«Soraluzeko esamoldeak (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

23:24, 6 urria 2018(e)ko berrikuspena

Gainontzeko herrien moduan, Soraluzeko euskarak badu bere hizkera propioa: berba solteak, esamoldeak eta esaera zaharrak.

Hemen jasotakoak hiru iturri nagusi dute: Antxon eta Edu Oregi^[1], Ramiro Larrañaga^[2] eta Soraluzeko AEK.

	Esamoldea	Esanahiak eta adibideak
A	Adar soñuan / Adar soinuan	Haizeko, brometako eran. Gaur be adar soinuan jabik haura; obispuari be adarra joko lezkiok.
	Afari legea	Gogo barik baina beharrez egiten den afari arina. Merienda ederra janda nao eta afari legia eingo dot.
	Aitaren baten / Aitaren batean	Segituan, behereala. Alaba nausixak aitaren baten eitxen dostaz errekauak; gaztiak barriz, goiz guztia bihar dau.
	Aleritzira	Begiz edo gutxi gora behera kalkulatua.
	Atari aldia	Zoritxarrek dakarten egoera penagarria.
	Aukeran lartxo	Gehiegikeri txikia. Ez da ez jatuna, baina daukan gaixuakin aukeran lartxo jaten dau.
	Azumbre t’erdi edan	Asko edan^[3].
B	Berriren barri	Hasieratik berriro zerbait hastea. Oiñ arte eindakua apurtu ta berriren barri hasiko gara.
	Begiratu baten	Lehen begiratuan, lehen begi-kolpean. Horrek begiratu baten daki zeñek irabaziko daben.
	Beltzak ikusi	Gorriak ikusi, gaizki pasatu. Gorrixen denboran baltzak ikusi zittuan.
	Beranduko gaztaina	Beti berandu heltzen den pertsona. Hemen dator gure beranduko gaztaña; goiz guztia beran zain egon gara.
D	Dagoen dagoenean	Dagoen bezala. Hobe dou dagon dagonian lagatzia, kanbixatzen hastia baño.
E	Ebro eta Miranda edan	Asko edan. Horrek Ebro eta Miranda edango leukiez.
	Eguzki galdatan	Erre egiten duen eguzkipean. Ezeik Munetako haitzetara igo agostuan, euzki galdatan egon bihahok eta.
	Esne bitsetan	Eztitan, oso gustora. Esne bitsetan bizi dora ezkonbarriz.
	Euli kaka	Huskeria. Ez pentsa gero hori euli kakak denik.
	Euri zirin	Ziri-miri, lanbro. Txaparradiak ez nau hartu, baina euri ziriñak busti nau.
F	Firin-faran ibili	Ardura gabe eta alai ibili. Batetik bestera ibili. Lana nekatu gabe egin. Loterixia tokau jakonetik hor dabil, firin-faran- kolperik jo barik.
G	Gabonetan keixak	Ezinezkoa eskaini edo eskatu. Sasoian keixak alderantziz.
	Gose antza	Gose modukoa, jangura.
H	Haizeko egon	Umore oneko egon, parrandarako gogoa eduki. Ekarri dozun haiziakin golferixarako gertu zare.
	Hanka joko	Antxitxiketa, igesia. Sagarrak hartzen majo zebizen mutillak, baña baserritxarrak txakurra solte laga zebanian… a zelako hanka jokua!
	Hari-harian	Juxtu-juxtuan. Ten-tenian.
	Hurre emanda	Gutxi gora behera. Soraluzek hurre emanda bost mila biztanle ditxu.
I	Ixil poltsa	Gertukoen izkutuan gordetzen den dirua, behar denean erabiltzeko.
	Ixilikoetan jardun	Txutxu-mutxuka hitz egin..
J	Jan txakur	Besteon bizkar bizi dena.
	Joana joan egin	Desagertu, alde egin.
K	Kazkara baten	Segituan, behereala.
	Kearena egin	Desagertu, alde egin. Heu ikusi eta keiana ein jok!
	Kirrinpot egin	Ekonomikoki porrot egin.
L	Lantzian behin	Noizean behin. Lantzian behin bakarrik etortzen da, entierruetara eeta Andramaixetako zezenera.
	Lekuan lekuko	Tokian tokiko.
M	Makila salda	Jipoia, egurraldia.
	Mela-mela eginda	Busti-busti eginda. Plaza Barriko askatik mela-mela eginda etorri jata umia.
N	Negar jotzaile	Beti kexaka eta negarrez dabilena.
	Noiz ipuinean / Noiz ipinian	Noizean behin. Etxe horretan angulak pe jaten dabez noiz ipoñian.
	Nora nora	Norabait.
P	Papelada	Gezurretan ibili, "antzerkia" egin.
	Pikunitxara joan^[4]	Pikutara joan. Juari Pikunitxako sagarpera.
	Pipar egin	Eskola ihesi egin.
	Pipia jo	Ziria sartu.
	Pipian pare egon / Pipian moduan egon	Primeran egon, oso gustora egon, ezer falta zaizula egon.
	Polit askoa	Oso polita, polita benetan.
S	Sasoian keixak	Gauzak bere denboran. Gabonetan keixak alderantziz.
T	Takian potian	Askotan, sarritan. Bitorixara juan zan bizi izatera, baña takian potian hamen ikusten dou.
	Ten-tenian	Juxtu-juxtuan. Hari-harian.
	Terzio bat	Neurri gabe. Terzio bat ardau edan jok.
	Tripa trukez	Janaren trukez lan egin. Julian Gaiarrek tripa trukez ein zeban lan Iruñako ola batian, 14 urte zittuanian.
	Urre urrian	Oso gertu.

