«Bilakaera urbanistikoa. Kañoi fabrikak (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

01:04, 22 azaroa 2018(e)ko berrikuspena

Adi! Artikulu hau oraindik osatu barik dago.

Osatzeko informazioa edo materiala baldin badaukazu, animatu eta aurrera!

Bilakaera urbanistiko osoa ikusteko, Bilakaera urbanistikoa (eu)

Aurrekariak. XVIII eta XIX mendetako herri lanak

Gehiago jakiteko, Bilakaera urbanistikoa. XVIII eta XIX mendeetako herri lanak (eu)

XVIII mendeko garaiak oso oparoak izan ziren, Espainiako Armadak bitartekari bakarra izendatzerakoan ( Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia aurretik eta Filipinetako Errege Konpainia gero) ekoizpena handitu zen eta ordainketak askoz fidagarriagoak bihurtu.

Oparotasun hau herri lanetan nabarmendu zen: gaur eguneko zubi berria eraiki zen, hiru arkuduna; errebote-frontoia ere (1788), eta Erregetxe berri bat egiteko proiektua izan zen (1785) baina ez zen gauzatu.

1794 urtean, Frantziako Konbentzio gerrarekin, herriaren gainbehera hasi zen. Dena dela, hamar urte geroago, 1804 urtean, Erregetxe berriari ekin zioten.

Urte guzti hauetan, 1776etik 1816 arte gutxienez, lanak egin zituzten erregebide berria Maltzagatik zabaltzeko, Iruretik eta San Roketik pasatzen zirenak ordezkatuz. Ordaintzeko ardau eta mistelei zerga berezia ezarri zieten.

XIX mendea oso zaila izan zen: Frantziako Konbentzio gerraren ostean Espainiako Independentzia gerra (1808-1814) etorri zen, lehen karlistada gero (1833-1840), 1834ko ufal handia, Oviedo eta Trubiako lantegien konkurrentzia...

Baina, 1831 urtean herri lan garrantzitsuak egin ziren: Kalebarreneko hiru etxe bota ziren Plaza Barria egiteko (1831), Ipiñarrietatik ura ekarri zuten plazara, bertan iturri ederra eraiki, eta Udaletxe aurreko plaza azpian Labaderoa egin zen.

Eta 1834ko ufalaren eraginak konpontzeko, apurtutako zubiaren bi arkuak arku zabal batekin berreraiki zuten eta Santa Ana komentuko hegoaldean babes borobil potorra egin zuten.

Fabbrika zaharra

Fabrika zaharra

XIX mendearen erdialde arte gremioek eta Espainiako armadak zuzenean negoziatzen zituzten eskaerak, eta gero gremioek beren kideen artean banatzen zuten lana. Baina garesti fama irabazia zuten, eta sistema desegiteko gogo bizia zegoen.

Soraluzen José Ignacio de Ibarra e Iribecampos jauna izan zen aintzindari. Armagile ospetsu eta indartsua izateaz gain, herriko alkatea ere bazen. Sistema gremiala desegin zutenean enpresa handi eta modernoa egitea erabaki zuen. Horretarako, 1860ko urriak 16an Villalegre eta San Millán-go markesari (Luciano Porcel y Valdivia jaunari) txara inguruko lurrak erosi zizkion, gaur egun Polikiroldegia dagoen tokia, hain zuzen.

Hurrengo urtean La Euscalduna enpresa sortu zuen, eta Fabrika zaharra eraiki^[1]. Euscalduna fabrika ere esaten zioten.

Eraikina 1976eko apirila-maiatza bitartean eraitsi zuten. Oruebean Arane Polikiroldegia eraiki zuten.

Trenbidea

XIX mende bukaeran

Fabrika berria

Lantegi txikiak

Erakunde publikoak

Asiloa

Maristak

Hurrengoa. Desarrollismoa

Gehiago jakiteko, Bilakaera urbanistikoa. Desarrollismoa (eu)

Gerra osteko estuasunak arinduta, 1950tik aurrera Soraluzen industria loratu zen, batez ere torlojugintza. Ordurako martxan ziren lantegiak hazi ziren, ehundaka langile hartuz: Amuchastegui, Aranguren, Arizaga, Barrenechea, Gol, Lete, Oruesagasti, Sacia, Ucin… Lantegi hauek gero eta handiagoak egin ziren. Eta beste lantegi berri asko zabaldu ziren, asko eta asko etxeazpietan.

Gerora begira, 1970 hamarkadan enpresari batzuek Mendiola industrialdea sustatu eta egin zuten baina, 1973eko krisia zela eta, enpresek urteak eman zituzten hara mugitu arte.

Euskal Herriko beste hiri era herri askoren moduan, Soraluzera etorkin asko etorri ziren 1950 eta 1960 hamarkadatan. Biztanle kopurua bikoiztu egin zen eta, nahiz eta herriko etxe askotan solairu bat edo bi gehitu, oraindik ez zen nahikoa.

