«Sagar-errekako uren eruatea (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    No edit summary
    No edit summary
    1. lerroa: 1. lerroa:
    {{Argitaratzen}}
    {{Argitaratzen}}
    [[Fitxategi: Sagar-erreka_Eibar._Sare_orokorra.jpg | thumb | right | 400px | Sare orokorraren krokisa (Javitxooo)]]
    [[Fitxategi: Sagar-erreka_Eibar._Sare_orokorra.jpg | thumb | right | 500px | Sare orokorraren krokisa (Javitxooo)]]
    ::<small>'''''Oharra''''': Sarrera hau osatzeko ''La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar''<ref>[[La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar (eu)|La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar]]. Javier Martin Lapeyra (Eibar aldizkaria 2014-2015).</ref> artikulua erabili izan da,</small>
    ::<small>'''''Oharra''''': Sarrera hau osatzeko ''La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar''<ref>[[La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar (eu)|La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar]]. Javier Martin Lapeyra (Eibar aldizkaria 2014-2015).</ref> artikulua erabili izan da,</small>



    22:33, 11 iraila 2019(e)ko berrikuspena

    Adi! Artikulu hau oraindik argitaratze prozesuan dago.
    Zuzentzen baduzu, edo informazioa gehitzen baduzu, mesedez ez kendu ohar hau. Eskerrik asko!
    Sare orokorraren krokisa (Javitxooo)
    Oharra: Sarrera hau osatzeko La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar[1] artikulua erabili izan da,

    XX mende hasieran Eibar gero eta handiago egiten ari zenez, udal ur-hornikuntza sistema txiki geratzen ari zen.

    Irtenbide bat Sagar-errekako urak erabiltzea izan zen. Eibarkoek ur-ekartzea esaten bazioten ere, Soraluzen ur-eruatea esan zitzaion.


    Eraikuntza

    Lehen egitasmoa 1912koa da, Rodolfo Agirre injeniariak idatzita. Sagar-errekaren goialdeko Intsuzabal, Lezeta, Bergaretxe, Azurtza, Gastandola eta Albizuri erreken urak hartzea aurrikusten zuten (bost bat km2-ko arroa), eta Soraluzeko Altamiran ur-biltegia eramatea. Handik 992 metrotako tunel batez Eibar aldera pasako ziren. Egitasmo hau ez zen egin.

    1920 urtean Eibarko Udalak Sagar-erreka eta Arribaso (Aierdi erreka eta bere adarrak) erreketako urak ustiatzeko eskubideak Valleko kondeari erosi zizkion, 65.000 pezetatan. Hurrengo urteetan Udal Laborategi Kimikoak urak aztertu zituen, eta bikainak zirela ziurtatu. Udako emaria ere neurtu zuten, 18 litro segunduko, nahikoa zela Eibarren premiak asetzeko.

    Eibarko Udalaren aginduz, 1927 urtean Bergarako Aurelio González injeniariak bigarren egitasmoa idatzi zuen. Bi puntu nabarmenen zituen: Sagar-errekan egin beharreko presa eta Eibarrerainoko 1500 metrotako tunela, mendiak saihesteko 5 kilometrotako erretena egin beharrean.

    Hurrengo hilabeteetan Eibarko Udalak egitasmoa onartu zuen, eta Formanto Ministeritzaren baimena eskatu zuen. Azken hau etorri bitartean ingurukoen onespena lortzeko erabili ziren[2]: Sagar-errekako urak ustiatzeko eskubideak zituzten hiru enpresak eta okupatu behar zituzten lurren 30 jabeak.

    1928 urtean Fomento Ministeritzaren baimena heldu zen: Eibarko Udalak Sagar-erreka eta Arribaso erreken 40 litro segunduko erabil zezakeen, Gorosta errekaren 15 litro eta Txigote errekaren beste 5 litro (azken bi erreka hauek Eibarren daude).

    1928ko maiatzak 4an Oñatiko Javier Zelaia Enparantza kontratistarekin adostu zituzten lanak, 720.000 pezetatan eta 14 hilabeteko epean bukatzeko. Sagar-erreka aldeko lanak presa, ura eramateko erretenak eta Illordoko tunela edo tunel handia izan ziren.

    Lanak berandutu egin ziren eta 1931 urtean bukatu ziren.


