Euskadiko Artxibategi Historikoan gordetzen da^[5].

Handitzeko sakatu

Erreferentziak

"Zutik ozta-ozta nator". Venancio Iñurrieta Aguirregomozcorta. Epistolario carcelario (1936-1940). Benan Oregi (Hermes 2016).

↑ Benantzio ez zen heroia, bere garaiko pertsona arrunta zen. Benan Oregi. Plaentxia.eus
↑ San Kristobal gotorlekuko ihesa. Wikipedia (euskaraz).
↑ Soraluzeko zinegotzi izan eta gerrazibilean preso egon zen Venancio Iñurrietak eskuz idatzitako gutunen funts baten dohaintza jaso du Eusko Jaurlaritzak (2018/01/26).
↑ Gogora. Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutua.
↑ Venancio Iñurrieta bilduma. Gogora funtsa.

[1] Benantzio ez zen heroia, bere garaiko pertsona arrunta zen. Benan Oregi. Plaentxia.eus

[2] San Kristobal gotorlekuko ihesa. Wikipedia (euskaraz).

[3] Soraluzeko zinegotzi izan eta gerrazibilean preso egon zen Venancio Iñurrietak eskuz idatzitako gutunen funts baten dohaintza jaso du Eusko Jaurlaritzak (2018/01/26).

[4] Gogora. Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutua.

