«Irureko plaza (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    (Orria sortu da. Edukia: thumb | right | 600px | Irure auzoa (Kontrargi 2002) ==Geografia <ref>Soraluzeko baserriak (eu)...)
     
    No edit summary
     
    (2 erabiltzailek tartean egindako 6 berrikusketa ez dira erakusten)
    1. lerroa: 1. lerroa:
    [[Fitxategi: Irure_auzoa._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg | thumb | right | 600px | Irure auzoa (Kontrargi 2002)]]
    [[Fitxategi: Irure_auzoa._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg | thumb | right | 600px | Irureko plaza (Kontrargi 2002)]]


    ==Geografia <ref>[[Soraluzeko baserriak (eu) | Soraluzeko baserriak]]. ''(96. orrialdea)''</ref>==
    ==Azalpen orokorrak==
    Irure auzoa da Soraluzeko lau mendi auzoetan luzeena eta zabalena lur hedaduraz. Irurek Soraluzeko herriaren hegoaldek mendialde osoa hartzen du bere barne. Ekialdean Osintxurekin muga egiten duen [[Itzio baserria (eu)|Itzio baserria]] eta mendebaldean Eibarko lurrekin muga egiten duen [[Illordo baserria (eu)|Illordo baserria]] ere Irurekoak dira. Erdialdean Sagar-Errekako mendiartea dauka. Mendiarte hau [[Osteitta baserria (eu)|Osteitta baserriko]] lurretan Elgetako lurrekin muga egiteraino barneratzen da hegoalderantz.
    Irureko plaza izen bereko [[Irure bailara (eu)|bailararen]] gunea da, ipar-mendebaldeko muturrean kokatzen dena.  


    Herriaren hegoaldera kokatua egon arren, iparraldera begira dago eta hargatik, eguzki argi gutxien jasotzen duen auzoa da. ''Añube'' inguruak ere baditu, batez ere [[Sagar-erreka (eu)|Sagar-erreka]] ingurua, eta neguan elurra egiten duenean urtu gabe irauten du denbora askoan.
    Illordogaña eta Iruregañaren azpian dago, Eibarko mugetan. Nahiz eta inguruak oso aldapatsuak izan, Irureko plaza laugune eder batean dago.


    Geografikoki nahiz sozialki, gorago aipatutako hiru gune nagusietan banatzen da Irure: [[Salon baserria (eu)|Salon baserri]] ingurua (ekialdean), [[San Martzial ermita (eu)|San Martzial]] eta [[Sagar-erreka (eu)|Sagar-erreka]] (erdialdean) eta Irure ingurua (mendebaldean).
    Bertako toponimoak, Irurek, izena eman zion: Irureko plaza, edo Irure, besterik gabe. Azkenean izen bera bailara osoa izendatzeko erabiltzen da, baina izen osoa beti: ''Irure bailara''.


    [[Fitxategi: Batallón_Baracaldo_Martínez_de_Aragón._Atsedena_(1937).png | thumb | 400px | Soldaduak atsedenean (1937)]]
    Soraluzeko gune zaharrenetakoa da. Bertan bi baserri daude: [[Irure Hamengua baserria (eu) | Irure Hamengua]] eta [[Irure Handikua baserria (eu) | Irure Handikua]]; pixkat gorago, [[San Esteban ermita (eu) | San Esteban]] ermita. Honen ondoan Irureko serorategia zegoen, Udalarena zena.
    Azken inguru honek, bailarari izena ematen dionak, oso gertu dauka Irure-gain izeneko tontorra. Gain hau, bere altueragatik eta Eibar, Elgoibar eta Soraluzeri gaina hartzen dietelako, kokapen estrategikoa izan da azken gerrateetan. 1936ko gerran esaterako, Gudaroste Errepublikarrak Irure eta Illordo baserri inguruetan kokatu zituen ''Batallón Baracaldo Martínez de Aragón''-eko soldaduak.  


    Soraluzeko mendialde osoa bezala, Irureko orografia oso aldapatsua da eremuaren zatirik gehienean. Hala ere, badira patxadatsuagoak diren inguru batzuk; Salon, [[Ernizketa baserria (eu)|Ernizketa]] eta Irure inguruak esateko. Lur eremu aldapatsuak izateak asko zailtzen du nekazaritzako jarduna eta oso gutxi dira nekazal produkzioari eusten dioten baserriak.
    Badira beste bi baserri oso gertu, [[Illordo baserria (eu) | Illordo]] eta [[Intxausti baserria (eu) | Intxausti]], baina ez daude Irureko plazan bertan.