Hurrengo hogetamar urteetan auzo eta kale berriak sortu ziren: 1950 hamarkadan Gabolatsen (iturri inguruan), Alejandro Calonge eta Serafin Achotegi, Sagar-erreka, Arraikua eta Loralde; 1960 hamarkadan Gabolats garaia, Ezozibidea eta Zeleta; 1970 hamarkadan Estaziño kalea, Errekalde bukaera, Gipuzkoa etorbidea eta Santa Ana komentuaren lurretan eraikitako etxeak.

1973 urtean trena kendu zuten, eta trenbidea errepidea bihurtu zuten, Ezozibidea eta Estaziño kalea zuzenean lotuz, herrigunetik pasa beharrean. Gainera, Arraikua eta Loralderako irismena asko hobetu zen.

Erreferentziak

↑ LARRAÑAGA, R.: La “Euscalduna” una importante fábrica guipuzcoana, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea, Donostia 2004, LX–2004-1 alea, 262 orrialdea.

[1] LARRAÑAGA, R.: La “Euscalduna” una importante fábrica guipuzcoana, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea, Donostia 2004, LX–2004-1 alea, 262 orrialdea.

[1]

@@ 3. lerroa: / 3. lerroa: @@
 ::<small>''Bilakaera urbanistiko osoa ikusteko, [[Bilakaera urbanistikoa (eu)]]''</small>
-==Aurrekariak. Desarrollismoa==
+==Aurrekariak. XVIII eta XIX mendetako herri lanak==
+::<small>''Gehiago jakiteko, [[Bilakaera urbanistikoa. XVIII eta XIX mendeetako herri lanak (eu)]]''</small>
+XVIII mendeko garaiak oso oparoak izan ziren, Espainiako Armadak bitartekari bakarra izendatzerakoan ([[Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia (eu) | Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainia]] aurretik eta Filipinetako Errege Konpainia gero) ekoizpena handitu zen eta ordainketak askoz fidagarriagoak bihurtu.
+Oparotasun hau herri lanetan nabarmendu zen: gaur eguneko zubi berria eraiki zen, hiru arkuduna; errebote-frontoia ere (1788), eta [[Erregetxe bigarrena (eu)|Erregetxe berri bat]] egiteko proiektua izan zen (1785) baina ez zen gauzatu.
+urtean, Frantziako Konbentzio gerrarekin, herriaren gainbehera hasi zen. Dena dela, hamar urte geroago, 1804 urtean, [[Erregetxea (eu)|Erregetxe berriari]] ekin zioten.
-Fabrika zaharra
+Urte guzti hauetan, 1776etik 1816 arte gutxienez, lanak egin zituzten erregebide berria Maltzagatik zabaltzeko, Iruretik eta San Roketik pasatzen zirenak ordezkatuz. Ordaintzeko ardau eta mistelei zerga berezia ezarri zieten.
-Trenbidea
-Fabrika berria
-Lehen fabrika txikiak
+XIX mendea oso zaila izan zen: Frantziako Konbentzio gerraren ostean Espainiako Independentzia gerra (1808-1814) etorri zen, lehen karlistada gero (1833-1840), 1834ko ufal handia, Oviedo eta Trubiako lantegien konkurrentzia...
+Baina, 1831 urtean herri lan garrantzitsuak egin ziren: Kalebarreneko hiru etxe bota ziren Plaza Barria egiteko (1831), [[Ipiñarrieta baserria (eu)|Ipiñarrietatik]] ura ekarri zuten plazara, bertan iturri ederra eraiki, eta Udaletxe aurreko plaza azpian Labaderoa egin zen.
+Eta 1834ko ufalaren eraginak konpontzeko, apurtutako [[Zubi nagusia (eu)|zubiaren]] bi arkuak arku zabal batekin berreraiki zuten eta [[Santa Ana komentua (eu)|Santa Ana komentuko]] hegoaldean babes borobil potorra egin zuten.
+[[Fitxategi: Fabrika_zaharra._Errekaldeko_etxaurrea_(ezezaguna).jpg | thumb | right | 400px | Fabbrika zaharra]]
+==Fabrika zaharra==
+XIX mendearen erdialde arte gremioek eta Espainiako armadak zuzenean negoziatzen zituzten eskaerak, eta gero gremioek beren kideen artean banatzen zuten lana. Baina garesti fama irabazia zuten, eta sistema desegiteko gogo bizia zegoen.
