Albaitariak (eu)
Albaitaritza Soraluzen
Haragien Udal-Ikuskatzailea
1880.ean Soraluzek, beste herri askoren moduan, Haragien Udal-Ikuskatzailea izendatu behar izan zuen. Tamainarengatik edo, herrian inoiz ez zen egon albaitari finkorik[1], behar zenean kanpotik ekartzen zen eta.
Ikuskatzaile berri honen lana zera zen, herrian hiltzen ziren abere guztien okela aztertu eta, arazorik topa ezean, jateko baimena eman; bestela, gorpua erretzeko agintzea.
Aurki hasi ziren albaitariek ate joka. Francisco Izaguirrek Soraluzeko alkateari idatzi zion herrian ez zela Haragien Udal-Ikuskatzailerik, eta bere burua proposatu zuen (1880/10/10). Bitartean, Udalak zinegotzi baten esku utzi zuen ardura hau. Baina Francisco Izaguirrek, jakin bezain laster, Gobernu Zibilaren aurrean Soraluzeko Udala salatu zuen, zinegotzi horrek beharrezko titulaziorik ez izateagatik (1880/10/20).
Azkenik, 1880/10/31an Udalak plaza deitu zuen, urteko 110 pezetako soldatarekin. Eta 1800/11/29an Esteban Gallastegui Lizarralde behi-perratzaile bergararra Haragien Udal-Ikuskatzailea izendatu zuten.
Hala ere, hamar urte geroago Francisco Izaguirrek izendapenaren aurka egin zuen, berau izendatzeko eskatuz. Eta azkenean lanpostua lortu zuen.
Lanaren ezaugarriak
Hildako aberren okela osasungarria zela ziurtatzeaz gain, Haragien Udal-Ikuskatzaileek bestelako lanak ere izaten zituzten: abere zentsuak egin, izurriteei aurre egin, txertaketak, Herri Osasun Batzordeetan parte hartzea... Baina postuaren betebeharren artean ez zen animaliak artatzea. Horretarako herriko "jakintsuak" erabiltzen ziren, albaitari partikularrak[2] eta inoiz ikuskatzaile beraiek, baina aparte ordainduz.
Zerbitzu hobeak eta azkarrak emateko, Udalak nahiago zuen Haragien Udal-Ikuskatzaileak ez izatea bestelako lanik, eta herrian bizi izatea. Modu honetan, aberea hil eta ordutara emango ziren haren okela jateko baimena; bestela, azterketa egin baino lehenago kontsumi zezakeen okela, zeuzkan arriskuekin. 1899. urtean bi lagun aurkeztu ziren posturako, eta Udalak Gil Narvaiza aukeratu zuen "...lana hobeto beteko du beste inolako udalen ikuskatzailea ez delako eta, beraz, Gallasteguik baino konpromezu gutxiago ditu".
Baina Soraluzen kobratzen zena ez zen asko, herri txikia izanik; eta, beste aldetik, Gipuzkoako herri oso aldapatsuena da. Soraluze omen zen Gipuzkoako posturik txarrenetakoa, Lezo eta Errezilekin batera[3].
Horregatik, Soraluzen bakarrik lan egin beharrean, askotan alboko herrietako Haragien Udal-Ikuskatzaileek Soraluzeko postua eskatzen zuten osagarri gisa: Pedro Gallastegui (Bergara eta Soraluze), Ceferino Chacón (Elgoibar eta Soraluze), Victor Perosterena (Elgoibar eta Soraluze)... Eta ematen zuten zerbitzua ez zen ona: 1905/04/10ean Bruno Maiztegui Soraluzeko alkateak Udalari azaldu zion Chacón albataria arratsaldetan etortzen zela Soraluzera, eta askotan ordurako janda zeuden goizean hildako aberren erraiak; lana goizeko 10-etatik 12-tara egiteko agindu zioten, eta Chacónek uko egin zion lanari, ordu horietan Elgoibarren zegoela lanean.
Bazen Soraluzen bertan bigarren jarduera martxan jarri zuena. Pio Gogorza albaitaria, esateko, behi-perratzaile aritu zen hiltegi zaharreko gela batean, Udalak utzitakoa.
Bilakaera
1930. hamarkadatik aurrera lanpostuari izen berria eman zioten, Udal Ikuskatzaile Albaitaria, beharrezko titulazioa azpimarratzeko edo. Baina betebeharrak aurrekoak ziren.
1940. hamarkadan aldaketak izan ziren. Orduko albaitariak, Julio Tapia, jarduteko modu berria eskaini zuen: "iguala" baten truke (behi bakoitzeko 20 pezeta urteko) Soraluzen biziko zela (gutxienez urtebetez), eta dei guztiak erantzungo zituela, gau eta egun, kirurgia eta aholku zooteknikoak barne.
Eta hurrengo urtetik aurrera lanpostuak izen berria izan zuen: Udal albaitaria.