    Bilakaera

    Sagar-errekako ur-eruatean lau sasoi bereizi daitezke, gutxi gora behera.

    1930-1960

    Sagar-errekako presa zaharra >> Tunel handia >> Iragorri ur-biltegia >> Gisastu ur-biltegia.

    Sagar-erreka ingurueta ez zen lanik egin. 1952 urtean Eibarko aldean lan txiki batzuk egin ziren.

    1960-1975

    Ibarrola presa >> San Martzialgo ur-biltegia >> Irurak Bat zentrala >> Igarateko ur-biltegia >> Tunel handia >> Iragorri ur-biltegia >> Gisastu ur-biltegia.

    1960 hamarkadan ur emaria ez zen nahikoa Eibarren premientzako. Emaria handitzeko, Eibarko Udalak Zabala, Unzurrunzaga y Cía-ri XX mende hasierako azpiegiturak erosi zizkion, eta erreten luze baten bidez ur guzti horiek tunel handira eraman zituen.

    1975-2009

    Sagar-errekako presa berria >> tunel handia >> Iragorribarriko ur-biltegia.

    1975 urterako sistema oso zaharkituta zegoen, itokin handirekin eta mantenimentu zailtasunekin, Horregatik Sagar-errekan presa berri bat eraiki zuten (gaur egunekoa) eta erretenak berritu zituzten.

    2009-2014

    Urkulu urtegia >> Tunel handia >> Iragorribarriko ur-biltegia.

    Ura Urkulu urtegitik ekarri zuten, Sagar-errekaren arroko urak alde batera utziz. Ura 50 zm-tako tutu berri batek ekartzen du Aretxabaletatik túnel handiraino, Soraluze zeharkatuz [3]. Tunel handia barrutik garbitu eta egokitu zuten tutua sartu baino lehen.


    Azpiegiturak

    Ibarrola presa

    Sagar-errekak eta Gaztandola adarrak bat egiten duten kokatuta, Ibarrola baserriaren gertu. XX mende hasieran Zabala, Unzurrunzaga y Cía-k eraiki zuen, eta sistema osoaren puntu altuena da.

    Presak 5 metro ditu eta, nahiz eta lohiz beteta egon, ondo mantentzen da.

    Bertatik San Martzial ur-biltegiraino 4 bat kilometrotako harrizko erretena dago, lurperatuta; bidean beste hainbat errekastoren urak jasotzen ditu. Erretenaren sekzioak trapecio forma du, eta ertzak borobilduta daude. Azken metrotan, San Martzialeko ur-biltegiko inguruan, erretena agerian dago eta sekzio laukia du.

    San Martzialgo ur-biltegia

    Suponemos que fue construido al tiempo que la presa de Ibarrola, por la misma compañía, y que estuvo operativo hasta que dejó de funcionar la central Irurak-Bat (años 70). En planta su forma se asemeja a un boomerang, por adaptarse a la curva de la montaña en que está excavado. Una tala de pinos realizada hace un año permite apreciar su considerable tamaño. En contrapartida, los taladores han abandonado gran cantidad de ramas y troncos dentro del depósito, lo que, unido a la capa de barro acumulada, hace difícil inspeccionar el fondo. Careciendo de cubierta, y con sus tres metros de profundidad, ha sido escenario de al menos dos desgracias: durante la Guerra Civil, un requeté se ahogó al caer herido en él desde el monte, y hacia 1946 un criado de un caserío se arrojó al agua. Unos chavales que lo vieron sumergido en el fondo corrieron a casa a dar el aviso; entre ellos estaba Federico Eguren, quien ha compartido con nosotros sus recuerdos sobre la Traída de aguas y nos ha facilitado el acceso a los baserritarras de la cuenca del Sagar. La tubería de salida del agua discurría soterrada cuesta abajo, salvo en una vaguada, donde circulaba sobre unos postes de hormigón. Aún queda a la vista un fragmento de la tubería, de unos 30 cm de diámetro, donde empalmaba con la Central.

    Irurak-Bat zentrala

    Situada junto al Sagar en su tramo final antes de la desembocadura al Deba, era un edificio exento de dos plantas con cubierta a dos aguas. Fue creada a principios del s. XX por “Zabala, Unzurrunzaga y cía”, quienes tenían otra central en Placencia sur y otra en Málzaga. Disponía de dos turbinas y proporcionaba electricidad a la S.A.P.A. (Fábrica de cañones). Fue derribada hace unos cinco años. Suponemos que, hacia 1960, la compañía vendió esta central al Ayuntamiento de Eibar, quien aprovechó esta instalación para complementar la Traída, conectando las aguas de salida de la central a una tubería que atravesaba el cauce del Sagar y las entregaba al depósito de Igarate.