    Azken urteotako industria eta errepide alorreko azpiegituren garapen handiak eragin handia izan du Irure eta iruretarren bizimoduan. Industriari dagokionez, Sagar-erreka eta [[Iraola Etxebarri baserria (eu)|Iraola Etxebarri]] azpikaldean lantegi asko eraiki ziren. Zabortegia ere Sagar-errekan eraiki zen, eta gerora industrialdea bihurtu.


    Baina zalantzarik gabe, auzoan eragin handiena izan duen eraikuntza lanak errepide alorrekoak izan dira. Soraluzeko saihesbideak 80. hamarkadan eta Maltzaga-Gasteiz autopistak 20 urte geroago, auzoa alderik alde zeharkatu dute baserri askotako lurrak janez.
    ==Kokapena==
    {{#display_map:
      43.187900, -2.436500~[[Irure Hamengua baserria (eu) | Irure Hamengua]];
      43.188300, -2.436400~[[Irure Handikua baserria (eu) | Irure Handikua]];
      43.187783, -2.437042~[[San Esteban ermita (eu)      | San Esteban]];
      43.185200, -2.439600~[[Illordo baserria (eu)        | Illordo]]~~Green_marker.png;
      43.188200, -2.435500~[[Intxausti baserria (eu)      | Intxausti]]~~Green_marker.png
      |type=earth |height=800px |width=1000px
    }}




    [[Fitxategi: Irure_auzoa._Ikuspegi_orokorra_01_(Juan_Carlos_Astiazarán_1979).jpg | thumb | center | 600px | Irure auzoa. Atzekaldean, Arrate (J.C. Astiazarán 1979)]]
    ==Eraikinak==
    ::{| class="wikitable" | align="center"
    |-
    ! style="background:Lime" | Eraikina
    ! style="background:Lime" | 1980 aurrekoak
    ! style="background:Lime" | 2002
    |-
    |    [[Irure Hamengua baserria (eu)| Irure Hamengua <br> Irure Zaharra]]
      || [[Fitxategi: Irure_Hamengua_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Juan_Carlos_Astiazarán_1979).jpg | 200px]]
      || [[Fitxategi: Irure_Hamengua_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg              | 200px]]
    |-
    |   [[Irure Handikua baserria (eu)| Irure Handikua]]
      || [[Fitxategi: Irure_Handikua_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Juan_Carlos_Astiazarán_1979).jpg | 200px]]
      || [[Fitxategi: Irure_Handikua_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg              | 200px]]
    |-
    |    [[San Esteban ermita (eu)|San Esteban ermita]]  
      || [[Fitxategi: San_Esteban_ermita_(Irure)._Ikuspegi_orokorra_02_(Indalecio_Ojanguren_1943).jpg | 200px]]
      || [[Fitxategi: San_Esteban_ermita._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg                  | 200px]]
    |-
    | <br> 
    |-
    |    [[Illordo baserria (eu)| Illordo]]
      || [[Fitxategi: Illordo_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Juan_Carlos_Astiazarán_1979).jpg | 200px]]
      || [[Fitxategi: Illordo_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg              | 200px]]
    |-
    |    [[Intxausti baserria (eu)| Intxausti]]
      || [[Fitxategi: Intxausti_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Juan_Carlos_Astiazarán_1979).jpg | 200px]]
      || [[Fitxategi: Intxausti_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg              | 200px]]
    |}




    ==Jaiak==
    [[Fitxategi: Irure_auzoa._Ikuspegi_orokorra_01_(Juan_Carlos_Astiazarán_1979).jpg | thumb | left | 400px | Irureko plaza. Atzekaldean, Arrate (J.C. Astiazarán 1979)]]
    ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Irureko jaiak (eu) | ''hemen'']].</small>
    ==Sorrera==
    Irureko jaiak abuztuaren lehenengo egunetan ospatu izan ohi dira, Ama Birginaren Zeruratze jaiaren ondorengo igandean. Auzoan gero eta jende gutxiago bizi delako edo, beheranzko bidea hartu zuten eta 2003. urtetik ez da jairik antolatu.
    Garai batean Irure oso leku estratejikoan zegoen. Soraluzeko hiribildua sortu baino lehen (1343 urtea) Ibaizabaleko ibia (eta zubia, gero) komunikabide lotunea garrantzitsua zen<ref>Maltzagako lotunea XVIII mende bukaera eta XIX mende hasieran egin zuten.</ref>: erregebide nagusia, Gasteiztik itsasorainokoa, Deba ibaiaren ezkerretik zetorren eta Soraluze parean eskumara pasatzen zen, San Roketik Elgoibar aldera joateko. Eta Eibar (eta Bizkaia) aldera jotzeko, bideak gora egiten zuen Irure ingururaino eta handik Azitainera jaitsi.