Hiltegiak
Haragien Udal-Ikuskatzaileak sortu zirenean, Soraluzen martxan zegoen Hiltegi zaharra, Plaza Zaharrean. Bertan hiltzen zituzten animali handiak (behiak eta idiak batez ere), txikiagoak (txerri eta ardiak) harakinek bere denda aurrean hiltzen zituzten. Eta baserritarrek baserrietan.
Zaharra izateaz gain, osasunaren aldetik hiltegiak ez zituen gutxienekoak betetzen. Horregatik, 1950. hamarkadan Hiltegi berria eraiki zuten, Sagar-errekan.
Eskualdetako albaitari zerbitzuak
1988. urtean Eusko Jaurlaritzak eskualdeka antolatu zituen albaitari zerbitzuak[4]: osasun publikoa eta hiltegiak.
Ebazpen horrek eragin zuzena izan zuen Soraluzen: orduan desagertu zen udal albaitari postua, eta hiltegi berria erabiltzeari laga zioten, eskualdeko hiltegiaren mesedetan.
Albaitariak
Izenak eta urteak
Noiztik Noiz arte Izen-abizenak Postua 1880/11/29 >>> Esteban Gallastegui Lizarralde Haragien Udal-Ikuskatzailea >>> 1905/03/10 Juan Francisco Izaguirre Egidazu Haragien Udal-Ikuskatzailea 1899/10/15 1902/01/07 Gil José Antonio Narvaiza Salsamendi Haragien Udal-Ikuskatzailea 1902/01/07 1902/02/24 Víctor María Perosterena Ydígoras Haragien Udal-Ikuskatzailea 1902/02/24 1903/03/23 Víctor María Perosterena Ydígoras Haragien Udal-Ikuskatzailea 1904/01/11 1904/03/14 Pedro Víctor Gallastegui Villar Haragien Udal-Ikuskatzailea 1904/03/14 1904/04/11 Ceferino Chacón y Delgado Haragien Udal-Ikuskatzailea 1904/06/06 1905/05/01 Ceferino Chacón y Delgado Haragien Udal-Ikuskatzailea 1909/10/28 1909/12/10 Ceferino Chacón y Delgado Haragien Udal-Ikuskatzailea 1910/03/02 1911/05/01 Pío Gogorza Egaña Haragien Udal-Ikuskatzailea 1911/05/01 1915/11/24 Pedro Víctor Gallastegui Villar Haragien Udal-Ikuskatzailea 1936/07/01 1936/09/22 Sebastián Florentino Ubiria Ugalde Udal-Ikuskatzaile Albaitaria 1941/06/04 >>> Sebastián Florentino Ubiria Ugalde Udal-Ikuskatzaile Albaitaria 1945/05/04 1946/10/09 Julio Tapia Vicente Udal-Ikuskatzaile Albaitaria 1946/10/09 1947/12/17 Manuel Hipólito Ubiria Elorza Udal Albaitaria 1947/12/17 1952 >>> Manuel Hipólito Ubiria Elorza Udal Albaitaria 1958/05/02 1959/02/05 Tomás Arrieta Berrondo (1927-2007) Udal Albaitaria 1959/02/05 1961/09/11 Lucas de Basterrechea y Elorrieta (1892-1969) Udal Albaitaria 1961/09/13 1961/10/25 Tomás Arrieta Berrondo (1927-2007) Udal Albaitaria 1961/10/23 1962/06/13 Iñaki Bengoa Echeverria (1933-2008) Udal Albaitaria 1962/06/13 1977/12/05 Manuel Eduardo Inchaurza Garma Udal Albaitaria 1983/07/01 1984/07/31 Iñaki Zurutuza Odriozola Udal Albaitaria Jose Maria Plazaola Udal Albaitaria Isaac Zamakola Udal Albaitaria
Galeria
(Handiagoa ikusteko, sakatu gainean)
Jose Ignacio Narvaiza
(1899-1902)
Pio Gogorza
(1910-1911)
Sebastian Ubiria
(1936 & 1941)
Julio Tapia
(1945-1946)
Manuel Ubiria
(1946-1952)
Tomas Arrieta
(1958-1959 & 1961)
Iñaki Bengoa
(1961-1962)
Manuel Inchaurza
(1962-1977)
Iñaki Zurutuza
(1983-1984)
Istorioak
Ceferino Chacónen gorabeherak (1904-1905)
Victor Perosterenak lana laga zuenean, Ceferino Chacón albaitaria Haragien Ikuskatzaile plaza eskatu zuen. Baina Victor Gallastegi bergararrak aurretik plaza bera eskatu zuenez, Udalak azken honi eman zion (1904/01/11). Urteko 125 pezeta kobratuko zituen, astean pare bat bisita egiteagatik; ezin zuen ezer kobratu hildako abereen ziurtagiriak emateagatik.