Erreferentziak

↑ Plazentziako berbak eta esamoldeak. Antxon Oregi eta Edu Oregi (Soraluzeko Jaiak 1.995).
↑ Relación de algunas palabras euskéricas habituales en Soraluze-Placencia de las Armas. Ramiro Larrañaga (Atal Koadernoak. Hizkuntza eta Literatura 13. Eusko Ikaskuntza 1.995).
↑ Azumbreak pare bat litro zuen.
↑ Pikunitxa Azkoitiko baserri bakar eta urruna da, apenas ailegabiderik duena.

[1] Plazentziako berbak eta esamoldeak. Antxon Oregi eta Edu Oregi (Soraluzeko Jaiak 1.995).

[2] Relación de algunas palabras euskéricas habituales en Soraluze-Placencia de las Armas. Ramiro Larrañaga (Atal Koadernoak. Hizkuntza eta Literatura 13. Eusko Ikaskuntza 1.995).

[3] Azumbreak pare bat litro zuen.

[4] Pikunitxa Azkoitiko baserri bakar eta urruna da, apenas ailegabiderik duena.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ 5. lerroa: / 5. lerroa: @@
 {| class="wikitable" align="center" style="text-align:left"
-!  width= " 50 px" style="background:Orange" |
+!  width= " 20 px" style="background:Orange" |
 !  width= "200 px" style="background:Orange" | Esamoldea
 !  width= "500 px" style="background:Orange" | Esanahiak eta adibideak
@@ 96. lerroa: / 96. lerroa: @@
      || Segituan, behereala.
 |-
-|  ||
+|   || Kearena egin
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Desagertu, alde egin. <br> <span style="color:blue"> ''Heu ikusi eta keiana ein jok!''</span>
-Kearena egin
-Desagertu, alde egin
--	Heu ikusi eta keiana ein jok!
 |-
-|  ||
+|   || Kirrinpot egin
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Ekonomikoki porrot egin.
-Kirrinpot egin
-Ekonomikoki porrot egin.
 |-
-|  ||
+| L || Lantzian behin
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Noizean behin. <br> <span style="color:blue"> ''Lantzian behin bakarrik etortzen da, entierruetara eeta Andramaixetako zezenera.''</span>
-Lantzean behin
-Noizean behin.
--	Lantzian behin bakarrik etortzen da, entierruetara eeta Andramaixetako zezenera.
 |-
-|  ||
+|   || Lekuan lekuko
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Tokian tokiko.
-Lekuan lekuko
-Tokian tokiko.
 |-
-|  ||
+| M || Makila salda
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Jipoia, egurraldia.
-Makila salda
-Jipoi, egurraldi.
 |-
-|  ||
+|   || Mela-mela eginda
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Busti-busti eginda. <br> <span style="color:blue"> ''Plaza Barriko askatik mela-mela eginda etorri jata umia.''</span>
-Mela-mela eginda
-Busti-busti eginda.
--	Plaza Barriko askatik mela-mela eginda etorri jata umia.
 |-
-|  ||
+| N || Negar jotzaile
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Beti kexaka eta negarrez dabilena.
-Negar jotzaile
-Beti kexaka eta negarrez dabilena.
 |-
-|  ||
+|   || Noiz ipuinean / Noiz ipinian
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Noizean behin. <br> <span style="color:blue"> ''Etxe horretan angulak pe jaten dabez noiz ipoñian.''</span>