    Juan López de Unzueta eibartarrak 1594. urtean argitaratutako liburu batean ematen du XII mendean Irure nola sortu zuten, zehaztasun osoz<ref>[[Soraluze. Monografía histórica (eu) | Soraluze. Monografía histórica]]. ''(22, 220 eta 280 orrialdeak)''</ref>. Unzuetak kontatzen duenez, Nafarroako Santxo VI.a “Jakintsuaren” garaietan (1150-1194), beronen lehengusu bat, Don Celinos de Unzueta, erregearen haserretu eta Irurera aldatu omen zen bizi izatera bere ganadu–sail ugari eta bere morroi taldeekin. Gogoratu behar da garai haietan lurralde osoa mugan zegoela<ref>''Markinako merindadea'', marka = muga.</ref> eta bertako herriak berrehun urte geroago sortu zirela.


    ==Bitxikeriak <ref>[[Soraluzeko baserriak (eu) | Soraluzeko baserriak]]. ''(97. orrialdea)''</ref>==
    Don Celinos jaunak jasotako etxea [[Irure Hamengua baserria (eu)|Irure Hemengua]] baserria izango zen, ''Irure Zaharra'' ere esaten zaio eta. Irure Handikua, jauregi estilokoa, XIV mendean egin zuten. Hala ere, Iruretarrek armarriak jartzerakoan Irure Zaharrari berea erantsi zioten, jatorrizko etxea bera zela eta.
    [[Fitxategi: Irure_Hamengua_baserria._Armarria_01_(Kontrargi_2002).jpg | thumb | right | 250px | Irure Hamenguako armarria <br> (Kontrargi 2002)]]
    ===Santxo Jakintsuaren garaiko zezenketa===
    Irure gainek zezenketen inguruko gertakizuna ere harrigarria da benetan. Adituen arabera, Bizkaia eta Gipuzkoan egin den lehenengo zezenketa izan daiteke Irurekoa. Juan López de Unzueta eibartarrak 1594. urtean argitaratutako liburu batean ematen du XII mendean Iruren egin zen zezenketaren berri, zehaztasun osoz<ref>[[Soraluze. Monografía histórica (eu) | Soraluze. Monografía histórica]]. ''(22, 220 eta 280 orrialdeak)''</ref>.


    Unzuetak kontatzen duenez, Nafarroako Santxo VI.a “Jakintsuaren” garaietan (1150-1194), beronen lehengusu bat, Don Celinoz de Unzueta, Irurera aldatu omen zen bizi izatera bere ganadu–sail ugari eta bere morroi taldeekin. Bertan bizi zela, garai hartan Gipuzkoa osoko eta Bizkaiko lur zati handieneko nagusi zen Santxo VI.a Erregeak, Gipuzkoako lurrak eta lehengusuaren bizi-lekua bere begiz ezagutzeko asmoz, Don Celinoz lehengusua bisitatu omen zuen.
    San Esteban ermita ere oso aintzinakoa da, ertarokoa. Pentsatzekoa da Irureko jaunaren babespean egongo zela hau ere.


    Honek haragi-jan eta otordu oparo batez hartu omen zuen errege nafarra, eta otorduaren ostean, zezenketa bat eskaini omen zion bere omenez. Zezenketan bi zezen toreatu omen zituzten, eta ondoren hil, erregearen txakurrek jan zitzaten.