[5] Venancio Iñurrieta bilduma. Gogora funtsa.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ 5. lerroa: / 5. lerroa: @@
   | hizkuntza    = Euskaraz (eta gaztelaniaz)
   | urtea        = 2016
-  | argitaletxea = Elkar
+  | argitaletxea = Autoedizioa
-  | hiria        = Donostia
+  | hiria        = Soraluze
 }}
 ==Izenburu osoa==
-Zutik ozta-ozta nator. Kartzelatik idatzitako gutunak (1936-1940)
+Zutik ozta-ozta nator. Benantzio Iñurrietak kartzelatik idatzitako gutunak (1936-1940)
 ==Liburua zertan den==
-Benan Oregik [[Politikariak (eu)#XX mendea. Gerraurrea|Benantzio Iñurrieta]] aitxaitxak espetxetik bidalitako gutunak jaso, antolatu eta komentatu ditu. Honela hasten da liburu bera:
+Benan Oregik [[Politikariak (eu)#XX mendea. Gerraurrea|Benantzio Iñurrieta]] aititak espetxetik bidalitako gutunak jaso, antolatu eta komentatu ditu. Honela hasten da kontakizuna:
 ::''Kalebarreneko etxean ezagutu genituen txikitatik, kutxa batean ondo tolestuta eta gordeta, gerra-denborako ehunka karta. Umetan egindako aurkikuntza izan zen: misterioz inguratutako kartoizko kutxa batean zeuden, amamaren logelako armairuan gordeta, hariz inguratuta eta horituta.''
-Hiru urteko lana behar izan du 288 orrialdeko liburu mardula ontzeko. Argazki, gutun eta agiriz hornitua dago eta laurehundik gora lagunen erreferentziak jasotzen ditu, baita aititak egindako hainbat bertso ere. Liburua euskaraz idatzita dago, tartekatzen dituen gutunak eta agiriak gazteleraz badaude ere.
+Lau urteko lana behar izan du 288 orrialdeko liburu mardula ontzeko. Argazki, gutun eta agiriz hornitua dago eta laurehundik gora lagunen erreferentziak jasotzen ditu, baita aititak egindako hainbat bertso ere. Liburua euskaraz idatzita dago, tartekatzen dituen gutunak eta agiriak gazteleraz badaude ere.
 Benanen helburua ''ez da izan aititari omenaldia egitea, istorio partikular bat kontatuta belaunaldi oso baten historia kontatzea baizik. Nahi nuke liburu honek balio izatea antzeko egoerak bizi izan zituzten familiak anima daitezen euren historia kontatzera''.
+[[Fitxategi: Benan_Oregi_Iñurrieta_(Egoitz_Unamuno_2016).jpg | thumb | left | 400px | Benan Oregi Iñurrieta liburuaz (E. Unamuno 2016)]]
 ==Benantzio Iñurrietari buruzkoak==
 Gerraurreko urteetan EAJko zinegotzia izan zen Benantzio Iñurrieta<ref>[http://plaentxia.eus/soraluze/1474581626456 ''Benantzio ez zen heroia, bere garaiko pertsona arrunta zen'']. Benan Oregi. Plaentxia.eus </ref>.
-Gerra sortu zenean, [[SAPA (eu)|SAPAtik]] Irunera eraman zituzten kainoiek tiro-akatsak izan zituzten eta, horregatik, kainoi-fabrikako hainbat bururen destituzioa agindu zuten, zuzendaria zen Rafael Hernández komandantea eta [[José Sirvent Dargent (eu)|José Sirvent]] zuzendariordearekin hasita. Hiltzeko mehatxuak ere izan ziren, baina Venancio Iñurrietak egoera bideratzea lortu zuen, eta azkenean bere etxean atxilotuta geratzera behartu zuten.
+Gerra sortu zenean, [[SAPA (eu)|SAPAtik]] Irunera eraman zituzten kainoiek tiro-akatsak izan zituzten eta, horregatik, kainoi-fabrikako hainbat bururen destituzioa agindu zuten, zuzendaria zen Rafael Hernández komandantea eta [[José Sirvent Dargent (eu)|José Sirvent]] zuzendariordearekin hasita. Hiltzeko mehatxuak ere izan ziren, baina egoera bideratzea lortu zen, eta azkenean bere etxean atxilotuta geratzera behartu zuten, Gonzalo Iraetaren notario-aurreko adierazpenean jasota datorrenez.