+Soraluzen [[Ybarra aita-semeak (eu)|José Ignacio de Ibarra e Iribecampos]] jauna izan zen aintzindari. Armagile ospetsu eta indartsua izateaz gain, herriko alkatea ere bazen. Sistema gremiala desegin zutenean enpresa handi eta modernoa egitea erabaki zuen. Horretarako, 1860ko urriak 16an Villalegre eta San Millán-go markesari (Luciano Porcel y Valdivia jaunari) txara inguruko lurrak erosi zizkion, gaur egun [[Arane Polikiroldegia (eu)|Polikiroldegia]] dagoen tokia, hain zuzen.
+Hurrengo urtean [[S.A. Euscalduna (eu)|La Euscalduna]] enpresa sortu zuen, eta [[Fabrika zaharra (eu)|''Fabrika zaharra'']] eraiki<ref>LARRAÑAGA, R.: [[La Euscalduna (eu)|''La “Euscalduna” una importante fábrica guipuzcoana'']], Euskalerriaren Adiskideen Elkartea, Donostia 2004, LX–2004-1 alea, 262 orrialdea.</ref>. ''Euscalduna'' fabrika ere esaten zioten.
+Eraikina 1976eko apirila-maiatza bitartean eraitsi zuten. Oruebean [[Arane Polikiroldegia (eu)|Arane Polikiroldegia]] eraiki zuten.
+==Trenbidea==
+XIX mende bukaeran
+==Fabrika berria==
+==Lantegi txikiak==
+==Erakunde publikoak==
+Asiloa
+Maristak
+==Hurrengoa. Desarrollismoa==
 ::<small>''Gehiago jakiteko, [[Bilakaera urbanistikoa. Desarrollismoa (eu)]]''</small>
+Gerra osteko estuasunak arinduta, 1950tik aurrera Soraluzen industria loratu zen, batez ere [[Torlojugintza (eu)|torlojugintza]]. Ordurako martxan ziren lantegiak hazi ziren, ehundaka langile hartuz: Amuchastegui, Aranguren, Arizaga, Barrenechea, Gol, Lete, Oruesagasti, Sacia, Ucin… Lantegi hauek gero eta handiagoak egin ziren. Eta beste lantegi berri asko zabaldu ziren, asko eta asko etxeazpietan.
+Gerora begira, 1970 hamarkadan enpresari batzuek Mendiola industrialdea sustatu eta egin zuten baina, 1973eko krisia zela eta, enpresek urteak eman zituzten hara mugitu arte.
 Euskal Herriko beste hiri era herri askoren moduan, Soraluzera etorkin asko etorri ziren 1950 eta 1960 hamarkadatan. Biztanle kopurua bikoiztu egin zen eta, nahiz eta herriko etxe askotan solairu bat edo bi gehitu, oraindik ez zen nahikoa.
-Hurrengo hogetamar urteetan auzo eta kale berriak sortu ziren: 1950 hamarkadan Gabolatsen (iturri inguruan), Alejando Calonge eta Serafin Achotegi, Sagar Erreka, Arraikua eta Loralde; 1960 hamarkadan Gabolats garaia, Ezozibidea, Zeleta eta Estaziño kalea; 1970 hamarkadan Errekalde bukaera, Gipuzkoako etorbidea eta Santa Ana komentuaren lurretan eraikitako etxeak.
+Hurrengo hogetamar urteetan auzo eta kale berriak sortu ziren: 1950 hamarkadan [[Gabolats kalea (eu)|Gabolatsen]] (iturri inguruan), [[Alejandro Calonge auzunea (eu)|Alejandro]] Calonge eta [[Txurruken auzunea (eu)|Serafin Achotegi]], [[Sagar-erreka auzunea (eu)|Sagar-erreka]], [[Arraikua kalea (eu)|Arraikua]] eta [[Loralde auzunea (eu)|Loralde]]; 1960 hamarkadan [[Gabolats kalea (eu)|Gabolats]] garaia, [[Ezozibidea (eu)|Ezozibidea]] eta [[Zeleta auzunea (eu)|Zeleta]]; 1970 hamarkadan [[Estaziño kalea (eu)|Estaziño]] kalea, [[Errekalde kalea (eu)|Errekalde]] bukaera, [[Gipuzkoa etorbidea (eu)|Gipuzkoa etorbidea]] eta [[Santa Ana komentua (eu)|Santa Ana komentuaren]] lurretan eraikitako etxeak.
-Hortik aurrera aldakera nabarmenenak publikoak izan dira: 1973 urtean trena kendu zuten, eta trenbidea errepidea bihurtu zuten.
-hamarkadan Mendiola industrialdea zabaldu zuten baina, krisia zela eta, enpresek urteak eman zituzten hara mugitu arte. Sagarerrekako zabortegi gainean Sagarraga industrialdea zabaldu zuten.
+urtean trena kendu zuten, eta trenbidea errepidea bihurtu zuten, [[Ezozibidea (eu)|Ezozibidea]] eta [[Estaziño kalea (eu)|Estaziño kalea]] zuzenean lotuz, herrigunetik pasa beharrean. Gainera,  [[Arraikua kalea (eu)|Arraikua]] eta [[Loralde auzunea (eu)|Loralderako]] irismena asko hobetu zen.