    Herrian Irure abizenaren hiru armarri gordetzen dira, bertan istorio honen aztarnak erakusten direla: Nafarroako armarriak, toreatutako zezenak eta beraiek jan zituzten txakurrak.
    ==Kontuak==
    [[Fitxategi: Irure_Hamengua_baserria._Armarria_01_(Kontrargi_2002).jpg | thumb | right | 250px | Irure Hamenguako armarria <br> (Kontrargi 2002)]]
    ===Santxo Jakintsuaren garaiko zezenketa<ref>[[Soraluzeko baserriak (eu) | Soraluzeko baserriak]]. ''(97. orrialdea)''</ref>===
    Irure gainek zezenketen inguruko gertakizuna ere harrigarria da benetan. Adituen arabera, Bizkaia eta Gipuzkoan egin den lehenengo zezenketa izan daiteke Irurekoa. Gorago aipatutako Juan López de Unzueta eibartarraren liburuan, Don Celinoz Iruren bizi zela, garai hartan Gipuzkoa osoko eta Bizkaiko lur zati handieneko nagusi zen Santxo VI.a Erregeak, Gipuzkoako lurrak eta lehengusuaren bizi-lekua bere begiz ezagutzeko asmoz, Don Celinoz lehengusua bisitatu omen zuen. Honek haragi-jan eta otordu oparo batez hartu omen zuen errege nafarra, eta otorduaren ostean, zezenketa bat eskaini omen zion bere omenez. Zezenketan bi zezen toreatu omen zituzten, eta ondoren hil, erregearen txakurrek jan zitzaten.


    Herrian Irure abizenaren hiru armarri gordetzen dira, bertan istorio honen aztarnak erakusten direla: Nafarroako armarriak, toreatutako zezenak eta beraiek jan zituzten txakurrak: bi Irureko plazan bertan, eta hirugarrena [[Arregia jauregia (eu)|Arregia jauregian]].


    [[Fitxategi: Paco_Vargas._Erretratua.jpg | thumb | left | 100px | Paco Vargas]]
    ===Serorak eta serora-etxea===
    ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[San Esteban ermita (eu)#Serorak eta serora-etxea | ''hemen'']].</small>
    Erdi Arotik San Esteban ermitak bere serora izan zuen, askotan inguruko baserrikoren bat. Ezagutzen den izen bakarraren (Magdalena de Ynsausti) arabera halaxe ematen du.


    ===Salonazpiko Cristobal Colón===
    Udalarena zen Ermitaren ondoko etxean bizi ziren. Baina Trentoren Eliz Batzarraren ostean serorak desagertzen hasi ziren. 1730 urterako Iruren ez zen serorarik, eta Udalak alokatuta zeukan serora-etxea. Urte hartan bertako errenteroak, Francisco de Yraolabeitiak, ogi-labea egiteko baimena eskatu baitzion jabea zen Udalari.
    Oraindik harrigarriagoa da, Cristobal Colón itsasgizon ezaguna jaiotzez Irure auzoko [[Salonazpi baserria (eu)|Salonazpi baserrikoa]] dela dioen tesia, Colón-en jaioterriaren inguruko euskal tesitzat har daitekeena.


    Tesi hori, Francisco Meléndez y Polo, gaitzizenez ''Paco Vargas'' edo ''El Hidalgo de Soraluze'' zeritzonak papereratu zuen, 1936 udaberrian Salamancan kaleratu zen [[Colón vizcaino (eu)|''Colón vizcaino'']] liburuan.
    ===1936-37ko gerra===
    [[Fitxategi: Batallón_Baracaldo_Martínez_de_Aragón._Atsedena_(1937).png | left | thumb | 300px | Soldaduak atsedenean (1937)]]
    Irureko plazak oso gertu dauka Iruregaña izeneko tontorra. Gain hau, bere altueragatik eta Eibar, Elgoibar eta Soraluzeri gaina hartzen dietelako, kokapen estrategikoa izan da azken gerrateetan. 1936ko gerran esaterako, Gudaroste Errepublikarrak Irure eta Illordo baserri inguruetan kokatu zituen ''Batallón Baracaldo Martínez de Aragón''-eko soldaduak.


    Besteak beste, San Esteban irudia erre zuten (agian Soraluzek zuen irudi zaharrena, ertarokoa), eta aldarearen zati bat ere.


