«Udala. Foru garaia (1499-1695) (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

18:20, 6 ekaina 2020(e)ko berrikuspena

Hasiera batean, herri bakoitzak bere kudeaketa sistema zuen. Herri artean nahikoa antzekoak, baina elkarren desberdinak ziren, herri bakoitzaren egoerari egokituak: jarduerak, historia, botere guneak...

Sistema hauek biltzeko ordenantzak idazten ziren, gero eta osoagoak mendeetan zehar.

1499 urteko ordenantzak

Soraluzek gordetzen dituen ordenantza zaharrenak dira. Bertan aipatzen denez, udala osatzeko sistema aspalditik omen zetorren.

Udala osatzeko alkatea eta tenientea aipatzen dira (segururena partaide gehiago izango ziren) eta 30 urtetik gorako gizonek hartzen zuten parte.

Alkatea urtero aukeratzen zuten, San Migel egunean (irailak 29an). Zortzi hautagai izaten ziren, lau kaletar eta lau baserritar. Gizonak denak, 30 eta 60 urte artekoak.

San Migel egunean Udal orokorra biltzen zen. Joan zen urteko hautagai ohiek izen bana proposatzen zuten, eta aldi berean zin egiten zutela persona egokienak zirela. Hautagai bakoitzaren izena bere paperean idatzi, eta zortzi paperak lurrera botatzen ziren. Ume batek paper bat hartu eta alkateari ematen zion. Honek ozenean irakurtzen zuen alkate berriaren izena, hurrengo hamabi hilabeteetan alkate izango zena.

Alkate berriak izendapena onartzen ez bazuen, 10.000 marabediko izuna ordaindu behar zuen, eta beste zazpi hautagaien artean aukeratzen zen alkatea. Dena dela, inork alkatea izateko ezintasuna bazuen, San Migel baino 30 egun lehenago alkateari adierazi behar zion.

Urte bateko hautagaiek ezin zuten hautagai izan hurrengo hiru urteetan. Alkateak, berriz, hamar urteko epean libre zegoen.

1695ko ordenantzak

Berrehun urte geroago

1746eko errolda eta zentsoa

1746 urtean udal kudeatzaileak hauek ziren: Juan Tomás de Solarte (alkatea), Bartolomé de Beristain (tenientea), Ventura de Armendia (sindiko-prokuradorea), Manuel de Mendiola (erregidorea) eta José de Arzamendi (erregidorea).

Urte hartan Agustín de Azcarate eskribauak Soraluzeko errolda osatu zuen (gizon helduen errolda, hain zuzen). Bost taldetan bereizi zituen biztanleak: milarista kapare kaletarrak, baserriko milarista kapareak, kaletar kapare EZ milarista, baserritar kapare EZ milarista eta gainontzeko biztanleak.

Mota	Kaletarrak	Baserrietakoak	Guztira
Milaristak	25	21	46	14%
Ez milaristak	112	50	162	51%
Kanpotarrak	111		111	35%
Guztira	248	71	319	100%

Errolda honen arabera, udalkideak 208 lagun ziren (hau da, kapareak) baina hautatuak edota hautatzeko eskubideak zutenak 46 besterik ez (kapare milaristak), 25 kaletar eta baserrietako 21.

Kapare ez milaristak askoz gehiago ziren, 162. Baina etxejabeak ez zirenez, ez zuten eskubiderik. Azkenik, 101 kanpotar zeuden, udal erabakietan parte hartzeko eskubideri gabe ere, nahiz eta etxe jabeak izan.

Beraz, erregimen zaharreko "euskal foru demokrazia" hartan gizonen %14ak besterik ez zuten parte hartzeko eskubidea. 18-30 urte beherakoak eta emakumeak kontutan hartzen baditugu, ehuneko hau %5 inguruan egon zitekeen.

Erreferentziak

Soraluze-Placencia de las Armas. Monografía histórica. Ramiro Larrañaga (Sorlauzeko Udala 1993)

@@ 23. lerroa: / 23. lerroa: @@
 ==1746eko errolda eta zentsoa==
-urtean Agustín de Azcarate eskribauak Soraluzeko errolda osatu zuen (gizon helduen errolda, hain zuzen). Bost taldetan bereizi zituen biztanleak: milarista kapare kaletarrak, baserriko milarista kapareak, kaletar kapare EZ milarista, baserritar kapare EZ milarista eta gainontzeko biztanleak.
+urtean udal kudeatzaileak hauek ziren: Juan Tomás de Solarte (alkatea), Bartolomé de Beristain (tenientea), Ventura de Armendia (sindiko-prokuradorea), Manuel de Mendiola (erregidorea) eta José de Arzamendi (erregidorea).
-Honen arabera, "jatorrizko" soraluzetar guztiak kapareak ziren; hau da, nobleak, eta beraz udalan parte hartzeko eskubidea zuten. Baina udalkideak aukeratzeko edota hautagai izateko millarista izan behar zen.
+Urte hartan Agustín de Azcarate eskribauak Soraluzeko errolda osatu zuen (gizon helduen errolda, hain zuzen). Bost taldetan bereizi zituen biztanleak: milarista kapare kaletarrak, baserriko milarista kapareak, kaletar kapare EZ milarista, baserritar kapare EZ milarista eta gainontzeko biztanleak.
-. Lista de hidalgos, millaristas, vecinos, residentes, etc. formada en 1746 por el escribano Agustín de Azcárate
+{| class="wikitable col1cen col2der col3rig"
-Udala
-Juan Tomás de Solarte, Alcalde actual de esta dicha Villa
-Bartolomé de Beristain, su teniente
-Ventura de Armendia, Sindico Procurador
-Manuel de Mendiola, mayor, Regidor
-José de Arzamendi, Regidor
-{| class="wikitable col1cen col2cen col3cen"
 ! width= "150 px" style="background:Tan" | Mota
 ! width= "100 px" style="background:Tan" | Kaletarrak
@@ 51. lerroa: / 43. lerroa: @@
 | Guztira       || 248 || 71 || 319 || 100%
 |}
+Errolda honen arabera, udalkideak 208 lagun ziren (hau da, kapareak) baina hautatuak edota hautatzeko eskubideak zutenak 46 besterik ez (kapare milaristak), 25 kaletar eta baserrietako 21.
+Kapare ez milaristak askoz gehiago ziren, 162. Baina etxejabeak ez zirenez, ez zuten eskubiderik. Azkenik, 101 kanpotar zeuden, udal erabakietan parte hartzeko eskubideri gabe ere, nahiz eta etxe jabeak izan.
+Beraz, erregimen zaharreko "euskal foru demokrazia" hartan gizonen %14ak besterik ez zuten parte hartzeko eskubidea. 18-30 urte beherakoak eta emakumeak kontutan hartzen baditugu, ehuneko hau %5 inguruan egon zitekeen.
 ==Erreferentziak==