-Irailak 21an Soraluze hustu zen, ''nazionalek'' aurki hartuko zuten eta. Baina Benantzioren azken umea jaio berri zenez, familiak ezin izan zuen alde egin. Aurki kartzelaratu egin zuten, eta lau urte eta erdi eman zituen preso, frankisten esku; besteak beste, 1938. urtean San Kristobal gotorlekuan (Ezkaba mendia, Iruña) egon zen, ihesaldi sonatuaren garaian<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/San_Kristobal_gotorlekuko_ihesa San Kristobal gotorlekuko ihesa]. Wikipedia (euskaraz).</ref>.
+Irailak 21an Soraluze hustu zen, ''nazionalek'' aurki hartuko zuten eta. Baina Benantzioren azken umea aurki jaiotzekoa zenez, familiak ezin izan zuen alde egin. Irailak 25ean kartzelaratu egin zuten, eta lau urte eta erdi eman zituen preso, frankisten esku; besteak beste, 1938. urtean San Kristobal gotorlekuan (Ezkaba mendia, Iruña) egon zen, ihesaldi sonatuaren garaian<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/San_Kristobal_gotorlekuko_ihesa San Kristobal gotorlekuko ihesa]. Wikipedia (euskaraz).</ref>.
 -1940 bitartean preso zegoela, kartzeletatik etxera bidali zituen 256 gutunetatik abiatuta idatzi du Benan Oregik – lehengusuen laguntzarekin- aititaren ibilbide politiko, erlijioso eta kulturalaren gaineko liburua: ''Zutik ozta-ozta nator.''
@@ 45. lerroa: / 45. lerroa: @@
 Liburua Boisen (Idaho) aurkeztu zuen 2016eko abuztuan. Benanek hogeita zazpi urte daramatza Gasteizen bizitzen eta hogei urte inguru Eusko Jaurlaritzak Diasporako Euskal Komunitatearentzako eratuta duen zuzendaritzan lanean. Ondorioz, lotura sendoak ditu Boiseko euskal komunitatearekin.
-Aurkezpen ''ofiziala'' Soraluzen egin zen, 2016eko irailak 22, herriko antzokian. Herritar mordoxka hurreratu ziren bertara, tartean, Iñurrietatarren familiako kide asko.
+Aurkezpen ''ofiziala'' Soraluzen egin zen, 2016eko irailak 22, herriko antzokian, nazionalak herrian sartu ziren egune berean, laurogei urtera. Herritar mordoxka hurreratu ziren bertara, tartean, Iñurrietatarren familiako kide asko.
 Une hunkigarriz betetako ekitaldia izan zen. Aititak etxera bueltatu zenean kantatu zituen bertsoak kantatuz hasi zen ekitaldia eta, ostean, Benan Oregik aitititak Iruñeako Ezkabako San Cristobal gotorlekuan egindako gartzelaldiaren berri eman zuen, bitartean Joxean Iñurrietak gutunen pasarteak irakurri zituela. Aurkezpenaren amaieran Benanek aititari idatzi dion gutuna irakurri zuen hunkituta eta ostean, Maite Iñurrietak, Ane Ugaldek eta Joanes Iñurrietak gerraren inguruko hiru bertso kantatu zituzten ekitaldiari amaiera emanez.
-eko urrian liburuaren hirugarren aurkezpena egin zuten, Gasteizen.
+ko urrian beste aurkezpen bat egin zen Gasteizko Oihaneder, Euskararen Etxean, Mikel Urdangarik musikariaren laguntzarekin. Hartara ere jende ugari bildu zen. Aurkezpen horri beste batzuk jarraitu zioten: Ansoainen, Ezkaba mendiaren magalean (2017ko maiatzean), bertan baitago Iruñako "Fuerte de San Cristóbal" presondegi izandakoa; hurrengo aurkezpena Zarautzen izan zen (2017ko irailean); eta azkenik Redondelako (Pontevedra) San Simon irlan egin zen azkena (2017ko urrian), irla hartara eraman zituzten izan ere Ezkabako ihesaldiaren ondoren, bertan geratu ziren preso asko eta asko.
-== Irudiak ==
 ''Handitzeko sakatu''
 <gallery>
-   Benan_Oregi_Iñurrieta_(Egoitz_Unamuno_2016).jpg | Benan Oregi Iñurrieta liburuaz <br> (E. Unamuno 2016)
     Ozta_ozta_nator._Auzkerpena._Benan_Oregi_eta_Joxean_Iñurrieta_(Egoitz_Unamuno_2016).jpg | Benan Oregi eta Joxean Iñurrieta <br> (E. Unamuno 2016)
     Ozta_ozta_nator._Auzkerpena._Maite_Iñurrieta_eta_Ane_Ugalde_(Egoitz_Unamuno_2016).jpg   | Maite Iñurrieta eta Ane Ugalde <br> (E. Unamuno 2016)