    ==Bailarako mapa==
    ===Jaiak===
    {{#display_map:
    ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Irureko jaiak (eu) | ''hemen'']].</small>
      43.187783, -2.437042~[[San Esteban ermita (eu)          | San Esteban]]~~Blue_marker.png;
    Irureko (plazako) jaiak abuztuaren lehenengo egunetan ospatu izan ohi dira, Ama Birginaren Zeruratze jaiaren ondorengo igandean. Auzoan gero eta jende gutxiago bizi delako edo, beheranzko bidea hartu zuten eta 2003. urtetik ez da jairik antolatu.
      43.172250, -2.429550~[[Arribaso baserria (eu)            | Arribaso]];
      43.174978, -2.421945~[[Barrena baserria (eu)            | Barrena]];
      43.177050, -2.421650~[[Eitza baserria (eu)              | Eitza]];
      43.176313, -2.421540~[[Eitza Etxebarri baserria (eu)    | Eitza Etxebarri]];
      43.177050, -2.422850~[[Eitzakoetxetxo baserria (eu)      | Eitzakoetxetxo]];
      43.172050, -2.413050~[[Erlei baserria (eu)              | Erlei]];
      43.175900, -2.418300~[[Ernizketa baserria (eu)          | Ernizketa]];
      43.176556, -2.420567~[[Errotabarri baserria (eu)        | Errotabarri]];
      43.175300, -2.421400~[[Galtzaidukua baserria (eu)        | Galtzaidukua]];
      43.177970, -2.420517~[[Igarate baserria (eu)            | Igarate]];
      43.185200, -2.439600~[[Illordo baserria (eu)            | Illordo]];
      43.188200, -2.435500~[[Intxausti baserria (eu)          | Intxausti]];
      43.183200, -2.432300~[[Iraola baserria (eu)              | Iraola]];
      43.182582, -2.426924~[[Iraola Etxebarri baserria (eu)    | Iraola Etxebarri zaharra]];
      43.182300, -2.427600~[[Iraola Etxebarri baserria (eu)    | Iraola Etxebarri berria]];
      43.182120, -2.429683~[[Iraolabeitia baserria (eu)        | Iraolabeitia ]];
      43.187900, -2.436500~[[Irure Hamengua baserria (eu)      | Irure Hamengua]];
      43.188300, -2.436400~[[Irure Handikua baserria (eu)      | Irure Handikua]];
      43.164180, -2.407800~[[Itzio baserria (eu)              | Itzio]];
      43.164400, -2.409700~[[Itzio-etxetxo baserria (eu)      | Itzio-etxetxo]];
      43.164300, -2.407500~[[Itzio-etxetxo Barri baserria (eu) | Itzio-etxetxo Barri]];
      43.192179, -2.435846~[[Maltzako taberna (eu)            | Maltzako taberna]];
      43.183000, -2.432500~[[Mantxo baserria (eu)              | Mantxo]];
      43.171800, -2.426100~[[Mutxaneko etxe zarra (eu)        | Mutxaneko etxe zarra]];
      43.169400, -2.431900~[[Osteitta baserria (eu)            | Osteitta]];
      43.173200, -2.422800~[[Sagarraga baserria (eu)          | Sagarraga]];
      43.175166, -2.418657~[[Sagasai baserria (eu)            | Sagasai]];
      43.168900, -2.409600~[[Salon baserria (eu)              | Salon]];
      43.168000, -2.407500~[[Salonazpi baserria (eu)          | Salonazpi]];
      43.170300, -2.408000~[[Txurruken baserria (eu)          | Txurruken]];
      43.176900, -2.422200~[[Urretxa baserria (eu)            | Urretxa]];
      43.179933, -2.427833~[[Zabale baserria (eu)              | Zabale]]
      |type=earth |height=800px |width=1000px
    }}
     
     
    ==Ermitak==
    Irure bailarak hiru ermita ditu; horietatik bi pribatuak:
     
    {| class="wikitable" | align="center"
    |-
    |    [[Fitxategi: Santa_Ageda_ermita._Ikuspegi_orokorra_01_(Gure_Gipuzkoa).jpg  | 200px]]
      || [[Fitxategi: San_Esteban_ermita._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg | 200px]]
      || [[Fitxategi: San_Martzial_ermita._Ikuspegi_orokorra_05.jpg                | 200px]]
    |-
    |    [[Santa Ageda ermita (eu)|Santa Ageda ermita]], <br> [[Zabale baserria (eu)|Zabale]] baserriarena
      || [[San Esteban ermita (eu)|San Esteban ermita]]
      || [[San Martzial ermita (eu)|San Martzial ermita]], <br> [[Ernizketa baserria (eu)|Ernizketa]] baserriarena
    |}
     
    Hiru ermitak Eibarrera zihoan mendi-bide zaharraren ibilbidean kokatuta daude.
     