    Igarateko ur-biltegia

    Construido en hormigón hacia 1960 a la altura de la central Irurak-Bat, en el lado opuesto del Sagar, cuyo cauce fue desviado para permitir su ubicación. De unos 15 m de longitud y situado bajo el nivel de la carretera, fue cubierto de tierra desde un principio, lo que aprovechó el vigilante de la casa de Irure para poner una huerta sobre él. El depósito sigue existiendo, esta vez bajo un aparcamiento frente a la fábrica Joansa. El plan del Ayuntamiento de Eibar consistía en que el agua acumulada en ese depósito fuera elevada a la cota del Gran Túnel, para sumarla al caudal de la Traída. A este fin, unas bombas o turbinas de impulsión fueron instaladas en una caseta al lado oeste del depósito y empalmadas a una tubería que subía la ladera del monte hasta una arqueta construida sobre el caserío Eitzaga Etxetxo. Desde esa arqueta cúbica, de casi tres metros de lado, partía una tubería que discurría enterrada por la ladera del monte, pasando por debajo del caserío Arribaso y llegando al túnel (sobreviven algunos tramos). El día de la puesta en marcha se congregó un gran número de curiosos. Las bombas entraron en funcionamiento, pero el agua sólo subió a la mitad de la cota de la arqueta (a unos 120 m sobre el depósito) y, al bajar, golpeó con fuerza las hélices, inutilizándolas. De modo que fue preciso instalar unas bombas nuevas, que lograron funcionar durante unos 10 años, a pesar de que las hélices seguían sufriendo con las interrupciones de los motores.

    Sagar-errekako presa

    Construida en 1928, es el elemento que propiamente inicia la Traída de aguas. Estaba situada unos 100 metros aguas arriba de Zubitxo y es de suponer que se llenaba con las aguas que no aprovechaba la presa de Ibarrola, así como con las aportadas por otras regatillas que vierten al Sagar, como Sasibeltz. De la presa partía un canal de sección trapecial y 1.050 m de longitud, que rodeaba bajo tierra el monte de Osteguieta, donde recibía el aporte de las regatillas llamadas técnicamente Osteguieta 1 y 2. Un grupo de amigos que solía merendar en esos parajes acostumbraba a levantar una de las losas de la cubierta de esta conducción para refrescar su garrafa de vino, sumergiéndola en el agua. En una ocasión la corriente se llevó la garrafa y, seguramente, discurrió por el canal hasta el sifón de tubería que cruzaba bajo el cauce del Aierdi y se conectaba a la arqueta frente a la boca del túnel. En 1974 se proyectó una nueva presa de hormigón de mayor tamaño, que es la que puede verse hoy día. Se construyó unos metros aguas abajo de la presa antigua, por lo que ésta ha quedado sumergida por las aguas embalsadas. Actualmente la presa es dragada de vez en cuando, y el agua almacenada sigue su curso por el cauce del Sagar, no aportando nada al cauce que va por el túnel. Hace unos años un hombre se arrojó a esta presa y murió.

    Illordoko tunela edo tunel handia

    Laburpen modukoa jarri

    Iragorriko ur-biltegia

    Eibarko aldean dago.

    1972 urtean apurtu zuten, Iragorribarri ur-biltegia egin zutenean.


    Gisastuko ur-biltegia

    Eibarko aldean dago.

    1929 urtean eraiki zuten, tunel handiarekin batera. Biltegi bikoitza zen, eta Bilbao-Behobia autobidea egin zutenean erdi bat apurtu zuten.


    Erreferentziak

    1. La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar. Javier Martin Lapeyra (Eibar aldizkaria 2014-2015).
    2. Onespenak lortzeko dirusariak ordaindu behar izan zituzten.
    3. Soraluzek tutua saihesbidetik ekartzea nahi zuen, baina Aldundiak herri barruko zeharbidetik egin zuen. Ordainetan, igarateko erlaitza egin zuen, eta eliza konpontzeko dirua eman zuen.