     Ozta_ozta_nator._Auzkerpena._Joanes_Iñurrieta_(Egoitz_Unamuno_2016).jpg                 | Joanes Iñurrieta <br> (E. Unamuno 2016)
     Ozta_ozta_nator._Auzkerpena._Iñurrieta_familia_(Egoitz_Unamuno_2016).jpg                | Bertaratutako Iñurrietatarrak <br> (E. Unamuno 2016)
+   Zutik_ozta-ozta_nator._Benan_Oregi_liburua_aurkezten.jpg                                | Benan Oregi liburua aurkezten Boisen (Idaho)
+   Zutik_ozta-ozta_nator._San_Cristobal_gotorlekuan.jpg                                    | San Cristobal gotorlekuan (Ezkaba)
+   Zutik_ozta-ozta_nator._San_Simonen,_eskutitzak_irakurtzen.jpg                           | San Simon irlan (Redondela)
 </gallery>
+[[Fitxategi: Zutik_ozta-ozta_nator._Bi_liburuak.jpg | thumb | 400px | right | Euskarazko eta erderazko liburuak]]
 ==Gaztelaniazko bertsioa eta artxibategia==
-Benantzio Iñurrietaren jatorrizko gutun sorta, oso kontserbazio-egoera onean gordeta, familiak 2017 urtean Eusko Jaurlaritzari eman zion<ref>[https://www.gogora.euskadi.eus/albisteak/-/albistea/2018/soraluzeko-zinegotzi-izan-eeta-gerrazibilean-preso-egon-zen-venancio-inurrietak-eskuz-idatzitako-gutunen-funts-baten-dohaintza-jaso-du-eusko-jaurlaritzak/ Soraluzeko zinegotzi izan eta gerra zibilean preso egon zen Venancio Iñurrietak eskuz idatzitako gutunen funts baten dohaintza jaso du Eusko Jaurlaritzak].</ref>. Gogora Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutuko dokumentu-funtsaren parte izango da, eta Euskadiko Artxibo Historikoan gordeko da.
+Gogora, Eusko Jaurlaritzaren Memoria Institutuak, interesa azaldu zuen liburua berriz argitaratzeko. Euskarazko lehen bi tiradak ia agortuta zeudela eta (Soraluzen bertan 300 ale inguru banatu ziren), 2017 urtean Gogorak berrargitaratu egin zuen liburua, oraingoan euskaraz eta gazteleraz ere bai, [[A duras penas (es)|"A duras penas"]], izenburupean, eta bere "Memoriak Bilduma"ko bigarren alea osatzen dute.
+==Euskadiko Artixbategi Historikoa==
+Azkenik, jatorrizko eskutitzak Bilbon kokatuta dagoen Euskadiko Artxibategian utzi zituen Iñurrieta familiak, 2018ko urtarrilean egindako ekitaldi hunkigarri baten bidez<ref>[https://www.gogora.euskadi.eus/albistea/2018/soraluzeko-zinegotzi-izan-eeta-gerrazibilean-preso-egon-zen-venancio-inurrietak-eskuz-idatzitako-gutunen-funts-baten-dohaintza-jaso-du-eusko-jaurlaritzak/aa82-nogogora/eu/ Soraluzeko zinegotzi izan eta gerrazibilean preso egon zen Venancio Iñurrietak eskuz idatzitako gutunen funts baten dohaintza jaso du Eusko Jaurlaritzak] (2018/01/26).</ref>.
+"Venancio Iñurrieta" bilduma Gogora Institutuaren<ref>Gogora. Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutua.</ref> funtsa dokumentaleen parte da, eta Euskadiko Artxibategi Historikoan gordetzen da<ref>[https://www.gogora.euskadi.eus/gogora-fondoa/aa82-libugogo/eu/ Venancio Iñurrieta bilduma]. Gogora funtsa.</ref>.
-Urte hartan bertan Benan Oregik liburuaren erderazko bertsioa prestatu zuen, [[A duras penas (es)|A duras penas]] izenekoa, eta Gogora Institutuak argiraratu zuen, euskerazkoaren bigarren argitalpenarekin.
+''Handitzeko sakatu''
+<gallery>
+   Zutik_ozta-ozta_nator._Eskutitzak_Euskadiko_Artxibategi_Historikoan_01.jpg
+   Zutik_ozta-ozta_nator._Eskutitzak_Euskadiko_Artxibategi_Historikoan_02.jpg
+   Zutik_ozta-ozta_nator._Eskutitzak_Euskadiko_Artxibategi_Historikoan_03.jpg
+</gallery>
 ==Erreferentziak==
+* [[Epistolario de Venancio Iñurrieta (eu) | "Zutik ozta-ozta nator". Venancio Iñurrieta Aguirregomozcorta. Epistolario carcelario (1936-1940)]]. Benan Oregi (Hermes 2016).
 [[Kategoria: Liburuak]]