     
    ==Baserriak==
     
    {| class="wikitable" | align="center"
    |-
    ! style="background:Lime" | Izena
    ! style="background:Lime" | 1979
    ! style="background:Lime" | 2002
    |-
    |    [[Irure Hamengua baserria (eu)| Irure Hamengua]]
      || [[Fitxategi: Irure_Hamengua_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Juan_Carlos_Astiazarán_1979).jpg | 200px]]
      || [[Fitxategi: Irure_Hamengua_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg              | 200px]]
    |-
    |    [[Irure Handikua baserria (eu)| Irure Handikua]]
      || [[Fitxategi: Irure_Handikua_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Juan_Carlos_Astiazarán_1979).jpg | 200px]]
      || [[Fitxategi: Irure_Handikua_baserria._Ikuspegi_orokorra_01_(Kontrargi_2002).jpg              | 200px]]
    |}


    ===Mugarria===
    Eibar eta Soraluze arteko mugarri gertuenak ''Irureko plaza'' dauka izena.




    Hauxe da oraingo bertsioa, 02:28, 2 urria 2022 data duena

    Irureko plaza (Kontrargi 2002)

    Azalpen orokorrak

    Irureko plaza izen bereko bailararen gunea da, ipar-mendebaldeko muturrean kokatzen dena.

    Illordogaña eta Iruregañaren azpian dago, Eibarko mugetan. Nahiz eta inguruak oso aldapatsuak izan, Irureko plaza laugune eder batean dago.

    Bertako toponimoak, Irurek, izena eman zion: Irureko plaza, edo Irure, besterik gabe. Azkenean izen bera bailara osoa izendatzeko erabiltzen da, baina izen osoa beti: Irure bailara.

    Soraluzeko gune zaharrenetakoa da. Bertan bi baserri daude: Irure Hamengua eta Irure Handikua; pixkat gorago, San Esteban ermita. Honen ondoan Irureko serorategia zegoen, Udalarena zena.

    Badira beste bi baserri oso gertu, Illordo eta Intxausti, baina ez daude Irureko plazan bertan.


    Kokapena

    Mapa kargatzen...


    Eraikinak

    Eraikina 1980 aurrekoak 2002
    Irure Hamengua
    Irure Zaharra         		Irure Hamengua baserria. Ikuspegi orokorra 01 (Juan Carlos Astiazarán 1979).jpg Irure Hamengua baserria. Ikuspegi orokorra 01 (Kontrargi 2002).jpg
    Irure Handikua Irure Handikua baserria. Ikuspegi orokorra 01 (Juan Carlos Astiazarán 1979).jpg Irure Handikua baserria. Ikuspegi orokorra 01 (Kontrargi 2002).jpg
    San Esteban ermita San Esteban ermita (Irure). Ikuspegi orokorra 02 (Indalecio Ojanguren 1943).jpg San Esteban ermita. Ikuspegi orokorra 01 (Kontrargi 2002).jpg

    Illordo Illordo baserria. Ikuspegi orokorra 01 (Juan Carlos Astiazarán 1979).jpg Illordo baserria. Ikuspegi orokorra 01 (Kontrargi 2002).jpg
    Intxausti Intxausti baserria. Ikuspegi orokorra 01 (Juan Carlos Astiazarán 1979).jpg Intxausti baserria. Ikuspegi orokorra 01 (Kontrargi 2002).jpg


    Irureko plaza. Atzekaldean, Arrate (J.C. Astiazarán 1979)

    Sorrera

    Garai batean Irure oso leku estratejikoan zegoen. Soraluzeko hiribildua sortu baino lehen (1343 urtea) Ibaizabaleko ibia (eta zubia, gero) komunikabide lotunea garrantzitsua zen[1]: erregebide nagusia, Gasteiztik itsasorainokoa, Deba ibaiaren ezkerretik zetorren eta Soraluze parean eskumara pasatzen zen, San Roketik Elgoibar aldera joateko. Eta Eibar (eta Bizkaia) aldera jotzeko, bideak gora egiten zuen Irure ingururaino eta handik Azitainera jaitsi.

    Juan López de Unzueta eibartarrak 1594. urtean argitaratutako liburu batean ematen du XII mendean Irure nola sortu zuten, zehaztasun osoz[2]. Unzuetak kontatzen duenez, Nafarroako Santxo VI.a “Jakintsuaren” garaietan (1150-1194), beronen lehengusu bat, Don Celinos de Unzueta, erregearen haserretu eta Irurera aldatu omen zen bizi izatera bere ganadu–sail ugari eta bere morroi taldeekin. Gogoratu behar da garai haietan lurralde osoa mugan zegoela[3] eta bertako herriak berrehun urte geroago sortu zirela.