-Noiz ipuinean / Noiz ipinian
-Noizean behin
--	Etxe horretan angulak pe jaten dabez noiz ipoñian
 |-
-|  ||
+|   || Nora nora
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Norabait.
-Nora nora
-Norabait.
 |-
-|  ||
+| P || Papelada
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Gezurretan ibili, "antzerkia" egin.
-Papelada
-Antzerkia egin.
 |-
-|  ||
+|   || Pikunitxara joan<ref>Pikunitxa Azkoitiko baserri bakar eta urruna da, apenas ailegabiderik duena.</ref>
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Pikutara joan. <br> <span style="color:blue"> ''Juari Pikunitxako sagarpera.''</span>
-Pikunitxara joan
-Pikutara joan (Pikunitxa Azkoitiko baserri bakar eta urruna da, apenas ailegabiderik duena).
--	Juari Pikunitxako sagarpera.
 |-
-|  ||
+|   || Pipar egin
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Eskola ihesi egin.
-Pipar egin
-Eskola ihesi egin
 |-
-|  ||
+|   || Pipia jo
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Ziria sartu.
-Pipia jo
-Ziria sartu
 |-
-|  ||
+|   || Pipian pare egon / Pipian moduan egon
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Primeran egon, oso gustora egon, ezer falta zaizula egon.
-Pipian pare egon / Pipian moduan egon
-Primeran egon, oso gustora egon, ezer falta zaizula egon.
 |-
-|  ||
+|   || Polit askoa
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Oso polita, polita benetan.
-Polit askoa
-Oso polita, polita benetan.
 |-
-|  ||
+| S || Sasoian keixak
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Gauzak bere denboran. ''Gabonetan keixak'' alderantziz.
-Sasoian keixak
-Gauzak bere denboran.
 |-
-|  ||
+| T || Takian potian
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span> Takian potian
+    || Askotan, sarritan. <br> <span style="color:blue"> ''Bitorixara juan zan bizi izatera, baña takian potian hamen ikusten dou.''</span>
-Askotan, sarritan
--	Bitorixara juan zan bizi izatera, baña takian potian hamen ikusten dou.
 |-
-|  || Ten-tenian
+|   || Ten-tenian
-   || Juxtu-juxtuan. Hari-harian.
+    || Juxtu-juxtuan. Hari-harian.
 |-
-|  ||
+|   || Terzio bat
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Neurri gabe. <br> <span style="color:blue"> ''Terzio bat ardau edan jok.''</span>
-Terzio bat
-Neurri gabe.
--	Terzio bat ardau edan jok.
 |-
-|  ||
+|   || Tripa trukez
-   || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Janaren trukez lan egin. <br> <span style="color:blue"> ''Julian Gaiarrek tripa trukez ein zeban lan Iruñako ola batian, 14 urte zittuanian.''</span>
-Tripa trukez
-Janaren trukez lan egin.
--	Julian Gaiarrek tripa trukez ein zeban lan Iruñako ola batian, 14 urte zittuanian.
 |-
-|  ||
+|  || Urre urrian
-    || . <br> <span style="color:blue"> ''.''</span>
+    || Oso gertu.
-Urre urrian
-Oso gertu.
 |}