Garbitegiak (eu)

Zubi Nagusia eta labadero handia

Aintzinean, ura etxeetara heotzen ez zenean, hiru behar izaten ziren eta hiru irtenbide ere: iturriak (gizakientzat: edateko, sukaldean erabiltzeko edota norbera gargitzeko), askak (abereak edateko) eta garbitegiak (arropa garbitzeko).

Baserri askok bere aterpea zuten, bertan iturria zegoela, aska handi bat eta, albo batean, arropak garbitzeko harri bat edo bi. 1826-1829 urteetan Madrilen argitaratutako Diccionario geográfico-estadístico de España y Portugal liburuak, Sebastian de Miñanok eginda, esaten du:

Ur edangarri gozo oparoak ditu, ez herri kaskoan, baina bai baserrietan, bakoitzak bere iturria duela.

Kalean ere antzera, baina ez beti. Iturria zegoen tokietan aska egon zotekeen, edota garbitegia.

Garbitegi zaharrenak iturri zaharren ondoan egin zituzten. Herlabian Errekaldeko iturri ondoan eta Iturburun Arane iturriaren ondoan. Aintzinako Soraluzen, berriz, ez da aztarnarik gordetzen, baina oso litekeena da Plaza Zaharreko iturriaren ondoan bere garbitegia egotea.

1831 irtean Plaza Barria efin zenean, bertan iturria jarri zuten, eta bigarbitegi berri egin zituzten, Ipiñarrietako urak aprobetxatzeko: Labadero handia Udalerxearen aurrean, eta Gabolatsekoa Altun errekaren ondoan.

XX mendearen hasieran ura etxeetara bideratu zituzten, eta poliki poliki herri garbitegiak erabiltzeari utzi zion. 1950tik aurrera garbigailu elektrikoak zabaldu ziren eta ia garbitegienak egin zuen: batzuk desegin, besteak izkutatu... gaur egunean ezer gutxi geratzen da zutik.

Errekaldeko garbitegia

Errekaldeko iturriaren atzekaldean zegoen, Erlei errekaren ertzean, eta Herlaibiako garbitegia zen.

XX mende hasieran Zahar-egoitzako mertzedariek eskola zabaldu zuten bertan eta, gerra ostean eraikina txiki geratu zitzaienean, garbitegia bota eta bertan jaso zituzten ikasgela berriak. Gerora, hauek ere Atxuri parkeari tokia laga zioten. Gaur egun ez da aspaldiko garbitegiaren inolako aztarnarik geratzen.

Araneko garbitegia

Errekaldekoaren moduan, garbitegi hau ere zaharrenetakoa da.

Iturria baino gorago zegoen. Garai batean estalki barik, gerora teilatua egin zioten eta, azkenik, porlanezko estalki laua. Estalki honen gaina terraza bat egiteko aprobetxatu zuten, Zupide jauregiaren aurrekoa. Terrazahineratik SAPAko ekonomatora sartzen zen.

Gaur egun itxita dago.

Plaza Barriko iturri berria

1820 hamarkada bukaeran iturri berria egiteko asmoa sortu zen herrian. Bultzatzaile nagusienetako bat Ambrosio Maria de Aldasoro jauna izan zen. Aurretik alkatea izan zen, eta 1831 urtean, Udalak Plaza Barriko iturria eraikitzea erabaki zuenean, alkateordea. Eta halaxe esan zuen orduko Udal bileran:

...edateko ur faltak herritarren artean sortutako beharra hain handia izanik, eta kontuan hartuta Arane iturriak oso ur gutxi ematen duela eta Errekaldekoa kalitate oso txarrekoa dela eta, medikuaren esanetan, edanez gero gaixotzeko arriskua dagoela, ona litzateke herriarentzat Ipiñarrieta baserritik gertu dagoen iturburua aprobetxatzea.

Urte hartan hasi eta bukatu egin zituzten bai Ipiñarrietatik zetorren ubidea, baita Plaza Barriko iturria ere.

Labadero handia

Plaza Barriko iturria hornitzeaz gain, Ipiñarrietatik ekarritako ura beste iturri eta labadero hornitzeko erabili zuten.

Udaletxe aurrean, eta Zubi Nagusiaren alboan, labadero handia eraiki zuten. Erdi-erdian aska handia zuen, eta honen inguru guztian arropa garbitzeko harriak. Labaderoa estaltzeko harrizko ganga eraiki zuten, eta honen gainean plaza moduko bat: Labaderogain. Deba ibai aldera zabalik zegoen, arku handi batez, argitasuna sartzeko.

Labaderora albo batetik sartzen zen, Abadetxe ondoko eskilaretatik.

1967 urtean Zubi Nagusia zabaldu zen, Labaderogainen zabalera guztia hartuz. Ibilgailu astunen pisua eusteko, labaderoaren askan egundoko zutabe erraldoia jarri zuten.

Gabolatseko garbitegia

Bertako iturria hornitzeaz gain, ekarritako ura beste iturri eta labadero hornitzeko erabili zuten: Zubi Nagusiko alboan eraiki zuten labadero berrira, Gabolatseko iturri eta labadero berrietara, eta Andikokalera, Zubi Nagusiaren beste ertzean egin zuten iturrira.

1950 hamarkadan bertan etxebizitzak egin zituzten, eta bota zuten. Gaur egun ezer ez da geratzen.

(Handiago ikusteko, sakatu gainean)

Kokapena

(Urdinez, desagertutako iturriak)

Mapa kargatzen...

{"type":"ROADMAP","minzoom":false,"maxzoom":false,"types":["ROADMAP","SATELLITE","HYBRID","TERRAIN"],"mappingservice":"googlemaps3","width":"auto","height":"600px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"visitedicon":"","wmsoverlay":false,"zoom":16,"layers":[],"controls":["pan","zoom","type","scale","streetview","rotate"],"zoomstyle":"DEFAULT","typestyle":"DEFAULT","autoinfowindows":false,"resizable":false,"kmlrezoom":false,"poi":true,"cluster":false,"clustergridsize":60,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clusteraveragecenter":true,"clusterminsize":2,"imageoverlays":[],"kml":[],"gkml":[],"searchmarkers":"","fullscreen":false,"scrollwheelzoom":false,"locations":[{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EErrekalde kaleko iturria\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Errekalde kaleko iturria\n","link":"","lat":43.172263,"lon":-2.411703,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EAraneko iturria\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Araneko iturria\n","link":"","lat":43.175229,"lon":-2.414519,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EGabolatseko iturria\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Gabolatseko iturria\n","link":"","lat":43.176402,"lon":-2.413667,"icon":""},{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ELabadero handia\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Labadero handia\n","link":"","lat":43.174176,"lon":-2.41351,"icon":""}]}