    Don Celinos jaunak jasotako etxea Irure Hemengua baserria izango zen, Irure Zaharra ere esaten zaio eta. Irure Handikua, jauregi estilokoa, XIV mendean egin zuten. Hala ere, Iruretarrek armarriak jartzerakoan Irure Zaharrari berea erantsi zioten, jatorrizko etxea bera zela eta.

    San Esteban ermita ere oso aintzinakoa da, ertarokoa. Pentsatzekoa da Irureko jaunaren babespean egongo zela hau ere.


    Kontuak

    Irure Hamenguako armarria
    (Kontrargi 2002)

    Santxo Jakintsuaren garaiko zezenketa[4]

    Irure gainek zezenketen inguruko gertakizuna ere harrigarria da benetan. Adituen arabera, Bizkaia eta Gipuzkoan egin den lehenengo zezenketa izan daiteke Irurekoa. Gorago aipatutako Juan López de Unzueta eibartarraren liburuan, Don Celinoz Iruren bizi zela, garai hartan Gipuzkoa osoko eta Bizkaiko lur zati handieneko nagusi zen Santxo VI.a Erregeak, Gipuzkoako lurrak eta lehengusuaren bizi-lekua bere begiz ezagutzeko asmoz, Don Celinoz lehengusua bisitatu omen zuen. Honek haragi-jan eta otordu oparo batez hartu omen zuen errege nafarra, eta otorduaren ostean, zezenketa bat eskaini omen zion bere omenez. Zezenketan bi zezen toreatu omen zituzten, eta ondoren hil, erregearen txakurrek jan zitzaten.

    Herrian Irure abizenaren hiru armarri gordetzen dira, bertan istorio honen aztarnak erakusten direla: Nafarroako armarriak, toreatutako zezenak eta beraiek jan zituzten txakurrak: bi Irureko plazan bertan, eta hirugarrena Arregia jauregian.

    Serorak eta serora-etxea

    Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

    Erdi Arotik San Esteban ermitak bere serora izan zuen, askotan inguruko baserrikoren bat. Ezagutzen den izen bakarraren (Magdalena de Ynsausti) arabera halaxe ematen du.

    Udalarena zen Ermitaren ondoko etxean bizi ziren. Baina Trentoren Eliz Batzarraren ostean serorak desagertzen hasi ziren. 1730 urterako Iruren ez zen serorarik, eta Udalak alokatuta zeukan serora-etxea. Urte hartan bertako errenteroak, Francisco de Yraolabeitiak, ogi-labea egiteko baimena eskatu baitzion jabea zen Udalari.

    1936-37ko gerra

    Soldaduak atsedenean (1937)

    Irureko plazak oso gertu dauka Iruregaña izeneko tontorra. Gain hau, bere altueragatik eta Eibar, Elgoibar eta Soraluzeri gaina hartzen dietelako, kokapen estrategikoa izan da azken gerrateetan. 1936ko gerran esaterako, Gudaroste Errepublikarrak Irure eta Illordo baserri inguruetan kokatu zituen Batallón Baracaldo Martínez de Aragón-eko soldaduak.

    Besteak beste, San Esteban irudia erre zuten (agian Soraluzek zuen irudi zaharrena, ertarokoa), eta aldarearen zati bat ere.

    Jaiak

    Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

    Irureko (plazako) jaiak abuztuaren lehenengo egunetan ospatu izan ohi dira, Ama Birginaren Zeruratze jaiaren ondorengo igandean. Auzoan gero eta jende gutxiago bizi delako edo, beheranzko bidea hartu zuten eta 2003. urtetik ez da jairik antolatu.

    Mugarria

    Eibar eta Soraluze arteko mugarri gertuenak Irureko plaza dauka izena.


    Erreferentziak

    1. ↑ Maltzagako lotunea XVIII mende bukaera eta XIX mende hasieran egin zuten.
    2. ↑ Soraluze. Monografía histórica. (22, 220 eta 280 orrialdeak)
    3. ↑ Markinako merindadea, marka = muga.
    4. ↑ Soraluzeko baserriak. (97. orrialdea)
    "http://www.sorapedia.eus/index.php?title=Irureko_plaza_(eu)&oldid=29547"(e)tik jasota