Baina bi hilabete geroago (1904/03/14) Udalak Victor Gallastegiri plaza kendu eta Elgoibar lan bera egiten zuen Ceferino Chacóni eman zion. Agindutako ordainketa ez omen zitzaion nahikoa iritzi, eta apirilak 11an Ceferinok uko egin zion lanari. Orduan, Bruno Maiztegi alkateak soldata altzatu zion, urteko 150 pezeta.
Hurrengo hilabeteetan gauzak ez ziren ondo egin, eta Bruno Maiztegi alkateak Udalbatzari azaldu zion (1905/04/10) albaitariak ez zuela lana ganoraz egiten: askotan arratsaldetan etortzen zen, ordurako goizean hildako abereen erraiak erabilita eta janda zeudenean. Eta ikuskaritza orduak ezarri zizkioten: goizeko 10etatik 12ak arte.
Ceferino Chacónek bigarrenez uko egin zion lanari (1905/05/01), ezarritako ordutegia betetzea ezinazkoa izaten zitzaiolako.
Ceferino Chacónen gorabeherak (1909)
1909. urtean postua eskaini zioten atzera Ceferino Chacóni (1909/07/28), eta honek onartu zuen; baina gaixorik zegoenez, hasiera atzeratu zuen. Azkenean, hiru hilabete geroago Ceferinok lanpostua hartu zuen (1909/10/28), Felipe Aguirregomezcortaren alkatearen aurrean.
Baina ez zuen asko iraun postuan, urte hartako abenduan hil zen eta (1909/12/10).
Pio Gogorza perratzailea (1910)
1910/03/02ean PiomGogorza izendatu zuten herriko Haragien Udal-Ikuskatzailea.
Soraluzeko irabazpideak murritzak izanik, Pio Gogorzak Udalari eskatu zion tokimbat behi-perratokia jartzeko, eta 1910/04/02ean Udalak hiltegi zaharreko zati bat laga zion, bi baldintzekin: tokia egoera onean mantentzeko eta alboko lokalari, Sandalio Barrenecheak kainoi probaleku moduan erabilia, trabarik ez egiteko.
Sebastian Ubiriaren bi aldiak (1936 eta 1940)
1936.eko uztailean Sebastián Florentino Ubiria Ugalde zen Udal-Ikuskatzaile Albaitaria.
Gerra irabazleek egindako langile "garbiketan" postua kendu zioten.
1940/11/07an Soraluzeko Udalak plaza atera zuen lehiaketara lehiakide bakarra aurkeztu zen, Sebastián Florentino Ubiria Ugalde bera. Eta 1941/06/04an berriro izendatu zuten herriko Udal-Ikuskatzaile Albaitaria.
1940.ko errolda
1940/11/07an Soraluzeko Udalak Udal Albaitaria posturako lehiaketa deitu zuen. Urteko soldata 2,500 pezetakoa zen, eta etxeetan hildako txerriak aztertzeagatik 150 pezeta animalia bakoitzeko.
Deialdian agertzen zenez, 3.128 biztanle izateaz gain, orduan Soraluzen 419 behi, 5 zaldi, 95 asto, 84 txerri, 701 ardi eta 2 ahuntz zeuden.
Irureko hipokaltzemia (1943)
1943.eko Ostiral Santua zen, eta Iruren behi bat gaizki jarri zen: giharrak gogortuta, karranpak, arnasa hartu ezinean... Herriko albaitaria kanpoan zenez, Bergarakoa deitu zuten, Vicente Camacho Jauregui (1918-2006).
Albaitaria Irurera heldu zenean, konturatu zen behiak hipokaltzemia[5] zuela. Orduan ez ziren gaur eguneko botikak eta, baserritarren harridurarako, Vicente Camachok bizikleta-punpa eskatu zion. Errapetik haizea sartu zion, eta konpondu omen zen arazoa.
Erreferentziak
- Diccionario de veterinarios guipuzcoanos (1831–1976) A-L. José Manuel Etxaniz Makazaga (Gipuzkoako Albaitarien Legezko Elkarte Gorena 2020).
- Diccionario de veterinarios guipuzcoanos (1831–1976) M-Z. José Manuel Etxaniz Makazaga (Gipuzkoako Albaitarien Legezko Elkarte Gorena 2020).
- ↑ Udaleko idazkariaren berbatan (1880/10/27).
- ↑ Esateko, 1956-1961 epean Lucas de Basterrechea y Elorrieta (1933-2008) Gatzagatik Soraluzeraino aritu zen albaitari, 1961. urtean Soraluzeko Udal Albaitari izendatu zuten arte.
- ↑ Halaxe esaten zuen behintzat 1958. urtean Justo Mombiela jaunak, Gipuzkoako orduko Abeltzaintza Buruak.
- ↑ Urriaren 4eko 257/ 1988 DEKRETUA, Herri-Osasuneko Albaitaritza-Zerbitzuak egituratzezkoa.
- ↑ Hipokaltzemia. Odolean kaltzio gutxiegi izatea.